BİR KADIN ŞEHRENGİZİî AZİZİ’NİN İSTANBUL ŞEHRENGIZİ

Divan edebiyatında XVI. yüzyılda ortaya çıkmış ve XVIII. yüzyıldan sonra rağbetten düşmüş manzum bir edebî tür olan şehrengizlerde genel olarak bir şehrin güzelleri ile doğal ve tarihî güzellikleri anlatılır. Bu türde yazılmış eserlere konu edilen güzeller, şehrin çeşitli zanaat ve meslek dallarında ün yapmış, esnaf sınıfından genç erkeklerdir. Türk edebiyatında, sözü edilen niteliklerde toplam 68 şehrengizin varlığı tespit edilmiştir. Bunlardan biri de XVI yüzyıl şairi Azizi (öl. 85 'nin İstanbul Şehrengizi 'dir. Azizi dışında başka şairler tarafından da İstanbul Şehrengizleri yazılmıştır. Ancak Azizi 'nin eserinde geleneğe aykırı olarak, İstanbul 'un tanınmış kadın güzelleri anlatılmıştır. Dolayısıyla Azizi 'nin İstanbul Şehrengizi, Türk edebiyatında yazılmış şehrengizler arasında kadınları konu etmesi bakımından türünün tespit edilebilmiş tek örneği olarak özgün bir eserdir. Eserin dört yazma nüshası mevcuttur. Bu makalede, söz konusu eserin şairi, şekil ve muhteva özellikleri, eserdeki kadın tasvirleri hakkında bilgi ve değerlendirmelerle tenkitli metnine yer verilmiştir.

a BİR KADIN ŞEHRENGİZİî AZİZİ’NİN İSTANBUL ŞEHRENGIZİ

Şehrengizs (city books) in Divan literature written in verses, which emerged in 16” century and became unpopular after 18th century, generally tell beauties of city and natural and historical beauties. Beauties mentioned in literary works of that kind are young men ofartisan class with reputations in various arts and occupations of given city. In Turkish literature, total of 68 şehrengizs of such qualities have been tracked. One of them is Şehrengiz of İstanbul by Azizi (died in 1585), 16’h century poet.There have also been şehrengizs of İstanbul written by poets other than Azîzî. However, in Azîzî ’s Şehrengiz, well known female beauties of İstanbul are told contrary to the tradition. Therefore, Azîzî ’s Şehrengiz of İstanbul is an authentic, unique literary work among şehrengizs in Turkish literature in that it mentions women. The work has four manuscripts available. This article includes the poet of the above mentioned work, qualities ofform and content, reviews and information about female descriptions in the work and the criticized text.

PDF

___

AKÜN, Ömer Faruk. “Divan Edebiyatı.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9. Cilt, 1994.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed. “Hayretî’nin Yenice Şehr—engizi.” Güney—Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi C.IV—V (1975-1976): 81—100.
ÇETİNKAYA, Ülkü. “Divan Şiirinde “Çok Başlu (Ziyâde—ser)’ Deyimi Üzerine.” Turkish Studies İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 4/2 Winter (2009): 226-45.
ÇİFTÇİ, Hasan. “Fars Edebiyatında Şehrâşüb l.” Nüsha (Güz) (2002): 7—18.
ÇİFTÇİ, Hasan. “Fars Edebiyatında Şehrâşüb II.” Nüsha (Kış) (2003): 41—53.
DERDİYOK, İ. Çetin. “XVI. Yüzyıl ŞairlerindenAzîzî’nin Nigâr-nâmesi’nin Yeni Bir Nüshası.” Türkoloji Araştırmaları (Fuat Ozdemir Anısı) 1997: 141—154.
ERGUN, Sadeddin Nüzhet. “Azîzî”. İslâm Ansiklopedisi, 2.Ci1t. 1979.
ERSOY, Ersen. Azizi—Dîvân. İstanbul: Akademi Titiz, 2013.
GİBB, E.] Wilkinson. Osmanlı Şiir Tarihi (A History of Ottoman Poetry). Çev. Ali Çavuşoğlu, Ankara: Akçağ, 1999.
İSEN, Mustafa. Künhü ’l—Ahbâr ’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM, 1994.
Kafzâde Fâizî, Zübdetü ’l—Eş ’âr (Kaf-Zâde Fâizî Tezkiresi). Millet Kütüphanesi (Ali Emirî Efendi), N0.1325.
KARACASU, Barış. “Türk Edebiyatında Şehr—engîzler.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 10 (2007): 259-313.
KARAİSMAİLOĞLU, Adnan. “Türk ve Fars Edebiyatlarında Şehr—engizler.” Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri. Ankara: Akçağ, 2001. 139-146.
KAYA, Bayram Ali. “Şehrengiz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38. Cilt, 2010.
KILIÇ, Filiz. Aşık Çelebi-Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin), Cilt, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
KUTLUK, İbrahim. Kınalı—Zâde Hasan Çelebi-Tezkiretü’ş-Şuarâ. Cilt, Ankara: TTK, 1989.
KUTLUK, İbrahim. Beyani Mustafa Bin Carullah—Tezkiretü ’ş—Şuarâ. Ankara: TTK, 1997.
LEVEND, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatında Şehr-engizler ve Şehr—engizlerde İstanbul. İstanbul: İstanbul Enstitüsü, 1958.
PERTSCH, Wilhelm. Die Handschriften- Verzeichnisse Der Königlichen Bibliothek Zu Berlin (Sechster Bana'. Verzeichniss Der Türkischen Handschriften Von Wilhelm Pertsch), Berlin: A. Ascher&C0, 1889.
Pervane Bey. Pervâne Bey Mecmuası (Mecmıîfa-i Nega— ir), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdat Köşkü, N0. 460.
Riyâzî Mehmed Efendi. Tezkire—i Riyâzî (Riyâzu' ’ş—Şuarâ). Millet Kütüphanesi (Ali Emiri Efendi), N0.765.
Şehrengizler Mecmuası. Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kütüphanesi. A. Sırrı Levend Kitapları. No. asl—322—329: vr.9a—20b.
Şehrengizler Mecmuası. Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kütüphanesi. A. Sırrı Levend Kitapları. N0. as1-167-180: vr.16a-24a.
Şemseddin Sâmi. Kâmus—ı Türkî. Dersaâdet: İkdam Matbaası, 1317.
ŞÜKÜN, Ziyâ. Farsça—Türkçe Lügat Gencinei Gu'ftar (Ferhengi Ziya), Cilt, İstanbul: MEB, 1984.
TEZCAN, Nuran. “Güzele Bir Şehrengizden Bakış.” Türkoloji Dergisi, XIV/1 (2001): 161-94.
TIĞLI, Fatih (2007). “Klâsik Türk Edebiyatında Şehrengiz Çalışmaları Hakkında Bibliyografya Denemesi.” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or urkic 2/4 Fall (2007): 763- 70.