TÜRKÇE SÖZLÜKTE SESBİLİMSEL SUNULUM ÜZERİNE SÖZLÜKSEL TABANLI BİR ÖNERİ

Kurallar ve türetimler çerçevesinde oluşturulan Sözlüksel Sesbilim Kuramı, sözcükleri dilin sesbilimsel ve biçimbilimsel düzlemlerinde incelemektedir. Kiparsky (1982), Rubach (1981, 2008), Mohanan (1982) ve Oostendorp (2005) olmak üzere alanyazında pek çok araştırmacı tarafından çalışılan Sözlüksel Sesbilim Kuramı’nda sözcüklerin kullanımları için gerekli olan kuralların, sözlüksel ve sözlüksel-ötesi olmak üzere iki düzlemde uygulandığı görüşünü kabul edilmektedir. Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda bu araştırmada, Türk Dil Kurumu’nda (TDK) yayınlanan Türkçe Sözlük (2011)’den yararlanarak, Sözlüksel Sesbilim Kuramının verileri çerçevesinde, bir sözlükte sesbilimsel öğelerin nasıl sunulması gerektiği üzerine yeni bir model önerisi sunulması amaçlanmaktadır. Araştırmanın örneklem grubunu Türkçenin ses dizgesinde etkin rol oynayan /b/, /c/, /ç/, /g/, /h/, /k/, /l/, /n/, /p/, /r/, /t/, /v/, /y/, /z/ ünsüzleriyle; /a/, /e/, /ı/, /i/, /o/, /u/ ünlüleri ve <ğ> yazıbiriminin ses çevresinde bulunan örnekler oluşturmaktadır. Ad ve eylem kategorilerindeki temsil örneklerini oluşturan her bir madde başı, Türkçe Sözlük (2011)’de seslem başı, seslem ortası ve seslem sonu konumlarına göre sesbilimsel gözlem tekniği kullanılarak çözümlenmiştir. Elde edilen bulgular, Türkçe Sözlük’te, söyleyiş özelliklerini gösteren sesbilim abecesi, ikili ünlü kayması (örneğin tavuk, şair vs.), <ğ> yazıbiriminin sesbilimsel işlevleri (oğul, iğde, eğer, uğur, vs.), /ı/ sesinin üçlü ünlü kayması (triftong) oluşturması (yığıl, vs.), /h/ ünsüzün içseste yitirilmesi (yemekhane vs.) ve seslem sayısı ve konumu bilgileri gibi pek çok sesbilimsel özelliğe ait bilginin sözlükte yer almadığını ortaya koymuştur.

___

  • Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe Sözlük. 11. Baskı, Türk Dil Kurumu, Ankara.Ergenç, İ. (1995). Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.Ergenç, İ. ve Bekâr Uzun, İ.P. (2017). Türkçenin Ses Dizgesi. Seçkin Yayıncılık. 1. Baskı. Ankara.Halle, M. ve Mohannan, K.P. (1985). Segmental phonology of Modern English. LI 16: 57-116.Kabak, B. (2007). Hiatus Resolution in Turkish: An Underspecification Account. Lingua (117) 8: 1378-1411.Kenstowicz, M. (1994). Phonology in Generative Grammar. Cambridge, Mass and Oxford: Blackwell.Kiparsky, P. (1982). From Cyclic to Lexical Phonology. The structure of phonological representations, 131-175. Dordrecht, the Netherlands: Foris Publications.Kiparsky, P. (1985). Some Consequences of Lexical Phonology. Phonology Yearbook (2): 85-138.Levi, S. (2001). Glides, laterals, and Turkish vowel harmony. CLS 37: The Main Session (2001): 379-393.Mohanan, K.P. (1982). Lexical Phonology. PhD Thesis. Massachusetts Institute of Technology.Oostendorp, M. (2005). Lexical Phonology. The Internal Organization of Phonological Segments.Rubach, J. (1981). Cyclic Phonology and Palatalization in Polish and English. Warszawa, Poland: University of Warsaw Press.Rubach, J. (2008). An Overview of Lexical Phonology. Language and Linguistic Compass. University of Warsaw (2/3): 456-477.Selen, N. (1979). Söyleyiş Sesbilimi, Akustik Sesbilim ve Türkiye Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 454.