Aysun KUNDURACI

2619

DAMAKSILLAŞMA VE [ÖNDİL] ÜZERİNE: TÜRKÇE VE KARAYCA UYUMLARINDAKİ ÖRTÜŞME

Bu çalışma, Türkiye Türkçesinde ve Kuzeybatı Karaycasındauyuma giren ve girmeyen sesleri karşılaştırmakta ve uyumcahedeflenen özelliğin (yani uyum sürecinde aynılığı hedeflenenözelliğin) iki lehçede de ünlülere ait bir dilönü özelliğiolduğunu savunmaktadır. Çalışma, sesbilimde “damaksıl”,“damaksıllaşmış” ve “önekaymış” olmayı ayırt etmekte veuyumdaki hedef özelliğin “damaksıllaşmış” ile ilgili olan[öndil] olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır. Bilindiği gibiTürkçede devinimsel uyum, sözcükte devinimsellik açısındanünlüler arasında uyuşma gerektirir (örn. Yavaş, 1980;Kardeştuncer, 1983; Ergenç, 1995; Kabak, 2011). Ancak kimiöndil ünsüzleri uyumla etkileşerek uyumda hedeflenen özelliği[arkadil]den [öndil]e dönüştürmektedir (Levi, 2002). Diğerbir taraftan, özellik açısından /i/ ile örtüştüğü düşünülen /j/sesbirimi, uyumla herhangi bir etkileşime girmemektedir. Buyansızlık, /j/ ve /i/ seslerinin tümüyle aynı özelliklere sahipolmadığını göstermektedir. Çalışma, bu nedenle, /j/’nin(yalnızca seslemsel olarak /i/’den farklı) bir yarıünlü olduğugörüşünü (örn. Clements ve Sezer, 1982) sorgulamakta ve/j/’nin Türkçe ve Karaycadaki davranışından yola çıkarakuyum ve damaksıllaşma arasındaki etkileşimi araştırmaktadır.Çalışma, Ünlü-yeri Kuramı (Vowel-place Theory, Clements veHume, 1995) çerçevesinde bir öneri sunmakta; betimleyici,durum belirleyici bir yöntem izlemektedir. Çalışmanınsonuçları ise şu şekildedir: (i) Türkçedeki /j/ akıcı bir ünsüzken,Karaycadaki /j/ bir yarıünlüdür, (ii) hem Türkçede hem deKaraycada uyumun hedeflediği özellik [öndil], yani ünlülereait dilönüdür, (iii) Türkçede ünlü uyumuna, bu özelliği içerenünsüzler de katılabilir, (iv) damaksıl, damaksıllaşmış veönekaymış ayrımının yapılması sesbilimsel olarak gereklidir,(v) sesleri ayırt edici sesbilgisel özellikler sesbilimsel süreçleriaçıklamada önemli rollere sahiptir.

ON PALATALIZATION AND [FRONT]: THE OVERLAPPING IN TURKISH AND KARAIM HARMONIES

This study compares the segments involved in the harmony processes with those that are excluded from the harmony in Turkey Turkish and Northwest Karaim, and argues that the target feature in the harmony process, a type of phonological agreement, is [front] in both dialects. The study distinguishes [palatal], [palatalized], and [fronted] from each other, and aims to show that what is targeted in the Turkic harmonies is [front], which platalization (and [palatalized]) is also involved in. As is known, Turkish backness harmony requires that all vowels in a word agree in terms of the backness/frontness dimension (e.g. Yavaş, 1980; Kardeştuncer, 1983; Ergenç, 1995; Kabak, 2011). Interestingly however, some consonants can also change the target feature from [back] to [front] in the harmony (cf. Levi, 2002). On the other hand, the Turkish /j/, which is claimed to be identical to /i/ in terms of articulation, is not involved in the harmony: It is transparent. This implies that /j/ and /i/ must not have identical features completely. The study, therefore, revisits the view that /j/ is a glide which differs from /i/ concerning the syllable structure only (e.g. Clements and Sezer, 1982), and investigates the interaction between palatalization and harmony by considering the behavior of /j/ in the Turkish and Karaim harmonies. The study provides an analysis in the line of V-place Theory (Clements and Hume, 1995) and highlights the need for distinctive fetaures in order to account for phonological processes such as harmony. The conclusions of the study are as follows: (i) Turkish /j/ is a true consonant, a liquid, whereas the Karaim /j/ is a glide, (ii) both Turkish vowel harmony and Karaim consonant harmony target [front], a V-place feature, (iii) Turkish consonants including this feature are involved in the harmony, (iv) phonological processes show that palatal, palatalized, and fronted are three distinct phenomena, and (v) phonological processes may refer to phonetic features.
PDF

___

  • Ajíbóyè, O̩. ve Pulleyblank, D. (2008). Mọbà nasal harmony. 22. 11. 2018, https://linguistics.ucla.edu/people/hayes/251VowelHarmony/Readings/ AjiboyePulleyblankMoba2008.pdf
  • Chomsky, N. ve Halle, M. (1968). The sound pattern of English. Cambridge: MIT Press.
  • Clements, G. N. ve Sezer, E. (1982). Vowel and consonant disharmony in Turkish. H. van der Hulst ve N. Smith (Yay.), The structure of phonological representations (Part II), (ss. 213– 255). Dordrecht: Foris Publications.
  • Clements, G. N. 1985. The geometry of phonological features, Phonology Yearbook 2, 225–252.
  • Clements, G. N. ve Hume, E. (1995). The internal organisation of speech sounds. J. Goldsmith (Yay.), The handbook of phonological theory, (ss. 245–306). Oxford: Blackwell.
  • Crothers, J. ve Shibatani, M. (1980). Issues in the description of vowel harmony. Vago 1980, 63–88. Demircan, Ö. (1996). Türkçenin sesdizimi. İstanbul: Der Yayınları.
  • Ergenç, İ. (1991). <ğ> üzerine. A. Sezer ve S. Koç (Yay.), Dilbilim Yazıları 91, (ss. 51–56). Ankara: Usem.
  • Ergenç, İ. (1995). Konuşma dili ve Türkçenin söyleyiş sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
  • Ergenç, İ. ve Bekâr Uzun, İ. P. (2017). Türkçenin ses dizgesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  • Erguvanlı Taylan, E. (2015). The phonology and morphology of Turkish. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
  • Gülsevin, S. (2013). Karay Türkçesinin kendine has özellikleri ve Türk lehçeleri arasındaki yeri, Karadeniz Araştırmaları Dergisi (36), 207–222.
  • Hansson, G. O. (2007). On the evolution of consonant harmony: The case of secondary articulation agreement, Phonology (24), 77–120.
  • Hulst, H. van der ve Weijer, J. van de. (1991). Topics in Turkish phonology. H. Boeschoten ve L. Verhoeven (Yay.), Turkish Linguistics Today, (ss. 11–59). Leiden: E. J. Brill.
  • Hume, E. (1994). Front vowels, coronal consonants and their interaction in Nonlinear Phonology. London: Garland.
  • Hume, E. (1995). Representing the duality of glides. G. Tsoulas ve L. Nash (Yay.), Les Actes du Congrès: Langues et Grammaire. Paris: Université de Paris.
  • Hume, E. ve Odden, D. (1996). Reconsidering [consonantal], Phonology (13), 345–376.
  • Kabak, B. (2007). Hiatus resolution in Turkish: an underspecification account, Lingua (117), 1378–1411.
  • Kabak, B. (2011). Turkish vowel harmony. M. van Oostendorp, C. Ewen, E. Hume ve K. Rice (Yay.), The Blackwell companion to phonology 5, (ss. 2831–2854). Chichester: Wiley-Blackwell.
  • Kardeştuncer, A. B. (1983). Vowel harmony and gerundive compounds in Turkish. Acta Linguistica Hafniensia 18.1, 55–64.
  • Keating, P. ve Lahiri, A. (1993). Fronted velars, palatalized velars and palatals, Phonetica (50), 73-101.
  • Kowalski, T. (1929). Karaimische texte im dialekt von Troki. Krakow: Polska Akademia Umiejetnosci.
  • Levi, S. V. (2000). Glides, laterals, and Turkish vowel harmony (Yüksek Lisans Tezi). University of Washington.
  • Levi, S. V. (2002). Glides, laterals, and Turkish vowel harmony. M. Andronis, C. Ball, H. Elston, S. Neuval (Yay.), Proceedings of the Chicago Linguistics Society 37, (ss. 379–394). Chicago: Chicago Linguistics Society.
  • Levi, S. V. (2004). The representation of underlying glides: a cross-linguistic study (Doktora Tezi). University of Washington.
  • Levi, S. V. (2008). Phonemic vs. derived glides, Lingua (118), 1956–1978.
  • Levin, J. (1985). A metrical theory of syllabicity (Doktora Tezi). MIT.
  • Maddieson, I. (1984). Patterns of sounds. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Nevins, A. ve Vaux, B. (2004). Consonant harmony in Karaim. A. Csirmaz, Y. Lee ve M. Walter (Yay.), The Proceedings of the workshop on Altaic formal linguistics, MITWPL 46, (ss. 175– 194). Cambridge: MIT Working Papers in Linguistics.
  • Nevins, A. ve Chitoran, I. (2008). Phonological representations and the variable patterning of glides, Lingua (118), 1979–1997.
  • Oflazer, K. ve Inkelas, S. (2006). The architecture and the implementation of a finite state pronunciation lexicon for Turkish, Computer Speech and Language (20), 80–106. Padgett, J. (2008). Glides, vowels, and features, Lingua (118), 1937–1955.
  • Stachowski, K. (2009). The discussion on consonant harmony in northwestern Karaim, Türkbilig (18), 158–193.
  • Uzun, İ. P., Kırcalı, E., Güçlütürk, Y. ve Reyhan, K. (2018). Yarı ünlülerin sesin üretimi ve işitsel algılama süreçlerinde Türkçe öğretimindeki rolü. Uluslararası Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Kurultayı (UTEOK2018). 4-6 Ekim, 2018, Ankara.
  • Yavaş, M. (1980). Some pilot experiments on Turkish vowel harmony. Research on Language and Social Interaction 13. 543–562.
Dil Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-3542
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2004
  • Yayıncı: Ankara Üniversitesi TÖMER
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

GÖSTERGEBİLİMSEL BİR BAKIŞ AÇISIYLA KÜÇÜK PRENS’İN EVRENİNDE DÜNYA TOPLUMLARI ELEŞTİRİSİ

Özge SÖNMEZ

DAMAKSILLAŞMA VE [ÖNDİL] ÜZERİNE: TÜRKÇE VE KARAYCA UYUMLARINDAKİ ÖRTÜŞME

Aysun KUNDURACI

TÜRKÇE SÖZLÜKTE SESBİLİMSEL SUNULUM ÜZERİNE SÖZLÜKSEL TABANLI BİR ÖNERİ

İpek Pınar UZUN, Meltem AAYABAKAN İPEK

R. F. LANGLEY ŞİİRLERİNİN RADİKAL MANZARALARI: “BÜLBÜLE” ŞİİRİNİN BİÇEMBİLİMSEL İNCELEMESİ

M. Ayça VURMAY

A function-first approach to verb tense usage in research article introductions in applied linguistics

İsmet ÖZTÜRK