7./13. YÜZYIL ANADOLU’SUNDA YAŞAMIŞ BİR HANEFÎ ÂLİMİN FERAĞ KAYITLARINDA SAKLI OTOBİYOGRAFİSİ: ʿALĀ-İ AḪLĀṬĪ VE MECMŪʿASI

Kitaplar, bir fikrin ve düşüncenin veya zihniyetin taşıyıcıları olduğu kadar, üretildikleri bağlama dair de bilgiler sunan kalıntılardır. Bir eserin yazma versiyonları söz konusu olduğunda, her bir nüshanın ayrı bir özgünlük değeri bulunmaktadır. Yazıma konu olan metin belki ortaktır ama yazma nüshalar; çoğaltan kişi, çoğaltılan yer ve zaman, çoğaltmada kullanılan yazı şekli, kâğıt türü gibi unsurlar bakımından kendilerine özgü nitelikler taşımaktadır. Eserin yazıldığı bağlam hakkında ilk elden bilgilerin sunulduğu bu kısımlara yansıyan içerik, bazen eserin tüm muhtevasından bile daha önemli olabilmektedir. Bu yüzden de bazen her biri ayrı bir tarih vesikasına dönüşebilmektedir. ʿAlī b. Ötemiş b. Süleymān isimli fakat ʿAlā-i Aḫlāṭī olarak maruf bir Hanefî âlim tarafından istinsah edilen mecmūʿa bu bakımdan oldukça dikkat çekicidir. Mecmūʿa içerisinde Hanefî geleneğe dair çeşitli eserler yer almaktadır; ancak bunlardan daha önemli olan bu eserlerin nasıl ve nerede istinsah edildiğine dair müstensihin ferağ kayıtlarında verdiği bilgilerdir. Bu bilgilere bakıldığında, müstensihin muhtemelen Buhara kökenli olduğu ve Anadolu’ya gelip Ahlat’ı vatan edindiği görülmektedir. Artık Anadolu’da yaşamasına karşın, bir sebeple büyük Moğol istilasına maruz kalmasından on bir yıl önce Buhara’ya tekrar gitmiş, buradaki ilim meclislerinde bulunmuş ve önemsediği bazı eserleri istinsah edip yanında Ahlat’a getirmiştir. Bu mecmūʿa ise zamanla Kastamonu’ya kadar gelmiştir. Bu yazıda, söz konusu mecmūʿanın ferağ kayıtlarında geçen bilgilerden hareketle ʿAlā-i Aḫlāṭī’nin hayat hikayesi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Aḫlāṭī, Hanefîlik, Ferağ Kaydı, Buhara, Anadolu, Ahlat, Otobiyografi

THE AUTOBIOGRAPHY OF A ḤANAFĪ SCHOLAR OF THE 7TH/13TH CENTURY ANATOLIA HIDDEN IN HIS COLOPHONS: ʿALĀ-İ AKHLĀṬĪ AND HIS MAJMŪʿA

Books are the carriers of an idea and thought or mentality as well as being remnants introducing information about the context they were produced. When it comes to the handwritten versions of a work, each copy has an originality and value. Even if the written text is common, every copy has a distinctive feature in terms of the identity of copyist, place and time of copying, form of script, type of paper etc.. The contents which are reflected in these parts in which the first hand information about the context of the composition of the work is introduced are sometimes even more important than the work itself. Therefore, sometimes each of them is likely to change into a separate historical document. In this sense, a majmūʿa copied by a Ḥanafī scholar named ʿAlī b. Otemish b. Sulaimān but known as ʿAlā-i Akhlāṭī is highly remarkable. Majmūʿa contains a variety of works about Ḥanafīte literature; however, what is more important is the information given by the copyist in the colophons as to how and where these works were copied. When the information in question is analyzed, it is seen that the copyist probably was from Buḫārā and settled in Akhlāṭ. Though he began to live in Anatolia, he went, for one reason, to Buḫārā once again almost eleven years before the big Mongol invasion towards Buḫārā, attended the scholarly sessions there, copied some works he attached importance to, and brought them with himself to Akhlāṭ. And in time this majmūʿa found a chance to be transferred to Kastamonu. In this paper, with reference to the information cited in the colophons of majmūʿa, the biography of ʿAlā-i Akhlāṭī has been tried to bring into view.

Keywords:

Akhlāṭī, Ḥanafism, Colophon, Bukhārā, Anatolia, Akhlāṭ, Autobiography,

PDF

___

Aḫlāṭī, ʿAlī b. Ötemiş b. Süleymān. Mecmūʿa. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, no.1956, v.1a-63b
Bedir, Murteza (2006). “Nesefî, Ebü’l-Berekât”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, XXXII/567-568.
Bedir, Murteza (2010). “Tâcüşşerîa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, XXXIX/360-361.
Beyāżīzāde, Aḥmed Efendi (1949). İşārātü’l-Merām min ʿİbārāti’l-İmām. tah. Y. ʿAbdürrezzāḳ, Kahire: Muṣṭafā el-Bābī el-Ḥalebī.
……….. (1996). Usûlü’l-Münîfe li’l-İmâm Ebî Hanîfe, tah. İlyas Çelebi (İmam Azam Ebu Hanife’nin İtikadî Görüşleri, çev. İlyas Çelebi), İstanbul: İFAV Yayınları.
Bilgin, Orhan (1995). “Ferağ Kaydı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, XII/354-356.
Demir, Ahmet (2011). Ahlât ve Çevresinde Eyyûbî Hâkimiyeti. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
Ebû Hanîfe (2000). İmam-ı Azamın Beş Eseri, çev. Mustafa Öz, İstanbul: İFAV Yayınları.
Eren, Muhammet Emin (2006). Hadis Edebiyatında Kitabu’l-İlm ve İlim Kelimesinin Kavramsal Tahlili. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Gölcük, Şerafettin-Bebek, Adil (1995). “el-Fıkhü’l-Ekber”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, XII/544-547.
Görke, Andreas-Hirschler, Konrad (2001). Manuscript Notes as Documentary Sources, Würzburg: Ergon Verlag.
el-Ḫabbāzī, Celālüddīn ʿÖmer b. Muḥammed. Ḥāşiye ʿale‘l-Hidāye, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Beşir Ağa, no.276, 320 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hz. Halid, no.65, 186 v.
el-Ḥamevī, Şihābüddīn Yāḳūt b. ʿAbdillāh (1997). Muʿcemü’l-Büldān. Beyrut: Dāru Ṣādir.
Hatiboğlu, İbrahim (2004). “Meşâriku’l-Envari’n-Nebeviyye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, XXIX/361-362.
Kafalı, Mustafa (2009). Ötemiş Hacı’ya Göre Cuci Ulusu’nun Tarihi, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
el-Ḳureşī, İbn Ebī’l-Vefāʾ ʿAbdülḳādir b. Muḥammed (1978). el-Cevāhiru’l-Muḍıyye fī Ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. tah. ʿAbdülfettāh Muḥammed el-Ḥulv, Kahire: Maṭbaʿatü ʿĪsā el-Bābī el-Ḥalebī.
el-Kefevī, Maḥmūd b. Süleymān. Ketāʾibü Aʿlāmi’l-Aḫyār min Fuḳāhāʾi Meẕhebi’n-Nuʿmāni’l-Muḫtār, Ragıp Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no.1041, 414 v.
Kutlu, Sönmez (2000). Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları.
……….. (2010). “Timur Dönemi ve Sonrası Kelamî Edebiyatın Türkistan Sahası Kaynakları”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, III:1/7-41.
el-Merġīnānī, Burhānüddīn ʿAlī b. Ebī Bekr. el-Hidāye. Milli Kütüphane-Adana İl Halk Koleksiyonu, no.6, 223 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.2235, 264 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.2234, 439 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Çorlulu Ali Paşa, no.263.
en-Nesefī, Ebū’l-Berekāt ʿAbdullāh b. Aḥmed. el-Kāfī fī Şerḥi’l-Vāfī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Yeni Cami, no.486.
Ötemiş Hacı (2009). Çengiz-Nâme, haz. İlyas Kamalov, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özen, Şükrü (2008). “Sadrüşşerîa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, XXXV/427-431.
el-Pezdevī, Ebū’l-ʿUsr Faḫrulislām ʿAlī b. Muḥammed. Kenzü’l-Vüṣūl ilā Maʿrifeti’l-Uṣūl. Millet Yazma Eser Kütüphanesi- Feyzullah Efendi, no.563, 279 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.1221, 166 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.1223, 190 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Fatih, no.1230, 222 v.; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Şehid Ali Paşa, no.597, 171 v.
Saklan, Bilal (2002). “Kelâbâzî, Mahmûd b. Ebû Bekir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, XXV/191-192.
Sümer, Faruk (1987). “Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar”, Belleten Dergisi, L:197/447-493.
Şeşen, Ramazan (1992). “Buhara”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, VI/363-367.
Taşağıl, Ahmet (2002). “Kutluğhanlılar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, XXVI/492-496.
Uludağ, Süleyman (1991). “Bâharzî, Seyfeddîn”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, IV/474-475.