Cezaevinde Mahkûm Bedeninin Disipliner Örgütlenmesi: Biyopolitik Mekân, Duyumsama, Kural ve İhlal (1923-1953)

Mahkûm bedeni, disipliner bir total kurum olan cezaevinde mekân içinde farklı bir mekân olarak belirmekte, ceza hukuku, nizamnameler ve biyo-politikalarla etkileşime girilen bir müzakere zemini olarak konumlanmaktadır. 1941 yılında çıkan Ceza ve Tevkif Evleri Nizamnamesi üzerinde yoğunlaşan bu makalede Erken Cumhuriyet Dönemi’nde cezaevlerinde disipliner pratikler bağlamında farklı bir mekânsallığı temsil eden mahkûm bedeni, Nazım Hikmet, Necip Fazıl ve Aziz Nesin gibi yazar ve şairlerin cezaevi günceleri, mektupları İmralı Cezaevi Müdürü olan İbrahim Saffet Omay’ın metinleri temelinde irdelenmektedir. Burada Michel Foucault’nun disiplin, Henri Lefebvre’in mekân, Erving Goffman’ın total kurumlarda sembolik etkileşim, Marshall McLuhan’ın akustik mekân kavramı, David Le Breton’un ten/deri ve bireyin kendi kendini yaralaması üzerine geliştirdiği düşüncelerden oluşan bir kuramsal çerçeveden hareketle söz konusu mekânlarda total kurumun bedene yönelik öngördüğü disipliner uygulamalar ile yaşanan/karşılaşılan durumlar arasındaki fark; bedenin şekillendiği fiziksel, materyal, psişik, sosyal ve kültürel ortam analiz edilmekte; mahkûm bedeninin hangi psiko-sosyo-mekânsal müdahalelere konu olduğu, beden, benlik ve mekân deneyiminin nasıl şekillendiği sorularına cevap aranmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Cezaevi, Beden, Mekân, Disiplin, İktidar, Günce, Erken Cumhuriyet, Erken Cumhuriyet

Disciplinary organization of prisoner’s body in prisons: Bio-political space, perception, rules and transgression in Turkey (1923-1953)

This article examines the body of prisoners within the context of disciplinary practices in prisons in Early Republican Turkey spanning the years 1923 to 1953. It deals with topics such as the discourse of correction and social rehabilitation in prisons; the rites of passage, symbolic and physical intervention on bodies of inmates during confinement; the relationship among space, everyday objects and prisoners; the perception of physical, social and acoustic space; the degrees of isolation of body as a space; the transgressive, destructive and self-destructive impulses among inmates as a strategy of negotiation and survival. Concentrating on the directory of prisons of 1941 and some of the texts by the director of Imralı Prison Ibrahim Saffet Omay on the one hand, referring to the diaries and letters of the authors and poets such as Aziz Nesin, Nazım Hikmet, Necip Fazıl on the other hand, the article tries to answer questions such as how the prisoners’ body and self-perception were conditioned by the total institution during disciplinary practices, how the symbolic interaction took place among the subject/object body, power, space, other inmates and staff in prisons, how and to what degree the regulations and rules could be put into effect, how the discrepancy between legal definition and real conditions in prisons could be interpreted. Using concepts such as the discipline by Michel Foucault, space by Henri Lefebvre, symbolic interaction by Erving Goffman, acoustic space by Marshall McLuhan and symbolic meaning of skin and wound by David Le Breton as a theoretical framework, it provides a critical discourse analysis of that period on a polyphonic basis. It will be argued here that the body of prisoner was considered metaphorically as a space within the space that was physically, spatially, psychologically, socially as well as culturally constructed, reorganized, negotiated, positioned and constantly reshaped through process of symbolic interaction within total institution, penal system, power relations and a series of social actors.

Keywords:

Prisons, Body, Space, Disciplinary Practices, Power, Diary, Early Republican, Turkey,

PDF

___

Adak, Ufuk. “Central Prisons (Hapishane-i Umumi) in Istanbul and Izmir in the Lat Ottoman Empire: In-Between Ideal and Reality”. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association. Vol. 4. N. 1. Crime, Punishment, and Social Control in the Late Ottoman Empire. (May 2017): 73-94. http://www.jstor.org/stable/10.2979/jottturstuass.4.1.05
Ahıska, Meltem. Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyatçılık ve Politik Öznellik. 1. bs. İstanbul: Metis, 2005.
Arpacı, Murat. “Hastalık, Ulus ve Felaket: Türkiye’de Frengi ile Mücadele (1920-1950)”. Toplum ve Bilim. s. 140 (2014): 59-86.
Carpenter, Edmund. Marshall McLuhan, “Acoustic Space”. Exploration in Communication. ed. Carpenter, Edmund. Marshall McLuhan. Boston: Beacon Press, 1960: 65-70.
Demirel, Fatmagül. “1890 Petersburg Hapishaneler Kongresi”. Toplumsal Tarih. s. 5. (Mayıs:2001): 11-14.
_______. “Kastamonu Hapishanesi”. Üsküdar’a Kadar Kastamonu. İstanbul: YKY, 2008: 299-305.
Fındıklı, Erhan Berat. “Cezaevleri Yapı Stoku: Mimarlık, Bürokrasi ve Mekânsal Dönüşüm (1923-1947)”. Tarih Okulu Dergisi (TOD). Journal of History School (JOHS). s. XXXVII-2 (Aralık 2018): 543-568.
_______. “Türkiye’de Cezaevi Mekânları, Edebiyat ve Çoklu Kronotoplar”. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. c. 14. s. 28 (2019): 321-338.
Foucault, Michel. Hapishanenin Doğuşu. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. 6. bs. Ankara: İmge, 2015.
_______. Kliniğin Doğuşu, Tıbbi Algının Arkeolojisi. çev. Şule Ünsaldı. Ankara: Epos Yayınları, 2002.
Goffman, Erving. Tımarhaneler: Akıl Hastalarının ve Kapatılmış Diğer Kişilerin Toplumsal Durumu Üzerine Denemeler. çev. Ebru Arıcan. Ankara: Heretik, 2015.
_______. Etkileşim Ritüelleri, Yüz Yüze Davranış üzerine Denemeler. çev. Adem Bölükbaşı. Ankara: Heretik, 2017.
Halbwachs, Maurice. Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, çev. Büşra Uçar. Ankara: Heretik, 2016.
_______. Kolektif Hafıza. çev. Banu Barış. Ankara: Heretik, 2017.
Hapishaneler Tetkikine Ait Rapor. Ankara: Umumi Hapishane Matbaası, 1932.
Johnston, Norman. Forms of Constraints: A History of Prison Architecture. Urbana and Chicago: University of Illinois Press, 2000.
Johnston, Norman. Leonard Savitz. Marvin E. Wolfgang. The Sociology of Punishment and Correction. 2. bs. New York: John Wiley & Sons, Inc. 1970.
Kısakürek, Necip Fazıl. Cinnet Mustatili, Yılanlı Kuyudan. 19.bs. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 2016.
Kurt, Burcu. İsmail Yaşayanlar. ed. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017.
Le Breton, David. Ten ve İz: İnsanın Kendisini Yaralaması Üzerine. çev. İsmail Yerguz. 2. bs. İstanbul: Sel, 2016.
Lefebvre, Henri. Mekânın Üretimi. çev. Işık Ergüden. İstanbul: Sel, 2014.
Makal, Ahmet. Ameleden İşçiye: Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Emek Çalışmaları. 2. bs. İstanbul: İletişim, 2011.
Nazım Hikmet. Kemal Tahir’e Mahpushaneden Mektuplar. İstanbul: İthaki, 2016.
_______. Piraye’ye Mektuplar. 9. bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
Nesin, Aziz. Mum Hala. İstanbul: Nesin Yayınevi, 2005.
Omay, İbrahim Saffet. İnfaz Hukuku Notları ve İlgili Mevzuat. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1948.
_______. Cezaevi (İş Esası Üzerine Kurulu). İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1947.
Shaw, G. Howland. “Türk Hapishane Sistemi ve Bunda Yapılan Reform”. Yabancı Gözüyle Cumhuriyet Türkiyesi. Ankara: Dâhiliye Vekâleti Matbuat Umum Müdürlüğü, 1938: 161-166.
Sipahi, Ali. “The Labor-based Prisons in Turkey, 1933-1953”. Yüksek Lisans Tezi. Boğaziçi Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 2006.
T. C. Başvekâlet Neşriyat ve Müdevvenat Dairesi Müdürlüğü. Ceza ve Tevkif Evleri Nizamnamesi. Ankara: Devlet Matbaası, 1941.
T. C. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. Mahkûmlar İstatistiği 1941-1958. Ankara: Kars Matbaası, 1960.
Yıldız, Gültekin. Mapushâne: Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908). İstanbul: Kitapevi, 2012.