Klasik Türk Şiirinde Bir Mûsikî Unsuru Olarak “Tîr/Ok”

Klasik Türk şiiri metinlerinde pek çok kelime temel anlamı dışındaki anlamlarıyla da yer almıştır. “Tîr” ve onun Türkçe karşılığı olan “ok” da bu kelimeler arasındadır. Şiir metinlerinde genellikle bir silah unsuru olarak yer verilen bu kelimelerden “tîr”in “Utarit” anlamı da şairlerce rağbet görmüştür. Söz konusu kelimelerin şiir metinlerinde geçen bir başka anlamı da “keman, kemençe, rebap gibi sazları çalmaya yarayan alet (yay)”dır. Kelimelerin lûgatların büyük çoğunluğunda yer almayan bu anlamı, özellikle tevriye ve ihâm-ı tenasüp yoluyla oluşturulan çok anlamlı yapı içinde şairler için hüner gösterme vasıtası olurken klasik şiir okurunun/araştırmacısının gözünden kaçabilmektedir. “Tîrin/okun” bu farklı kullanımına dikkat çekmek üzere kaleme alınan bu makaleyle bahse konu kelimelerin yer aldığı şiir metinlerinin daha doğru anlaşılmasına katkı sağlanması amaçlanmıştır. Ayrıca bir mûsikî unsuru olarak “tîrin/okun” şiir metinlerinde hangi özellikleriyle ve ne şekilde yer aldığı ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tîr, ok, yay, mûsikî, klasik Türk şiiri

“Tîr/Ok” As A Musical Element In Classical Turkish Poetry

Several words in classical Turkish poetry texts have been used with other meanings than their central meaning. “Tîr” and its Turkish translation “ok” [arrow] are among these words. The “Utarit” [Mercury] meaning of “tîr”, which is among these words that are included as weapon-like elements in poetry texts, has also gained attention from poets. Another meaning of the aforementioned words that is used in poetry texts is “a tool that is used to play instruments such as “the violin, kemancha or rebab”, a ‘yay’ [bow]”. While this meaning of the words, which is not included in most dictionaries, is used as a way of showing talent by poets in a structure with multiple meanings that is created especially by means of double-entendre and ‘ihâm-ı tenasüp’, it may be overlooked by readers/researchers of classical poetry. With this paper, which was written to describe the usage of this different meaning of the words “tîr/ok”, it was aimed to contribute to a more accurate understanding of poetry texts in which these words are found. It was also aimed to reveal which aspects and which forms of “tîr/ok” as a musical element were included in poetry texts.

Keywords:

Tîr, ok, bow, music, Classical Turkish Poetry,

PDF

___

Ahmed Eflâkî. (2006), Ariflerin Menkıbeleri, çev.: Tahsin Yazıcı, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Akalın, Şükrü H.-Toparlı, Recep vd. (2011), Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
Aksoyak, İsmail H. (2018), Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 (E.T. 10.06.2019)
Arı, Ahmet (2018), Sâkıb Dede Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0 (E.T. 01.06.2019).
Atalay, Besim (1998), Dîvânu Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. I, Ankara: TDK Yayınları.
Aydemir, Yaşar (2018), Ramazan Behiştî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 (E.T. 01.06.2019).
Baydu, Uğur (2016), Müzik Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
Bektaş, Ekrem (2017), Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0 (E.T. 10.06.2019).
Çağbayır, Yaşar (2007), Ötüken Türkçe Sözlük, C. IV-V., İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Demir, Hiclal (2017), Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/54126,53959lazikizade-feyzullah-nafizdivanpdfpdf.pdf?0 (E.T. 10.06.2019).
Devellioğlu, Ferit (1999), Osmanlıca-Türkçe Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
Dikmen, Hamit (1991). Seyyid Vehbî Ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi SBE.
Göksu, Erkan (2015), Türk Kültüründe Silah, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Horata, Osman (1998), Esrâr Dede Hayatı-Eserleri-Şiir Dünyası ve Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Hüseyin Remzi (H. 1305), Lûgat-ı Remzî, C. I, İstanbul: Matbaa-i Hüseyin Remzi.
Kanar, Mehmet (1993), Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Birim Yayınları.
Karaköse, Saadet (2017), Nev’î-zâde Atâyî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0 (E.T. 02.06.2019).
Mütercim Âsım (2009), Burhân-ı Katı, İstanbul: TDK Yayyınları.
Okcu, Naci (2011), Şeyh Gâlib Dîvânı Hayatı-Edebî Kişiliği-Eserleri-Şiirlerinin Umûmî Tahlîli, Ankara: TDVY.
Olgun, İbrahim-Drahşan, Cemşit (2005), Farsça-Türkçe Sözlük, Ankara: Murat Kitabevi.
Şemseddin Sami (2006), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Redhouse J.W. (1863), Lûgat-i Osmânîyye, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Redhouse J.W. (2006), Türkish And English Lexicon New Edition, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Saraç, M.A.Yekta (t.y.), Emrî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0. (E.T. 22.06.2019).
Steingass, F. (2005), A Comprehensive Persian-English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Tarlan, Ali N. (1992), Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, (1993), C. IX, Ankara: TDK Yayınları.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, http://sozluk.gov.tr. (E.T. 23.06.2019).
Uygun, M.Nuri (2007), Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Eserlerinde Ve Tasavvuf Anlayışında “Rebap”, İSTEM, S. 10, 113-126.
Yanbal, Semra (2009), Şâkir Mehmed Efendi Divânı (Metin-İnceleme), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi SBE.
Ziya Şükûn (1984), Gencinei Güftar Ferheng-i Ziya, C. I, İstanbul: MEB Yayınları.