DUYGUSAL YAKINLIK BAĞLAMINDA NESNEL CERH UYGULAMA ÖRNEKLERİ (BABA-OĞUL/HOCA-TALEBE ÖZELİNDE)

Cerh ve ta'dîl hadis usulünün en önemli kollarından biridir. Hadislerin sıhhatini/doğruluğunu tespit etmede önemli bir göreve sahip olması bakımından cerh ve ta'dîlin belli başlı şartları vardır. Hadis edebiyatı içinde bu ilim dalıyla ilgili çok farklı eserler ve kaideler meydana getirilmiştir. Başlangıç zamanı olarak Hz. Peygamber ve sahabe devrine kadar götürülen bu ilmin İslâmî tenkit zihniyetinin oluşması ve gelişmesinde büyük rolü olduğu her zaman vurgulanmıştır. Fakat ortaya atılan bazı iddialar, zihinlerde nesnel/tarafsız bir cerh ve ta'dîlin sanki sadece ilk zamanlarla sınırlı kaldığı Hadis Tarihi içinde daha sonraki asırlarda yapılan cerh ve ta'dîlin öznel/taraflı olduğu gibi bir önyargı meydana getirmiştir. Fakat hadis literatürü dikkatli bir şekilde tarandığında aslında her asırda tarafsız bir tenkide/eleştiriye engel teşkil edebilecek olan duygusal yakınlık bağının dahi bir kenara bırakılıp nesnel/tarafsız tenkitlerin yapıldığının birçok örneği görülecektir. Biz bu çalışmamızda özellikle duygusal yakınlığı olan baba-oğul, hoca-talebe vb. şahısların birbirlerine yaptıkları tenkitleri ele alacağız.

The Samples of Objective Al-Carh Practice in the Context of Emotıonal Proximity (Specifically Father/Son - Teacher/Student)

Al-Carh and al-Ta'dil are two important branches of Usul al-Hadith. Al-Carh and al-Ta'dil have certain conditions since they play a crucial role in determining the correctness and pureness of Hadith. Many works and principles were produced related to al Carh and al-Tad'il in Hadith literature. Beginning with the era of Prophet Muhammad and his companions, these disciplines' role in the emergence and development of Islamic criticism mentality has always been stressed. But, because of some claims, some people tended to think that al-carh and alta'dil are not as objective as the first times and in the following centuries they have turned out to be more subjective. But, with a careful investigation of hadith literature it can clearly be seen that there are many samples leaving the emotional proximity aside which can be seen as a problem in objective criticism and making objective criticism. This study focuses on the criticism that people direct each other who have emotional proximity such as father-son and teacherstudent.

PDF

___

Arslan, Ali, Tarih ve Hadis İlimlerindeki Tenkit Usulleri, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, Cilt 1, Sayı 2, s. 53-77.
Aşık, Nevzat, Sahabe ve Hadis Rivâyeti, İzmir, 1981.
Aşık, Nevzat, Hazreti Âişe'nin Hadisçiliği, İzmir, 1987.
Aşıkkutlu, Emin, Hadiste Ricâl Tenkîdi (Cerh ve Ta'dîl İlmi), Basılmış Doktora Tezi, MÜS- BE., İstanbul, 1992.
Aşıkkutlu, Emin,-"Cerh ve Ta'dîl", DİA., XII, 394-401.
Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 2009.
Buhârî, Muhammed b. İsmâîl Ebû Abdullah, thk. Muhammed. b. Züheyr b. Nâsır en- Nâsır (ö. 256/870), Sahîh,)I-IX), 2001.
Ch. V. Langiois ve Ch. Seignobos, Tarih Tetkiklerine Giriş, çev. Galip ATAÇ, Devlet Bası- mevi, İstanbul, 1937.
Ebû Ahmed b. Adî el-Cürcânî, el-Kemâl fi'd-duafâi'r-ricâl, (I-IX), thk. Adil Ahmed Abdül- mevcûd-Ali Muhammed Muavvız, el-Kütübü'l-ilmiyye, Beyrût, 1418/1997.
Efendioğlu, Mehmet, DİA, "Musahhaf", XXXI, s. 229-230.
el-A'zamî, Muhammed Mustafa, Menhecü'n-nakd ınde'l-muhaddisîn, Mektebetü'l-Kevser, Riyâd, 1982.
_____, Hadis Metedolojisi ve Edebiyatı, çev. Recep Çetintaş, Usûl Yayınları, İstanbul,
el-Bâcî, Ebu'l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa'd İbn Eyyûb, et-Ta'dîl ve't-Tecrîh limen harra- ce anhu'l-Buhârî fi'l-Câmii's-Sahîh, (I-III), thk., Ahmet Lazar, Marâkeş, ts.
el-Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Misbâhu'l-münîr fî garîbi'ş-Şerhi'l-kebîr, (I-II), Mektebetü'l-İlmiyye, Beyrut, ts.
el-Iclî, Ebu'l-Hasan Ahmed b. Abdullah, (ö. 261/875) Târîhu's-sikât, Dâru'l-Bâz, 1405/1984.
el-Idlebî, Selahaddin b. Ahmed, Menhecü nakdi'l-metn inde ulemâi'l-hadisi'n-nebevî, Bey- rut, 1983.
el-Ömerî, Ekrem Ziyâ, Mevâridu'l-Hatîb el-Bağdâdî fî Târîhi Bağdâd, Dâru Tayyibe, II. Baskı, Riyâd, 1985.
Eren, Mehmet, Hadis İlminde Ricâl Kitapları ve İlmî Değerleri, Basılmış Doktora Tezi, SÜSBE., Konya, 1997.
_____, Hadis İlminde Ricâl Bilgisi ve İlk Kaynakları -I-, Dini Araştırmalar, Ocak-Nisân 2000, C. 2, Sayı 6, s. 133-162.
Erul, Bünyamin, Sahabe Döneminde Tekzib Olgusu ve Tekzibin Mahiyeti, AÜİFD, XXXIX. 1999, s. 455-489.
_____, Hazreti Âişe'nin Hadisçiliği, İzmir, 1987.
ez-Zerkeşî, Bedrüddîn, el-İcâbe li îrâdi mâ'stedrekethu Â'işe alâ's-sahâbe, tahk. Sa'îd el- Efğânî, el-Mektebü'l-islâmî, Beyrût 1985 (4. Baskı), (Hz. Aişe'nin Sahabe'ye Yö- nelttiği Eleştiriler), Yayına Hazırlayan, Bünyamin Erul, Ankara, 2000.
Görmez, Mehmet, Sünnet ve Hadis'in Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu ve Yeni Bir Metodoloji İçin Atılması Gereken Adımlar, İslami Araştırmalar, 1997, 10. cilt - 1-2-3-4. Sayı -Hadis-Sünnet Özel Sayısı, ss. 31-41.
Gürler, Kadir, Cerhin Gıybet Olup Olmadığı Yönündeki Tartışmalara Eleştirel Bir Katkı, Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, Temmuz/Ağustos/Eylül, 2004, Cilt: 4 Sayı: 3, ss. 33-48.
Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed, Ma'rifetü ulûmi'l-hadîs, tsh. es-Seyyid Muazzam Hüseyn, Dâru'l- kütübi'l-ilmiyye, 2. Baskı, Beyrût, 1977.
Hamza es-Sehmî, Ebu'l-Kâsım Hamza b. Yusûf, Târîhu Cürcân, thk. Muhammed Abül- muîdhân, Âlemü'l-kütüb, Beyrût, 1407/1987.
Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd,(I-XVI.), thk. Dr. Beşşâr Avvâd Ma'ruf, Dâru'l-garbi'l- İslâmî, I. Baskı, Beyrût, 2002.
Hatipoğlu, Mehmed Said, İslam Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidi'nin Doğuşu, Otto Ya- yınları, Ankara, 2015.
_____, Hazreti Âişe'nin Hadis Tenkidciliği, AÜİFD, XIX 1973, s. 59-74.
Hizmetli, Sabri, Başlangıçtan İlk Dört Halife Devri Sonuna Kadar İslam Tarihi, Yeni Çizgi Yayınları, Ankara, 1995.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah Muhammed en-Nemerî el-Kurtubî (ö. 463/1070), Câmiu beyâni'l-ilm ve fadlih, (I-II), thk. Ebi'l-Eşbâl ez-Züheyrî, Suu- diarabistan, 1994.
İbn Asâkir, Ebu'l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah (ö. 571/1176), Târîhu Dımeşk, (I- LXXX), thk. Amr b. Garâme el- Umrevî, Dâru'l-Fiker; 1415/1995.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, (ö. 327/939), el- Cerh ve't-ta'dîl, (I-IX), Dâru İhyâ'-türâsi'l-arabî, Beyrût, 1271/1952.
İbn Hacer, Ebu'l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalâni (ö. 852/1448), Tehzîbu't-Tehzîb, (I-XII), Dâiratü'l-meârifi'n-nizâmiyye, I. Baskı, 1326.
İbn Hibbân, Ebû Hatîm Muhammed el-Bustî (ö. 354/965), el-Mecrûhîn mine'l-muhaddisîn ve'd-duafâ ve'l-metrûkîn, (I-III), thk. Mahmûd İbrâhim Zâid, Dâru'l-va'y, Beyrût,
İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Ali b. Hibetullah b. Ca'fer İbn Mâkûlâ (ö. 475/ 1082), el-İkmâl fî refi'l-irtiyâb ani'l-Mü'telif fi'l- esmâ ve'l-künâ ve'l-ensâb, nşr. Dâru'l-kütübi'l- ilmiyye, Beyrût, 1990.
İbn Manzûr, Ebu'l-Fadl Cemâluddîn İbn Manzûr el-Ensârî, Lisânu'l-Arab, (I-XV), 3. Baskı, Dâru Sâdır, Beyrût, 1414.
İbnu'l- Cevzî, Ebu'l-Ferec Abdurrahman b. Ali (ö. 597/1201),el-Muntazam fî târîhi'l- umemi ve'l-mulûk, (I-XIX), thk. Muhammed Abdulkadir Atâ/Mustafa Abdulkadir Atâ, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrût, 1992.
İbnu'l-İmâd, Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed (ö.1089/1678) , Şezerâtu'z-zeheb fî ahbâri men zeheb, (I-XI), thk. Mahmûd el-Arnaûd, Dâru İbn Kesîr, Dımeşk/Berut, I. Baskı 1986.
İsmâîlî, Ebû Bekr Ahmed b. İbrâhim, Mu'cemü'ş-şuyûh, (I-III), thk. Ziyâd Muhammed Mansûr, Mektebetü'l-ulûm ve'l-hikem, Medine, 1410.
Kafesoğlu, İbrahim, Tarih İlmi ve Bizde Tarihçilik, İst. Ünv. Edeb. Fak. Tarih Dergisi, Mart 1962-Eylül 1963, s.1-16.
Kandemir, M. Yaşar, "Hatîb el-Bağdâdî", DİA., XVI, 452-460.
Koşum, Adnan, İçtihatta Hata ve İsabet Tartışmaları Işığında Öznellik ve Nesnellik Sorunu , Usûl İslam Araştırmaları, 2016, Sayı: 5, Ocak-Haziran, s. 6-32.
Kuzudişli, Bekir, Hadis Rivâyetlerinde Aile İsnadları, Basılmış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005.
Küçük, Raşit, "İsnad", DİA., XXIII, 154-159.
Mizzî, Ebu'l-Haccâc Yûsûf b. Abdirrahman (ö. 742/1341), Tehzîbu'l-kemâl fî esmâi'ricâl, (I-XXXV), thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf, Müessestü'r-Risâle, Beyrût, 1400/1980.
Müslim, Ebu'l-Hasan el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî (ö. 261/875), el-Müsnedü's-sahîh, (I-V), thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâ, Beyrût.
Özavşar, Mehmet Emin, "Vekî b. Cerrâh", DİA., XLIII, 8-9.
_____, DİA, "Zühlî", XLIV, 543-455.
Öztürk, Emre, Sosyolojide Nesnellik Sorunu Bağlamında Max Weber'in Pozitivizm- Hermeneutik İkiliğini Aşma Girişimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2013, 4 (1), s. 196-244.
Polat, Selahaddin, Cerh ve Ta'dîl'in Tenkidi, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri, 1985, Sayı 2, s. 221-248.
Sehâvî, Şemsüddîn Ebu'l-Hayr Muhammed b. Abdurahmân (ö. 902/1496), Fethu'l-muğîs bi-şerhi'l-Elfiyeti'l-hadîs, (I-IV), thk. Ali Hüseyn Ali, Mektebetü's-sünne, I. Baskı, Mısır, 2003.
Semânî, Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr (ö. 562/1166), et-Tahbîr fi'l-mu'cemi'l- kebîr, (I-II), thk. Münira Nâcî Sâlim, Bağdâd, 1395/1975.
Subkî, TacüddÎn Abdülvehhâb b. Taküyüddîn, Kâidetü fi'l-cerh ve't-ta'dîl, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Dâru'l-Beşâir, Beyrût, 1410/1990.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâlüddîn (ö. 911/1505), thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el- Faryâb, Tedrîbu'r-râvî fî şerhi Takrîbi'n-Nevevî, (I-II), Dâru Tayyi- be, ts.
Tekineş, Ayhan, Hadis Tenkidinin Anlam ve Kapsamı, Sakarya İ.F.D., Sayı 1, Sakarya, 1996, s. 199-210.
Türkdoğan, Orhan, Bilimsel Değerlendirme ve Araştırma Metodolojisi, M.E.B., İstanbul, 1995.
Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara, 1992.
Togan, A. Zeki Velidî, Tarihte Usûl, Enderun Kitapevi, İstanbul, 1985.
Tosh, John, Tarih Peşinde, Çvr. Özden Arıkan, Kuram Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.
Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddîn Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah er-Rûmî el-Hamevî (ö. 626/1229), Mu'cemu'l-buldân, (I-VII), Dâru Sâdir, Beyrût, II. Baskı, 1995.
Zebidî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzâk el-Hüseynî (ö. 1205/1791), Tâcü'l Arûs min cevâhiri'l-kâmûs, Dâru'l-hidâye, ts.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymâz, Târîhu'l- İslâm ve vefayâtu'l-meşâhîr ve a'lâm, Dâru'l-kitâbi'l-arabî, Beyrût, 1413/1993.
_____, Mîzânu'l-i'tidâlfî nakdi'r-ricâl (I- IV), thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Dâru'l- ma'rife, Beyrût, 1382/1963.
_____, Siyeru a'lâmi'n-nübelâ, (I-XL), Dâru'l-hadîs, Kahire, 2006.
_____, Tezkiratü'l-huffâz, (I-IV). Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrût, I.Baskı, 1998. ııı