NEDENSELLİK VE İSLÂM DÜŞÜNCESİ

Bu yazı, İslâm düşüncesinde nedensellik tartışmalarını ele alıp çözümlemektedir. Bu bağlamda, özellikle Kelâm, Felsefe ve Sûfîlik düşünce geleneklerindeki nedensellik modelleri irdelenmiştir. Kimi kelâmcıların doktrinleri dışında Kelam ve Felsefede bütün öğretiler, doğrusal nedensellik anlayışını savunmaktadırlar, oysa Sûfî felsefe öğretilerinde doğrusal nedensellik kavramı bütünüyle terk edilmiştir. Genel olarak Kelâmcılar illet ve malûl terimlerine iki zıt tanım getirmişlerdir: Birincisi, bir neden zaman bakımından eserinden daha önce gelen bir şeydir ve ikincisi, bir neden daima eseriyle birlikte bulunur. İslâm Meşşâîliğinde varlık düzeni bir neden-sonuç zinciridir. İslâm düşüncesinde haddizâtında Sûfî nedensellik doktrini biriciktir. Sözgelimi, Sûfî düşünür İbn Arabî'ye göre, nedensellik neden ve sonuç arasındaki bir ilişki değil, tasavvur edilebilen bir özün içsel bir ilişkisidir.

Causality and Islamic Thought

Çeviriye esas olan metin, "Causality and Islamic Thought" adıyla A Companion to World Philosophies, ed. Eliot Deutsch and Ron Bontekoe, Blackwell Publishers Ltd., Malden, Massachusetts 1997'de 493-503 sayfaları arasında yayınlanmıştır. Köşeli parantez içinde çeviri metne eklenen ifadeler çevirenin tasarrufuyla uygun görülmüştür. Çalışmanın orijinalinde kaynak gösterme sisteminin APA olarak tercih edilmiş olmasından dolayı, aynı sistem çeviride korunmuştur. Çeviri metnini, büyük bir özveri örneği göstererek okuyup kavramların daha düzgün bir biçimde aktarılması konusundaki yardımları ve katkılarından ötürü değerli dostum Doç. Dr. Metin Yasa'ya teşekkürü bir borç bilirim. ** Doç.Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı, fkazanc@hotmail.com The present writing deals with and analyzes discussions of causality in İslamic thought. In this context, patterns of causality were specifically invetigated in traditions of thought for Theology, Philosopy, and Sûfism. The teachings all maintain the linear conception of causality in theolgy and philosophy with exception of doctrines of some of theologians, while in Sûfî philosophical teachings the linear concept of causality was abandon wholly. The theologians often gave two contrary of the terms cause and effect: first a cause is a thing that precedes its effect choronologically, and second, a cause is always together with its effect. The order of existence is a cause and effect sequence in Islamic peripatetism The Sûfî doctrine of causality in itself is singular in Islamic thought. For example, according to Sûfî thinker İbn Arabî, causality is not, a relations between cause and effect, but an inner relation of an essence that may be imagined.

PDF

___

el-Eş'arî, Ebû'l-Hasan 1980: Makâlâtu'l-İslâmiyyîn ve'htilâfu'l-Musallîn [Müslümanların Sözleri ve Namaz Kılanların Ayrıklıkları], üçüncü baskı, Wiesbaden: Franz Steiner.
İbn 'Arabî 1859 ve yeni baskılar: el-Fütûhâtü'l-Mekkiyye [Mekke İlhâmları], I-IV cilt, Kahire: Dâru'l-Kütübi'l-'Arabiyyeti'l-Kübrâ.,
İbn 'Arabî 1980: Fusûsu'l-Hikem [Hikmet Cevherleri], ikinci baskı, Beyrut: Dâru'lKitâbi'l-'Arabî.
İbn Sînâ, Ebû 'Alî 1957-60: el-İşârât ve't-Tenbîhât ma'a Şerhi Nâsıruddîn et-Tûsî [İşâretler ve Uyarılar Kitabı, Nâsıruddîn et-Tûsî'nin Şerhi ile birlikte], neşr. Süleyman Dünya, I-IV Bölüm, Kahire: Dâru'l-Ma'ârif.
el-Kirmânî, Hamîdüddîn 1983: Râhatü'l-'Akl [Aklın Huzuru], ikinci baskı, Beyrut: Dâru'l-Endelüs.
es-Sühreverdî, Şihâbüddîn Yahyâ 1952: "Hikmetü'l-İşrâk", Oeuvres Philosophiques et Mystiques de Shihabeddin Jahya Sohrawaerdî (I) içinde, neşr. H. Corbin, Bibliothéque Iranienne, I-II cilt, Téhéran and Paris: Institut Franco-IranienLibrairie d'Amérique et- d'Orient, ss. 2-260.
Badawî, A. 1972: Histoire de la Philosophie en Islam, I-II cilt, Paris: J. Virin.
el-Bağdâdî, Ebû Mansûr, 1981: Usûlü'd-Dîn, üçüncü baskı, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l- 'İlmiyye.
Chittick, W. C. 1983: The Sufi Path of Love: The Spiritual Teaching of Rumi, Albany: State University of New York Pres.
Corbin, H. 1964: Histoire de la Philosophie Islamique, Paris: Gallimard.
Fakhry, M. 1983: A History of Islamic Philosophy, ikinci baskı, New York: Columbia University Pres.
el-Fârâbî, Ebû Nasr 1980: "Fî mâ Yasıhh ve mâ lâ Yesıhh min Ahkâmi'n-Nucûm" [Astrolojide Doğru Olan ve Yanlış Olan Şey], es-Semeratü'l-Marziyye fî Ba'zi'r-Risâlât'l-Fârâbiyye [el-Fârâbî'nin Bazı Risâlelerinde Arzu Edilen Meyve] içinde, Leiden: E. J. Brill, ss. 104-14.
el-Fârâbî, Ebû Nasr, 1928. "Kitâbu'l-Fusûs" [Cevherler Kitâbı], Risâle fî İsbâti'lMufârikât ve Nusûs Uhrâ [Maddî Olmayan Özlerin Varlığını İsbat Eden Risale ve Öbür Metinler] içinde, Haydarabad: Meclisü Dâ'irati'l-'Ulûmi'l- 'Osmâniyye, ss. 1-23.
Frank, R. M. 1966: The Metaphysics of Created Being According to Abû'l-Hudhayl, A Philosophical Study of the Earliest Kalam, İstanbul.
Goichon, A. M. 1938: Lexique de la Langue Philosophique d'Ibn Sina (Avicenne), Paris: Desclee do Brower.
Ibn Arabî 1859: el-Futûhâtu'l-Mekkiyye [Mekke İlhâmları], I-IV cilt, Kahire: Dâru'lKütübi'l-'Arabiyyeti'l-Kübrâ.
Ibn Rushd (Averroes) 1992: Kitâbu'l-Kevn ve'l-Fesâd [Oluş ve Bozuluş Kitâbı], neşr. J. P. Montada, Madrid: Consejo Superior de Investigationes Cientificas.
el-Kindî 1948: Kitâbu'l-Kindî ilâ Mu'tasım bi'llâh fî'l-Felsefeti'l-Ûlâ [el-Kindî'nin İlk Felsefe Hakkında el-Mu'tasım bi'llâh'a Bir Mektubu], neşr. Ahmed el-Ehvânî, Kahire.
Nasr, S. H. 1964: Three Muslim Sages: Avicenna, Suhrawardi, Ibn 'Arabî, Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Pines, S. 1954: "La Longue Recension de la Théologie d'Aristote dans ses Rapports Avec la Doctrine Ismaelienne", Revue des Études Islamiques, 22, ss. 7-20.
Tamir, A. 1991: Târîhu'l-İsmâ'îliyye: ed-Da've ve'l-'Akîde [İsmâ'îliyye Tarihi: Çağrı ve Doktrin], London, Cyprus: Riyadu'r-Reyyis li'l-Kütüb ve'n-Neşr.
Walzer, R. 1962: "The Arabic Translation of Aristotle", in Grek into Arabic, Oxford, ss. 60-113.
Wolfson, H. A. 1965: "Mu'ammar's Theory of Ma'nâ", in Arabic and Islamic Studies in Honor of Hamilton A.R. Gibb, Leiden: E. G. Brill, ss. 673-88.