Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Savaş Eleştirisi: Huzur’da Savaş, Istırap ve Birey

Bu makale Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Huzur romanını savaş deneyimi ve bu deneyimin toplum ve modern birey üzerindeki travmatik etkisi çerçevesinde incelemeyi amaçlıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılışı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla sonuçlanan büyük savaşların dehşetine tanıklık eden yazarın, eserlerinde bu savaşların toplum ve bireyler üzerindeki travmatik etkisini konu etmesine odaklanıyor ve Tanpınar’ın Kurtuluş Savaşı ve II. Dünya Savaşı üzerinden savaş deneyiminin roman başkişisi Mümtaz’ın kişiliğinin oluşumundaki belirleyici rolünü nasıl sorunsallaştırdığını tartışıyor. Bu çerçevede Huzur romanının savaşa karşı tutumunu ve savaşın sosyal, politik, kültürel ve ekonomik sonuçlarını sergilemekte önemli bir yer tuttuğunu ortaya koyuyor. Yazarın, bireysel kimliğini Kurtuluş Savaşı’nın ve dönemin diğer toplumsal krizlerinin şekillendirdiği roman başkişisinin çizimi vasıtasıyla savaşın toplum ve bireyler üzerindeki sarsıcı etkilerini izlekleştirmesini çözümlüyor. Daha özelde makale, savaş deneyiminin modern bir bireyin kişilik oluşumundaki belirleyici rolünü ve yazarın hangi duyarlılık ve düşünceyle hareket ettiğini mercek altına alarak, Mümtaz’ın karakter kurulumunu eleştirel bir şekilde tartışıyor. Böylece Tanpınar’ın romanında savaşı şiddet, dehşet, felaket, topyekûn katliam, acımasızlık, akılsızlık, kaos, insani değerlerden uzaklaşma ve modern çağdaş uygarlığın külliyen yok oluşu ile ilişkilendirerek bir savaş kritiği anlatısı yarattığını iddia ediyor. Bu doğrultuda Tanpınar’ın ilk defa 1949 yılında yayımlanan Huzur romanının edebiyatımızda genel olarak yurtseverlik kavramı üzerinden biçimlenen yerleşik savaş algısının dışına çıkan, hatta bu anlayışa yer yer meydan okuyan ilk roman olduğunu gösteriyor. Buna göre savaş, her ne kadar görünürde romanda merkezi bir yer tutmasa da, anlatı boyunca kendini sürekli hissettiriyor ve Mümtaz’ın kimlik bunalımının, bireysel ıstırabının ve psikolojik huzursuzluğunun yoğunlaşıp derinleşmesine neden oluyor. Tanpınar’ın ısrarla, insanlığın topyekûn yıkımı olarak gördüğü savaşla Mümtaz’ın derin bireysel ve psikolojik buhranlarını birleştirmesi, romanın savaş karşıtı bir anlatıya dönüşmesinde belirleyici bir rol oynuyor.

Anahtar Kelimeler:

Türk romanı, Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur, roman ve savaş, modern birey

Ahmet Hamdi Tanpınar’s Critique of War: War, Suffering, and Individual

This article aims to examine Tanpınar’s Huzur [A Mind at Peace] within the framework of the experience of war and its traumatic impact on society and the modern individual. It shows how Tanpınar, who witnessed the horrors of the great wars that resulted in the collapse of the Ottoman Empire and the establishment of the Republic of Turkey, describes the altering influence of these wars on society and individuals in his literary work. In this regard, his novel entitled Huzur, originally published in 1949, occupies an important place in exhibiting Tanpınar’s outlook towards the war and its social, political, cultural, economic, and psychological consequences. Creating a protagonist whose personal identity has been formed by the Turkish War of Independence War and World War II, the novel problematizes how the war plays a key role in society across cultures. In order to analyze the decisive role of the experience of war in the formation of personality in the modern individual and to what degree, more specifically, this study critically discusses the characterization of the protagonist Mümtaz and explores the author’s motivation through which the problem of war is described in the novel. The article argues that in Huzur, Tanpınar constructs a narrative of critique by associating war with violence, disorder, horror, disaster, total massacre, ruthlessness, irrationality, chaos, alienation, and the complete extinction of modern civilization. It shows how the novel underlines the devastating impact the experience of war, which Tanpınar regards as a catastrophic hurricane, on society and individuals through the characterization of the protagonist whose existential crises and personal sufferings are closely associated with wars that he has experienced. In describing wars’ relentless horrors both on societies and individuals, the novel generates a narrative that challenges the established patriotic tones found in Turkish novel, thus asserting that war is never legitimate under any circumstances and making the publication of Huzur a turning point in the thematization of war in Turkish literature.

Keywords:

Turkish novel, Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur, novel and war, modern individual,

PDF

___

Adorno, Theodor (1998), Minima Moralia: Sakatlanmış Yaşamdan Yansımalar, çev. Orhan Koçak ve Ahmet Doğukan, İstanbul: Metis Yayınları.
Atik, Egem (2019), “Doing Gender in the Face of Illness: Performances of Agency in Tanpınar’s A Mind at Peace”, International Başkent Conference: Health and Healing in Culture and Literature, Ankara: Başkent Üniversitesi.
Balabanlılar, Mürşit (Ed.) (2003), Türk Romanında Kurtuluş Savaşı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Benjamin, Walter (1962), “Alman Faşizminin Kuramları: Ernst Jünger’in Denemeler Derlemesi ‘Savaş ve Savaşçı’ Üzerine”, Estetize Edilmiş Yaşam, çev. ve hzl. Ünsal Oskay, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. s. 103-128.
Cohn, Dorrit (2008), Şeffaf Zihinler: Kurmaca Eserlerde Bilincin Sunumu, çev. Ferit Burak Aydar, İstanbul: Metis Yayınları.
Çılgın Sınar, Alev (2003), Türk Romanı ve Hikayesinde İkinci Dünya Savaşı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Demiralp, Oğuz (2001), “Tanpınar’ın Şiir Hali olarak Mümtaz”, Kutup Noktası: Ahmet Hamdi Tanpınar Üzerine Eleştirel Deneme, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 129-149.
Enginün, İnci (2012a), “Millî Mücadele Devrinin Edebiyata Aksi”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları I, İstanbul: Dergâh Yayınları. s. 431-441.
Enginün, İnci (2012b), “Tanpınar’ın Romanlarında Savaş”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları I, İstanbul: Dergâh Yayınları. s. 572-588.
Eroğlu, Zuhal (2013), Tarihe Alternatif Romanlar: İkinci Dünya Savaşı’nın Türkçe Çağ Romanlarında Temsili, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
Foucault, Michel (2014), Özne ve İktidar, çev. Orhan Akınhay ve Işık Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Günay-Erkol, Çimen (2010), “Sleepwalking in İstanbul: A Man in Anguish in A. H. Tanpinar’s A Mind at Peace”, Symposium: A Quarterly Journal in Modern Literatures, 63:2, s. 85-106.
Hobsbawm, Eric John (2018), Aşırılıklar Çağı: Kısa 20. Yüzyıl, çev. Yavuz Alagon, İstanbul: Everest Yayınları.
İnci, Handan (2014), Orpheus’un Şarkısı: Tanpınar’ın Romanlarında Aşk ve Kadın, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kaplan, Mehmet (1987), “Bir Şairin Romanı: Huzur”, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar II, İstanbul: Dergâh Yayınları. s. 361-425.
Kıymaz, Ahmet (2011), 1928-1946 Yılları Arası Türk Romanlarında Savaş ve Askerlik, Ankara: Sarkaç Yayınları.
Kıymaz, Ahmet (1991), Romanda Milli Mücadele, Ankara: Akçağ Yayınları.
Köroğlu, Erol (2013), “Sahnenin Dışındakiler’i Tamamlamak: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Kurtuluş Savaşı Anlatıları”, Bilig 66, s. 93-122.
Köroğlu, Erol (2004), Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı, 1914-1918: Propagandadan Milli Kimlik İnşasına, İstanbul: İletişim Yayınları.
Moran, Berna (1990), “Bir Huzursuzluğun Romanı: Huzur”, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I: Ahmet Mithat’tan A. H. Tanpınar’a, İstanbul: İletişim Yayınları. s. 203-223.
Okay, Orhan (2010), Bir Hülya Adamının Romanı: Ahmet Hamdi Tanpınar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Parla, Jale (2011), Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım, İstanbul: İletişim Yayınları.
Rentzsch, Julian (2018), “Oluşum Romanı Olarak Huzur”, Bir Güneş Avcısı: Ahmet Hamdi Tanpınar, hzl. İbrahim Şahin, Deniz Tepe ve Nurcan Ankay, İstanbul: Doğu Kütüphanesi. s. 321-328.
Seyhan, Azade (2014), Dünya Edebiyatı Bağlamında Modern Türk Romanı, çev. Erkan Irmak, İstanbul: İletişim Yayınları.
Şahin, Seval (2013), Modernizmin Oyunu Oyunun Modernizmi: Tanpınar’da Oyun, İstanbul: Kapı Yayınları.
Şahin, İbrahim (2012), Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu, İstanbul: Kapı Yayınları.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (2002), Huzur, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (1996a), “Kenar Semtlerde Bir Gezinti”, Yaşadığım Gibi, İstanbul: Dergah Yayınları. s. 210-214.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (1996b), “Savaş ve Barış Hakkında Düşünceler”, Yaşadığım Gibi, İstanbul: Dergâh Yayınları. s. 77-88.
Türk Romanında Kurtuluş Savaşı. (1976) (Özel Sayı). Türk Dili, 298.
Uysal, Zeynep (2015), “Şehri Yeniden Yazan Edebiyat: Cumhuriyet Döneminden Beş İstanbul”, İstanbul Tarihi: İstanbul’da Edebiyat, Kültür ve Sanat, hzl. Hatice Aynur, İstanbul: İBB Yayınları. s. 168-180.