ALİ B. OSMAN EL-ÛŞÎ VE MÜSNEDÜ ENES İSİMLİ ESERİ

Hicrî VI. asır âlimlerinden Bed’ü’l-Emâlî isimli eseriyle meşhur olan Ali b. Osmanel-Ûşî (ö. 575/1179) kelam ve fıkıh ilimlerinin yanı sıra hadis ilminde de eser bı-rakmış döneminin önemli âlimlerinden birisidir. Ûşî’nin hadis ilmine dair günü-müze ulaşan en önemli eseri Nisâbü’l-Ahbâr’ıdır. Onun hadise dair pek bilinme-yen ve şu ana kadar neşredilmeyen diğer bir eseri ise aynı zamanda Nisâbü’l-Ahbâr’ın kaynaklarından Enes b. Mâlik’in Hz. Peygamber’den rivâyetlerinin yeraldığı Müsnedü Enes isimli eseridir. Müsnedü Enes, aslında hicrî III. asırda teda-vülde olan ve Nüshatü Sem’ân olarak bilinen eserdir. Sem’ân Nüshası, hadis âlim-leri tarafından uydurma olarak nitelendirilen bir nüshadır. Ûşî, bu eserin rivâyethakkını hocasından alarak ve eseri bölümlere ayırarak rivâyet etmiştir. Çalışma-mızda Süleymaniye Kütüphanesi’nde yazma halinde bulunan bu eserin Ûşî’ye ai-diyeti, Nisâbü’l-Ahbâr ile mukayesesi, eserin kayıp ya da yazmada yer verilmeyenhadislerinin tespiti, bölümleri, hadislerinin sayısı gibi çeşitli yönleri üzerinde du-rulmakta, eserin değerlendirilmesi yapılmaktadır.

Ali b. Uthmān al-Ūshī and His Work Musnad al-Anas

Ali b. Uthmān al-Ūshī, famous for his famed work Badʾ al-Amālī,is one of the im- portant scholars of 6. century by Hijri calender. In addition to Kalam and Islamıc Law, he also wrote works in Hadith. His most important work in Hadith isNiṣāb al-Akhbār known nowadays. His another work, unknown and unpublished is Musnadal-Anas. It is a source of Niṣāb al-Akhbār.It contains Enes b. Malik’s nar- rates by the prophet. Musnadal-Anas, is actually known as Nushatu Sem’an which is in circulation in the 3rd century Hijri. This Nuskha (book of Sem’ân) is regar- ded as a fabricated Nuskha (narrates). In his work (Musnad al-Anas) al-Ūshī ta- kes his narrate rights from his teacher and narrate the hadith by dividing them into chapters, he collects them in this work. This work in manuscript form which being in the Süleymaniye Library. İn this article is focused on various aspects such as belonging of al-Ūshī, the determination of the hadiths which are not inc- luded in the loss or writing in Niṣāb al-Akhbārand the number of Hadiths, evalu- ation of Works it is made.

PDF

___

Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs Amma’ş-Tehera mine’l-Ahâdis alâ Elsineti’n-Nâs, I-II, (tahk. Abdulhamîd b. Ahmed b. Yûsuf b. Hendâvî), Beyrut, el-Mektebetu’l-Asriyye, y.y.
Ali el-Kârî, Nureddîn, el-Esrâru’l-Merfûa fi’l-Ahâdîsi’l-Mevdûa, (Muhammed es-Sabbâğ), Dâru’l-Emâne-Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1971.
Ali el-Kârî, Nureddîn, el-Masnû fî Ma’rifeti’l-Hadîsi’l-Mavdû’, (tahk. Abdulfettâh Ebû Gudde), Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1398.
Ali Rıdâ b. Abdillah, Mecmûatu’r-Resâili’l-Hadîsiyye, I-II, Medine, 2004.
Âlu Selmân, Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan, Kitâbu hazzere minhe’l-ulemâ, I-II, Dâru’s- Samiî, Riyad 1995.
Bağdatlı, İsmail Paşa, Hediyyetu’l-Ârifîn Esmâi’l-Muellifîn ve Âsâri’l-Musannifîn, I-II, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1951.
Canan, İbrahim, “Enes b. Mâlik”, DİA, XI, İstanbul, 1995.
Cûzekânî, Ebû Abdillah Huseyn b. İbrâhim b. Huseyn el-Hemedânî, el-Ebâtîl ve’l-Menâkir ve’s-Sihâh ve’l-Meşâhîr, I-II, (tahk. Abdurrahmân b. Abdulcebbâr el-Feryevâî), Dâru’s-Samîî li’n-Neşr ve’-Tevzî’, Riyad, 2002.
Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn, Silsiletu’l-Ahâdîsi’d-Daîfe ve’l-Mevdûa ve Eseriha’s-Seyyiu fi’l-Umme, I-XIV, Dâru’l-Meârif, Riyad, 1992.
Fettenî, Muhammed b. Tâhir, Tezkiretu’l-Mevdûât, İdâretu’t-Tibâati’l-Munîre, y.y., 1343.
Halîlî, Ebû Ya’lâ Halîl b. Ahmed Abdillah b. Ahmed b. Ahmed b. İbrâhim, el-İrşâd fî Ma’rifeti Ulemâi’l-Hadîs, I-III, (tahk. Muhammed Saîd Ömer İdrîs, Mektebetu’r- Ruşd, Riyad, 1409.
Hanbelî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, es-Sârimu’l-Munkî fî’r-Reddi ale’s-Subkî, (tahk. Akîl b. Muhammed b. Zeyd el-Muktarî), Muessesetu’r-Reyyân, Beyrut, 2003.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebûbekir Ahmed, el-Fakîh ve’l-Mutefekkih, I-II, (Ebû Abdurrahmân Âdil b. Yûsuf el-Garâzî), Dâru İbni’l-Cevzî, Dammâm, 1421.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebûbekir Ahmed, el-Muttefik ve’l-Muteferrik, I-III, (tahk. Muhammed Sâdık Âydan el-Hâmidî, Dâru’l-Kâdirî li’t-Tibâati ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, Dimaşk, 1997.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebûbekir Ahmed, Târîhu Bağdat, I-XVI, Dâru’l-Gurabi’l-İslâmî, Beyrut, 2002.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım, Mu’cemu’ş-Şuyûh, I-III, (tahk. Vefâ Takiyuddîn), Dâru’l-Beşâir, Dimaşk, 2000.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım, Târihu Dimaşk, I-LXXX, (tahk. Amr b. Garâme el-Umrevî), Dâru’l-Fikr, li’t-Tibâi ve’n-Neşr, y.y., 1995.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, Lisânu’l-Mîzân, I-X, (Abdulfettah Ebû Gudde), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 2002.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed Ahmed, Tehzîbu’t-Tehzîb, I-XII, Matbaatu Dâire- ti’l-Maârifi’n-Nizâmiyye, Haydarâbâd, 1326.
İbn Neccâr, Muhibbudîn Ebû Abdillah Muhammed b. Mahmûd b. el-Hasen, ed-Durretu’s- Semîne fî Ahbâri’l-Medîne, (tahk. Huseyn Muhammed Ali Şukrî), Şirketu Dâri’l- Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, y.y., t.y.
İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer, et-Tergîb fî Fedâili’l-A’mâl, (tahk. Muhammed Hasen Mu- hammed Hasen İsmâîl), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2004.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec, el-İlelu’l-Mutenâhiye fi’l-Ahâdîsi’l-Vâhiye, I-II, (tahk. Halil el- Meys), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1983.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec, el-Mevdûât, (tahk. Aburrahmân b. Muhammed Osman), el- Mektebetu’s-Selefiyye, Medine, 1966.
İbnü’l-Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebibekr b. Eyûb b. Sa’d, İğâsetu’l-Lehfân min Mesâyidi’ş-Şeytân, I-II, (tahk. Muhammed Hâmid el-Fakî, Mektebetu’l-Meârif, Ri- yad, t.y.
İlhan Mevlüt, “Mütercimi Belli Olmayan Mensûr Bir Kasîde-i Emâlî Tercümesi”, Journal of Turkish Language and Literature, cilt: I, sayı: 1, s. 9-26, 2015.
Kandemir, Yaşar, “Cüz”, DİA, VIII, İstanbul, 1993.
Karaağaç, Hilmi, “Bir Kelam Metni Olarak Kasideler ve Ali b. Osman el-Ûşî’nin Emâlî Kasidesi”, Uluslararası İslâmî İlimlerin Teşekkülü ve İslâmî İlimler Arası İlişkiler Sempozyumu, (28-30 Nisan 2014/Bişkek-Kırgızistan) Bildiriler Kitabı, s. 71-85, 2014.
Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-Zunûn an Esâmî’l-Kutubi ve’l-Funûn, I-VI, Mektebetu’l-Mesnâ, Bağdat, 1941.
Koçkuzu, Ali Osman, “İbn Şâhin”, DİA, XX, İstanbul, 1999.
Kureşî, Abdulkâdir b. Ebi’l-Vefâ, el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye, I-V, (tahk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv), Mektebetu Hicr li’t-Tibâati ve’n-Neşr ve’t- Tevzî’ ve’l-A’lâm, Amman, 1993.
Küçükaşçı, S. Mustafa, Tomar, Cengiz, “İbn Asâkir”, DİA, XIX İstanbul, 1999.
Mâzerî, Ebû Abillah Muhammed b. Ali b. Ömer et-Temîmî el-Mâzerî el-Mâlikî, el-Mu’lim bi-fevâidi Müslim, I-III, (tahk. Muhammed eş-Şâzilî en-Neyfer), ed-Dâru’t- Tûnisiyye li’n-Neşr, Tunus, 1991.
Muhammed b. Dervîş el-Hût, Esna’l-Metâlib fî Ahâdîsi Muhtelifeti’l-Merâtib, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, y.y., t.y.
Münâvî, Abdurraûf, Feyzu’l-Kadîr Şerhu Câmii’s-Sağîr, I-VI, el-Mektebetu’t-Ticâriyyeti’l- Kübrâ, Kahire, 1356.
Özbek, Durmuş, “el-Ûşî ve ‘Kasîdetu’l-Emâlî’”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 5, 261-308, Konya, 1994.
Sebetov, Zahrkynbai, el-Fetâva’s-Sirâciyye Adlı Eseri Çerçevesinde Ali b. Osman el-Ûşî’nin Fıkıh İlmindeki Yeri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayımlan- mamış doktora tezi), İstanbul, 2015.
Sebetov, Zharkynbai, Oştuk Âlım Sirâjuddin al-Oşiy, Türkiye Diyanet Vakfı-Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Bişkek, 2016.
Sehavî, Şemsuddîn, ed-Dev’u’l-Lâmi’ li-Ehli’l-Karni’t-Tâsi’, Dâru Mektebeti’l-Hayât, Beyrut, t.y.
Selâme, Muhammed Halef, Lisânu’l-Muhaddisîn, I-V, y.y., 2007.
Suyûtî, Celâluddîn, el-Leâli’l-Masnûa fi’l-Ahâdîsi’l-Mavdûa, I-II, (tahk. Ebû Abdirrahmân
Salâh b. Muhammed b. Uveyde), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1996.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, el-Fevâidu’l-Mecmûa fi’l-Ahâdîsi’l-Mevdûa, el- Mektebu’l-İslâmî, Beyrut, 1407.
Toprak, Mehmet Sait, “Ali b. Osman el-Ûşî: Hayatı ve Eserleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 23, 2006.
Toprak, Mehmet Sait, Hadiste Derlemecilik Devrinin Başlaması ve Ûşî’nin Nisâb’ül-Ahbâr’ı, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayımlanmamış doktora te- zi), İzmir, 2005.
Toprak, Mehmet, Sait, “Ûşî”, DİA, XLII, İstanbul, 2012.
Uğur, Mücteba, Hadis İlimleri Edebiyatı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1996.
Ûşî, Ali b. Osman, Müsnedü Enes, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, no: 787.
Ûşî, Ali b. Osman, Nisâbü’l-Ahbâr, (Toprak, Mehmet Sait, Hadiste Derlemecilik Devrinin Başlaması ve Ûşî’nin Nisâb’ul-Ahbâr’ı ile birlikte), (yayımlanmamış doktora tezi), İzmir, 2005.
Yıldız, Kemal, Sebetov, Zharkynbai, “Orta Asyalı Hanefi Fakihi Sirâceddin Ali b. Osman el-Ûşî’nin el-Fetâva’s-Sirâciyye Adlı Eseri ve Bazı Fıkhî Görüşleri”, Uluslararası İs- lam Araştırmaları Dergisi, cilt: II, sayı: 1, s. 52-77, 2016.
Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, el-Müştebih fî Esmâi’r- Ricâl, Brill, Leiden, 1881.
Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Osman, Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, I-IV, (tahk. Ali Muhammed el-Becâvî), Dâru’l-Ma’rife li’t-Tibâi ve’n-Neşr, Beyrut, 1963, II/234;
Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-Keşşâf fî ma’rifeti Men Lehu Rivâye fi’l-Kutubi’s-Sitte, (tahk. Muhammed Avvâme, Ahmed Muhammed Nemr el-Hatîb), Dâru’l-Kıbleti li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, Cidde, 1992, II/223.
Zehebî, Şemsuddîn, el-Muğnî fi’d-Duafâ, I-II, (tahk. Nureddin Itr), İdâretu İhyâi’t-Turâsi’l- İslâmî, Katar, 1994.
Zirikli, Hayreddin el-A’lâm: Kâmûsu Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ, Dâru’l-İlm li’l- Melâyîn, Beyrut, 1995.