STATE ORGANIZATION AND ELEMENTS OF THE REIGN IN NĪSHĀPŪRĪ'S SALJŪQNĀMA

Büyük Selçuklu Devleti (1037-1194) Çin sınırlarından Akdeniz kıyılarına uzanan büyük bir coğrafya ile beraber birçok kavim ve devleti hâkimiyeti altına almıştır. Bir buçuk asır boyunca böylesine geniş bir coğrafyada hüküm süren bu imparatorluğun geride bıraktığı tarih kayıtları nispeten kısıtlı olup, tarih yazıcılığı bakımından pek de parlak bir devir olmadığı söylenebilir. Bu da o devre ait günümüze ulaşan tarih kayıtlarının her yönüyle ele alınarak incelenmesini zaruri kılmaktadır. Büyük Selçuklu Devleti'nin tarih sahnesine çıkışından, Irak Selçukluları'nın son hükümdarı Ebû Tâlib Tuğrul b. Arslan'ın (1177-1194) saltanat döneminin başlarına kadar gerçekleşen siyasi, sosyal ve kültürel olayları içeren ve Hâce İmâm Zahîru'd-Dîn Nîşâbûrî tarafından, Farsça olarak kaleme alınan eser Selçuklu devletinin teşkilat ve hükümdarlık unsurları ile ilgili bilgilere de yer vermektedir. Çalışmamızda Nîşâbûrî'nin, devlet geleneği, sistemi ve işleyişi hakkında aktardığı bilgiler daha önce bu konuda yazılan kıymetli eserler ışığında değerlendirilecektir.

NÎŞÂBÛRÎ'NİN SELÇUKNÂME'SİNDE DEVLET TEŞKİLATI VE HÜKÜMDARLIK UNSURLARI

Büyük Selçuklu Devleti (1037-1194) Çin sınırlarından Akdeniz kıyılarına uzanan büyük bir coğrafya ile beraber birçok kavim ve devleti hâkimiyeti altına almıştır. Bir buçuk asır boyunca böylesine geniş bir coğrafyada hüküm süren bu imparatorluğun geride bıraktığı tarih kayıtları nispeten kısıtlı olup, tarih yazıcılığı bakımından pek de parlak bir devir olmadığı söylenebilir. Bu da o devre ait günümüze ulaşan tarih kayıtlarının her yönüyle ele alınarak incelenmesini zaruri kılmaktadır. Büyük Selçuklu Devleti'nin tarih sahnesine çıkışından, Irak Selçukluları'nın son hükümdarı Ebû Tâlib Tuğrul b. Arslan'ın (1177-1194) saltanat döneminin başlarına kadar gerçekleşen siyasi, sosyal ve kültürel olayları içeren ve Hâce İmâm Zahîru'd-Dîn Nîşâbûrî tarafından, Farsça olarak kaleme alınan eser Selçuklu devletinin teşkilat ve hükümdarlık unsurları ile ilgili bilgilere de yer vermektedir. Çalışmamızda Nîşâbûrî'nin, devlet geleneği, sistemi ve işleyişi hakkında aktardığı bilgiler daha önce bu konuda yazılan kıymetli eserler ışığında değerlendirilecektir.

___

Cahen Claude. “Selçuklu Devri Tarih Yazıcılığı” Trans. İsmet Kayaoğlu and Mehmet Dağ. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 2 (1975): 175–198.

C.E. Bosworth, ed. The History of the Saljuq Turks: From the Jāmi Al-Tawārīkh : An Ilkhanid Adaptation of the Saljuq Nama. Trans. Kenneth Allin Luther. Curzon Press, 2001.

Fidan, Ayşe Gül. Hâce İmâm Zahîru’d-Dîn Nîşâbûrî’nin Selçuknâme’si (İncelemeÇeviri). Ankara: Unpublished Master’s Thesis, 2015.

Köymen, Mehmet Altay. Alp Arslan Zamanı Selçuklu Saray Teşkilâtı ve Hayatı. Ankara: Ankara Üniversitesi, 1966

Merçil, Erdoğan. “Selçuknâme.” TDV İslam Ansiklopedisi 2009:397-398.

Merçil, Erdoğan. Selçuklular’da Hükümdarlık Alâmetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007.

Merçil, Erdoğan. Türkiye Selçukluları’nda Meslekler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.

Morton, Alexander Hill. The Saljûqnâma of Zahîr Al-Dîn Nishâpûrî. London, Chippenham: E. J. W. Gibb Memorial Trust, 2004.

Muhammed b. Ali b. Süleyman Er-Râvendî, Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr. Trans. Ahmed Ateş. Vol. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.

Muhammed Ibn Ali Ibn Sulayman ar-Rawandi. Rahat-Us-Sudur Wa Ayat-Us-Surur. Ed. Muhammad Iqbal. Leiden: E. J. Brill, 1921. E. J. W. Gibb Memorial Series: New series:II

Reşîdü’d-Dîn Fazlullah. Câmi’ut-Tavarîh. Trans. Erkan Göksu and H. Hüseyin Güneş. İstanbul: Selenge, 2010.

Sevim, Ali, Merçil Erdoğan. Selçuklu Devletleri Tarihi; Siyaset Teşkilât ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.

Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. 2nd ed. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1969.

Uzunçarşılı İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.