ZİYA GÖKALP'İN BİLİM ANLAYIŞI

Doğanın yapısını araştırma ve bilgi edinmenin yolları bilim felsefesinin önemli problemleridir. Bu problemlerin bir kısmını ontolojik, epistemolojik ve metodolojik monizm ve plüralizm konuları oluşturur. Monistler varlık ve bilgi alanlarını teke indirme amacı güderken plüralistler bunun tam tersi olarak çokcu bir varlık ve buna mukabil epistemik alan ortaya koymaya çabalarlar. Biz de çalışmamızda öncelikle monist ve plüralist bilim anlayışlarının genel özelliklerini kısaca ortaya koymaya çalıştık. Bunun için evvela XX. yüzyılda tartışmanın seyrini belirleyen lozoarın görüşlerini ve bu görüşlerin birbirleri ile olan irtibatı ele aldık. Problemin tarihsel boyutlarını ele aldıktan sonra güncel durumu özetledik. Daha sonra Türk düşünce hayatının önemli isimlerinden birisi olan Ziya Gökalp'in bilim anlayışını 1918 yılında Yeni Mecmua adlı dergide yayınladığı “Muhtelif İlim Telakkileri” adındaki makalesini göz önünde bulundurarak inceledik. Ziya Gökalp altı sayfalık bu kısa metninde plüralist bilim anlayışını savunmaktadır. Burada hem metodolojik hem de ontolojik olarak plüralist bir yaklaşımı kabul ettiği görülmektedir. Sosyoloji metodunu Émile Durkheim'dan ödünç alan Ziya Gökalp, genel bilim algısı bakımından hem pozitivizmden hem de monist materyalizmden hayli uzaklaşan bir felsefe ortaya koymaktadır. Bu bilimsel kavrayışın oluşmasında Fransız lozofu Émile Boutroux'nun çalışmalarının etkili olduğu anlaşılmaktadır. Çalışmamızdaki bu bulgu neticesinde Türk düşüncesini biçimlendiren felsefe öğretisinin tek başına pozitivizm olduğu yönündeki sava ihtiyatla yaklaşılması gerektiği açığa çıkmıştır.

ZIYA GOKALP'S UNDERSTANDING OF SCIENCE

The study of the structure of nature and the ways of acquiring knowledge are important problems of the philosophy of science. Some of these problems are ontological, epistemological and methodological questions of monism and pluralism. While monists aim to unify the elds of existence and knowledge, pluralists, on the contrary, represent a pluralistic existence and corresponding epistemological eld. We discussed the views of the philosophers who determined the course of the debate in the nineteenth century, and the connection between these views. After looking at the historical dimensions of the problem, we summarized the current situation. We then examined Ziya Gokalp's understanding of science, one of the most important names in Turkish intellectual life, by looking at his article entitled "Various Concepts of Science," published in the journal Yeni Mecmua in 1918. Ziya Gokalp defends the pluralistic understanding of science in his short text of six pages. Here, it becomes apparent that he accepts a pluralistic approach both methodologically and ontologically. Following Emile Durkheim's sociological method, Ziya Gokalp presents a philosophy that deviates from both positivism and monistic materialism with regard to general scientic perception. It is understood that the work of the French philosopher Émile Boutroux had an inuence on the development of this scientic understanding. As a result of this nding in our study, it has become clear that the argument that the philosophy that shapes Turkish thinking is exclusively positivism should be treated with caution.

PDF

___

Ağaoğlu, A. (2020). Ziya Gökalp Türk Düşünce Tarihindeki Yeri. (R. Demir, Editör). İstanbul: Lotus Yayınevi.
Anar, S. (1996). “Ziya Gökalp Sosyolojisi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim Tarihi: 24.08.2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/gokalp-ziya#3-egitim-anlayisi Bertrand, A. (2020). Mebadi-i Felsefe-i İlmiyye. (Salih Zeki Bey, Çev.). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
Bolay, S. H. (1982). “Zorunsuzluk Doktrininde Tabiat Kanunlarının Mahiyeti Yeri ve Önemi”. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, 5, 167-85.
Boutroux, E. (1914). Natural Law in Science and Philosophy. New York: The Macmillan Company.
Boutroux, E. (1997). Çağdaş Felsefede İlim ve Din. (H. Kâtipoğlu, Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Demir, R., B. Yurtoğlu. (2014). “Vahdet-i Mevcûd: Baha Tevfik ve Ahmed Nebîl’in Haeckel’den Bir Tercümeleri”. s. 7-16 içinde Vahdet-i Mevcûd Bir Tabî’at ’Âliminin Dîni. Konya: Çizgi Kitabevi.
Dölen, E. (2009). Türkiye Üniversite Tarihi 1, Osmanlı Döneminde Darülfünun 1863- 1920. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Gökalp, Z. (1918). “Muhtelif İlim Telakkileri”. Yeni Mecmua, 2 (46), 382-85.
Kalaycıoğulları, İ. (2016). “Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’de Bilim ve Düşünce Hayatı”. Historia 1923, 1, 146-61.
Katipoğlu, H. (1997). “Emile Boutroux’da Din Felsefesinin Dayandığı Temel Fikirler ve Ana Çizgileriyle Din Felsefesi”. s. XIII-XXXI içinde Çağdaş Felsefe’de İlim ve Din. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Kellert, S. H., H. E. Longino, C. K. Waters, (2006). “Introduction”. s. vii-xix içinde Scientific Pluralism. Minnesota: University of Minnesota.
Laks, A., Most G. W. (2019). Fragmanlar: Thales, Anaksimandros, Anaksimenes, (Şar, G, ve Y. G. Sev, Çev.).. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
Losee, J. (2001). Bilim Felsefesine Tarihsel Bir Giriş. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. Nye, M. J. (1979). “The Boutroux Circle and Poincaré’s Conventionalism”. Journal of the History of Ideas, 40 (1), 107-20. doi: 10.2307/2709262.
Okay, O. M. (1996). “Ziya Gökalp”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim Tarihi: 24.08.2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/gokalp-ziya#1
Saygılı, S. (2011). “Paul K. Feyerabend’in Bilim Anlayışı: Çoğulcu Bilim Kuramı”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (2), 83-94.
Schaffer, J. (2018). “Monism”. içinde The Stanford Encyclopedia of Philosophy, (E. N. Zalta, Editör.). Metaphysics Research Lab, Stanford University.
Sokal, A., Brickmont J. (2013). Son Moda Saçmalar: Postmodern Aydınların Bilimi İstismar Etmesi. İstanbul: Alfa.
Stadler, F. (2020). “Viyana Çevresi: Moritz Schlick, Otto Neurath ve Rudolf Carnap”. içinde Bilim Felsefesi, (J. R. Brown, Editör.). Ankara: Fol Yayınları.
Ural, Ş. (2012). Pozitivist Felsefe. İstanbul: Alfa.
Vagelli, M., Loison L., Moya-Diez I. (2021). “Thinking Crossroads: from Scientific Pluralism to Pluralist History of Science”. Journal for General Philosophy of Science. doi: 10.1007/s10838-020-09550-2.