CUMHURİYET DÖNEMİ İLK TÜRKÇE-FARSÇA SÖZLÜĞÜ FERHENG-İ MURTAZA ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Sözlükler, genel tanımıyla, bir dildeki bütün sözcükleri veya bilim, spor, sanat, tıp gibi özellikli alanlarda kullanılan terim, sözcük ya da deyimlerin anlamlarını açıklamak amacıyla yazılan referans kaynaklarıdır. Tek dilli ya da çok dilli olabilen sözlükler, bir dilin sahip olduğu sözvarlığını, söyleniş ve yazılış biçimleriyle birlikte vermektedirler. Bir kelimenin kökünü esas alarak bu kelimenin ait olduğu dilin diğer unsurlarıyla oluşturduğu sözleri ve anlamlarını, farklı kullanışlarını, alfabetik sırayla göstermektedir. Bu bağlamda, çalışmamızda Cumhuriyet döneminde kaleme alınan ilk Türkçe - Farsça sözlük olması bakımından önem taşıyan, Murtaza Elker'in hazırladığı Ferheng-i Murtaza başlıklı sözlük üzerine bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Bir giriş ve iki bölümden oluşan makalenin giriş bölümünde sözlüğün tanımı yapılmış olup ilk Farsça sözlük çalışmaları, ilk Türkçe sözlük çalışmaları ve Türkçe-Farsça sözlükler hakkında bilgi verilmektedir. Birinci bölümde Murtaza Elker'in hayatı ve edebî kişiliği, ikinci bölümde ise Ferheng-i Murtaza'nın hazırlanma sebebi, bu sözlüğün hazırlanırken kullanılan yöntemi ve Ferheng-i Murtaza'ya ait dil özelliklerine değinilmiş, sonuç bölümünde ise bu sözlük hakkında bir değerlendirme yapılmıştır.

AN EVALUATION ON FERHENG-İ MURTAZA, THE FIRST TURKISH-PERSIAN DICTIONARY OF THE REPUBLICAN PERIOD

Sözlükler, genel tanımıyla, bir dildeki bütün sözcükleri veya bilim, spor, sanat, tıp gibi özellikli alanlarda kullanılan terim, sözcük ya da deyimlerin anlamlarını açıklamak amacıyla yazılan referans kaynaklarıdır. Tek dilli ya da çok dilli olabilen sözlükler, bir dilin sahip olduğu sözvarlığını, söyleniş ve yazılış biçimleriyle birlikte vermektedirler. Bir kelimenin kökünü esas alarak bu kelimenin ait olduğu dilin diğer unsurlarıyla oluşturduğu sözleri ve anlamlarını, farklı kullanışlarını, alfabetik sırayla göstermektedir. Bu bağlamda, çalışmamızda Cumhuriyet döneminde kaleme alınan ilk Türkçe – Farsça sözlük olması bakımından önem taşıyan, Murtaza Elker'in hazırladığı Ferheng-i Murtaza başlıklı sözlük üzerine bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Bir giriş ve iki bölümden oluşan makalenin giriş bölümünde sözlüğün tanımı yapılmış olup ilk Farsça sözlük çalışmaları, ilk Türkçe sözlük çalışmaları ve Türkçe-Farsça sözlükler hakkında bilgi verilmektedir. Birinci bölümde Murtaza Elker'in hayatı ve edebî kişiliği, ikinci bölümde ise Ferheng-i Murtaza'nın hazırlanma sebebi, bu sözlüğün hazırlanırken kullanılan yöntemi ve Ferheng-i Murtaza'ya ait dil özelliklerine değinilmiş, sonuç bölümünde ise bu sözlük hakkında bir değerlendirme yapılmıştır.

PDF

___

Akçay, Yusuf. “Doğuda ve Batıda Sözlükçülüğün Gelişimi ve Osmanlı Dönemi Sözlük Metinlerine Genel Bir Bakış.” Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 4 (2001): 281-333.
Ateş, Ahmed. İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1968.
Caferoğlu, Ahmet. Türk Dili Tarihi. c. II. İstanbul: Alfa, 2001.
Derman, Uğur. “Unutulan Bir Mevlevî: Ressam Murtaza Elker (1874-1969).” X. Milli Mevlana Kongresi Tebliğler. C. II (2003): 41-53
Durmuş, İsmail. “Sözlük”. İslam Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009. 398-401.
Halloran, John Alan. Sumerian Lexicon. Los Angeles: Lologram Publishing, 2006.
İbnün-Nedîm. El-Fihrist. Beyrut: Darü’l-Ma’rife, hş. 1398/1978
Kâşânî, Muhammed Kasım b. Muhammed. Mecma’ul-Furs. Haz. Muhammed Debîr-i Siyâkî, Ali Ekber-i İlmî. Tahran hş. 1338/1959.
Korkmaz, Zeynep. Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2007.
Mütercim Âsım Efendi. Burhan-ı Katı. Çev. Mürsel Öztürk ve Derya Örs. İstanbul: Türk Dil Kurumu, 2009.
Nahcivânî, Muhammed bin Hinduşâh. Sıhâhu’l-Furs. Haz. Abdulali Tâ’etî. Tahran İntişârât-i Bongâh-i Tercome ve Neşr-i Kitâb: hş.1355/1976.
Öz, Yusuf. Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2010.
Tûsî, Ebu Mansur Ali bin Ahmet Esedî. Lügat-i Furs. Haz. Abbas İkbal. Tahran Çâphâne-i Meclis: hş. 1319/1940.
Yavuz, Galip. “Sözlükbilim ve Arapça Sözlük Çalışmalarına Tarihsel Bir Yaklaşım.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2002): 113-121.