7./13. YÜZYIL ANADOLU’SUNDA YAŞAMIŞ BİR HANEFÎ ÂLİMİN FERAĞ KAYITLARINDA SAKLI OTOBİYOGRAFİSİ: ‘ALĀ-İ AḪLĀṬĪ VE MECMŪ‘ASI
Kitaplar, bir fikrin ve düşüncenin veya zihniyetin taşıyıcıları olduğu kadar,üretildikleri bağlama dair de bilgiler sunan kalıntılardır. Bir eserin yazmaversiyonları söz konusu olduğunda, her bir nüshanın ayrı bir özgünlük değeribulunmaktadır. Yazıma konu olan metin belki ortaktır ama yazma nüshalar;çoğaltan kişi, çoğaltılan yer ve zaman, çoğaltmada kullanılan yazı şekli, kâğıttürü gibi unsurlar bakımından kendilerine özgü nitelikler taşımaktadır. Eserinyazıldığı bağlam hakkında ilk elden bilgilerin sunulduğu bu kısımlara yansıyaniçerik, bazen eserin tüm muhtevasından bile daha önemli olabilmektedir.Bu yüzden de bazen her biri ayrı bir tarih vesikasına dönüşebilmektedir.‘Alī b. Ötemiş b. Süleymān isimli fakat ‘Alā-i Aḫlāṭī olarak maruf bir Hanefîâlim tarafından istinsah edilen mecmū‘a bu bakımdan oldukça dikkat çekicidir.Mecmū‘a içerisinde Hanefî geleneğe dair çeşitli eserler yer almaktadır;ancak bunlardan daha önemli olan bu eserlerin nasıl ve nerede istinsahedildiğine dair müstensihin ferağ kayıtlarında verdiği bilgilerdir. Bu bilgilerebakıldığında, müstensihin muhtemelen Buhara kökenli olduğu ve Anadolu’yagelip Ahlat’ı vatan edindiği görülmektedir. Artık Anadolu’da yaşamasına karşın,bir sebeple büyük Moğol istilasına maruz kalmasından on bir yıl önceBuhara’ya tekrar gitmiş, buradaki ilim meclislerinde bulunmuş ve önemsediğibazı eserleri istinsah edip yanında Ahlat’a getirmiştir. Bu mecmū‘a ise zamanla Kastamonu’ya kadar gelmiştir. Bu yazıda, söz konusu mecmū‘anınferağ kayıtlarında geçen bilgilerden hareketle ‘Alā-i Aḫlāṭī’nin hayat hikayesiortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.
The Autobiography of a Ḥanafī Scholar of the 7th/13th Century Anatolia Hidden in his Colophons: ‘Alā-i Akhlāṭī and his Majmū‘a
Books are the carriers of an idea and thought or mentality as well as being remnants introducing information about the context they were produced. When it comes to the handwritten versions of a work, each copy has an originality and value. Even though the written text is common, every copy has a distinctive feature in terms of the identity of copyist, place and time of copying, form of script, type of paper etc.. The contents which are reflected in these parts in which the first hand information about the context of the composition of the work is introduced are sometimes even more important than the work itself. Therefore, sometimes each of them is likely to change into a separate historical document. In this sense, a majmū‘a copied by a Ḥanafī scholar named ‘Alī b. Otemish b. Sulaimān but mostly known as ‘Alā-i Akhlāṭī is highly remarkable. Majmū‘a contains a variety of works about Ḥanafīte literature; however, what is more important is the information given by the copyist in the colophons as to how and where these works were copied. When the information in question is analyzed, it is seen that the copyist probably was from Buḫārā and settled in Akhlāṭ. Though he began to live in Anatolia, he went, for one reason, to Buḫārā once again almost eleven years before the big Mongol invasion towards Buḫārā, attended the scholarly sessions there, copied some works he attached importance to, and brought them with himself to Akhlāṭ. And in time this majmū‘a found a chance to be transferred to Kastamonu. In this paper, with reference to the information cited in the colophons of majmū‘a, the biography of ‘Alā-i Akhlāṭī has been tried to bring into view.
___
- Aḫlāṭī, ‘Alī b. Ötemiş b. Süleymān. Mecmū‘a. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, no.1956, v.1a-63b
- Bedir, Murteza (2006). “Nesefî, Ebü’l-Berekât”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, XXXII/567-568.
- Bedir, Murteza (2010). “Tâcüşşerîa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, XXXIX/360-361.
- Beyāżīzāde, Aḥmed Efendi (1949). İşārātü’l-Merām min ‘İbārāti’l-İmām. tah. Y. ‘Abdürrezzāḳ, Kahire: Muṣṭafā el-Bābī el-Ḥalebī.
- Beyāżīzāde, Aḥmed Efendi (1996). Usûlü’l-Münîfe li’l-İmâm Ebî Hanîfe, tah. İlyas Çelebi (İmam Azam Ebu Hanife’nin İtikadî Görüşleri, çev. İlyas Çelebi), İstanbul: İFAV Yayınları.
- Bilgin, Orhan (1995). “Ferağ Kaydı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, XII/354-356.
- Demir, Ahmet (2011). Ahlât ve Çevresinde Eyyûbî Hâkimiyeti. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
- Ebû Hanîfe (2000). İmam-ı Azamın Beş Eseri, çev. Mustafa Öz, İstanbul: İFAV Yayınları.
- Eren, Muhammet Emin (2006). Hadis Edebiyatında Kitabu’l-İlm ve İlim Kelimesinin Kavramsal Tahlili. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
- Gölcük, Şerafettin-Bebek, Adil (1995). “el-Fıkhü’l-Ekber”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, XII/544-547.
- Görke, Andreas-Hirschler, Konrad (2001). Manuscript Notes as Documentary Sources, Würzburg: Ergon Verlag.
- el-Ḫabbāzī, Celālüddīn ‘Ömer b. Muḥammed. Ḥāşiye ‘ale‘l-Hidāye, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Beşir Ağa, no.276, 320 v.; Süleymaniye Yazma Eser KütüphanesiHz. Halid, no.65, 186 v.
- el-Ḥamevī, Şihābüddīn Yāḳūt b. ‘Abdillāh (1997). Mu‘cemü’l-Büldān. Beyrut: Dāru Ṣādir.
- Hatiboğlu, İbrahim (2004). “Meşâriku’l-Envari’n-Nebeviyye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, XXIX/361-362.
- Kafalı, Mustafa (2009). Ötemiş Hacı’ya Göre Cuci Ulusu’nun Tarihi, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- el-Ḳureşī, İbn Ebī’l-Vefā’ ‘Abdülḳādir b. Muḥammed (1978). el-Cevāhiru’l-Muḍıyye fī Ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. tah. ‘Abdülfettāh Muḥammed el-Ḥulv, Kahire: Maṭba‘atü ‘Īsā el-Bābī el-Ḥalebī.
- el-Kefevī, Maḥmūd b. Süleymān. Ketā’ibü A‘lāmi’l-Aḫyār min Fuḳāhā’i Meẕhebi’n-Nu‘māni’lMuḫtār, Ragıp Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no.1041, 414 v.
- Kutlu, Sönmez (2000). Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları.
- Kutlu, Sönmez (2010). “Timur Dönemi ve Sonrası Kelamî Edebiyatın Türkistan Sahası Kaynakları”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, III:1/7-41.
- el-Merġīnānī, Burhānüddīn ‘Alī b. Ebī Bekr. el-Hidāye. Milli Kütüphane-Adana İl Halk Koleksiyonu, no.6, 223 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.2235, 264 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.2234, 439 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Çorlulu Ali Paşa, no.263.
- en-Nesefī, Ebū’l-Berekāt ‘Abdullāh b. Aḥmed. el-Kāfī fī Şerḥi’l-Vāfī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Yeni Cami, no.486.
- Ötemiş Hacı (2009). Çengiz-Nâme, haz. İlyas Kamalov, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özen, Şükrü (2008). “Sadrüşşerîa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, XXXV/427-431.
- el-Pezdevī, Ebū’l-‘Usr Faḫrulislām ‘Alī b. Muḥammed. Kenzü’l-Vüṣūl ilā Ma‘rifeti’l-Uṣūl. Millet Yazma Eser Kütüphanesi- Feyzullah Efendi, no.563, 279 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.1221, 166 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.1223, 190 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.1230, 222 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Şehid Ali Paşa, no.597, 171 v.
- Saklan, Bilal (2002). “Kelâbâzî, Mahmûd b. Ebû Bekir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, XXV/191-192.
- Sümer, Faruk (1987). “Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar”, Belleten Dergisi, L:197/447-493.
- Şeşen, Ramazan (1992). “Buhara”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, VI/363-367.
- Taşağıl, Ahmet (2002). “Kutluğhanlılar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, XXVI/492-496.
- Uludağ, Süleyman (1991). “Bâharzî, Seyfeddîn”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, IV/474-475.
- ISSN: 1301-966X
- Yayın Aralığı: 2
- Başlangıç: 1998
- Yayıncı: MOTİF YAYINCILIK
Sayıdaki Diğer Makaleler
Ölümlük Bilinci Karşısında Türkiye’de Müslümanlar Tarafından Kullanılan Savunma Mekanizmaları
Mualla YILDIZ, F. Zeynep BELEN, Kübra TÜRKMEN ARSLAN, Halil İbrahim ÖZASMA
ŞÎA’NIN PEYGAMBER KISSALARINA İLİŞKİN RİVAYETLERDE EHL-İ BEYT’E ATIFLARI -KUMMÎ TEFSİRİ ÖZELİNDE
MUSA CARULLAH’IN İLAHİ RAHMETİN GENİŞLİĞİ HAKKINDAKİ DÜŞÜNCESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ