OSMANLI İLMİYE TEŞKİLÂTININ BOZULMASINA DÖNÜK BİR ELEŞTİRİ: SİNOBÎ ABDULLAH AHDÎ ÖRNEĞİ
Osmanlı ilmiye teşkilâtı, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan yıkılışına kadar varlığını sürdürmüş, başta eğitim-öğretim olmak üzere dinî hizmetlerin yanında müftü ve kâdî atamaları gibi tayin işlerinde teklif makamında olmuştur. Ayrıca yargı faaliyetini bilfiil yürüten makam olarak konumlanmış bazı önemli imtiyazlara sahip bir meslek grubudur. Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemi ile beraber malî, idarî ve askerî teşkilâtında yaşadığı problemler ilmiye teşkilâtına da yansımış, bunun sonucunda da ilmiye teşkilâtının içerisinde bulunduğu hali eleştiren ve ıslah edilmesine dönük önerileri içeren bir dizi eser kaleme alınmıştır. Bu cümleden olarak Abdullah Ahdî de yazdığı eserinde ilmiye teşkilâtını ve döneminde yapılan bazı haksızlıkları eleştirmiştir. Ancak Abdullah Ahdî’nin bu eleştirilerini İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâ’ir adlı küllî kaidelere dair kitabının muhtasarı olarak hazırladığı fıkıh kitabında dile getirmesi dikkat çekicidir. Bu onun eserinin sıradan bir muhtasar olmaktan çıkmış ve idarenin yaptığı kayırmacılığın eleştirilmesi ve liyakatsiz atamaların doğru olmadığının belirtilmesinde olduğu gibi siyaset-nâme türü eserlerin konularına yer vermesi nedeniyle özgün bir eser hüviyetine bürünmüştür. Bu çalışmada Abdullah Ahdî’nin eserinin muhtevası genel olarak değerlendirilmekle birlikte ilmiye teşkilâtına dönük eleştirilerine odaklanılmış, dönemin ilmî ve siyasî panoramik durumu da özetlenerek onun dile getirdiği hususlarla döneminin özellikleri arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler:
İlmiye Teşkilâtı, Liyakat, Sinobî Abdullah Ahdî, İbn Nüceym, el-Eşbâh ve’n-Nezâ’ir
A CRITICISM TO THE DEFINITION OF THE OTTOMAN ILMIYE ORGANIZATION: THE CASE OF SINOBI ABDULLAH AHDI
The Ottoman ulema organization continued until the collapse of the Ottoman Empire, in addition to religious services, especially in education, he has been assigned as mufti and kadı appointments. It is also a professional group with some important privileges, which are positioned as the authority to conduct judicial activity. The problems that the Ottoman Empire experienced in the financial, administrative and military organization as well as the period of pause were also reflected in the ilmiye organization, as a result, some works were written that criticized the status of the ilmiye organization and included suggestions for improvement. In his work, Abdullah Ahdi criticized the ilmiye organization and some of the injustices made during the period. However, it is noteworthy that Abdullah Ahdî wrote these criticisms in his book fiqh Ibn Nüceym’s al-Ashbah and al-Nezair prepared as the subject of his book on general principles. This caused his work to be no longer an ordinary sketch and a unique character. In this study, although the content of Abdullah Ahdi’s book will be evaluated in general, the scientific and political panorama of the period will be summarized, it will be tried to reveal the relationship between the issues of him and the features of the period.
Keywords:
Ulema Organization, Sinobi Abdullah Ahdi, al-Durru’l-Mansur, Ibn Nuceym, al-Ashbah and al-Nezair,
___
- Ahmet Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1309.
- Akün, Ömer Faruk. “Koçi Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 143-148. İstan-bul: TDV Yayınları, 2002.
- Atar, Fahrettin. “Kazâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXV: 119-119. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
- Baktır, Mustafa. “el-Eşbâh ve'n-Nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 458. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Baktır, Mustafa. “el-Eşbâh ve'n-Nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 458-459. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Baltacı, Cahid. XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2005.
- Çelik, Murat. “Gelibolulu Mustafa Âlî ve Dönemin Eğitim Sistemine Yönelik Eleştirileri”. Ça-nakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2014): 77-93.
- Emecen, Feridun. “İbrahim (Osmanlı Padişahı)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 274-281. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- Gündüz, Mustafa. Osmanlı Eğitim Mirası (Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler). İstan-bul: Doğu Batı Yayınları, 2013.
- İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve'n-nezâir alâ mezhebi Ebî Hanîfe en-Nu'mân. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiye, 1419/1999.
- İpşirli, Mehmet. “İlmiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 141-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- İpşirli, Mehmet. “Mülâzemet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 537-539. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Kılıç, Cihan. “Osmanlı İlmiye Teşkilatında Kariyer Sistemi”. Turkish Academic Research Review (TARR) 3/1 (2018): 153-170.
- Koçi Bey. Koçi Bey Risalesi. Nşr. Zuhuri Danışman. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1985.
- Özel, Ahmet. “İbn Nüceym, Zeynüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XX: 236-237. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
- Sinobî, Abdullah Ahdî b. el-Kâdî Ali es-. ed-Dürru'l-Mensûr. Murad Molla, 000796: Murat Molla Kütüphanesi.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1982.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2000
- Yayıncı: Yavuz ÜNAL
Sayıdaki Diğer Makaleler
Sözlü ve Yazılı Kültür Ayrımında Kur’an
ENDÜLÜS’ÜN KIRAAT İLMİNDEKİ YERİ
OSMANLI İLMİYE TEŞKİLÂTININ BOZULMASINA DÖNÜK BİR ELEŞTİRİ: SİNOBÎ ABDULLAH AHDÎ ÖRNEĞİ
HARRAN’IN HANBELÎ MEZHEBİNİN GELİŞİMİNE KATKISI
İHTİLÂT BİLGİSİNİN TESPİTİNİN GÜVENİLİRLİĞİ
YENİLMESİ MÜBAH GÖRÜLEN HAYVANLAR İLE İLGİLİ HADİS RİVÂYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
BEDENİN DİN NAMINA İSTİSMARI: TANRI’NIN (YARAMAZ) ÇOCUKLARI VE “FLÖRTLE BALIK AVLAMA”
VEDANTA SİSTEMİNDEKİ MAYA VE AVİDYA KAVRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME