ÇAĞATAYCADAN ÖZBEKÇEYE GRAMERLEŞME (tur- ve yat- YARDIMCI FİİLLERİNDE)

Türkçenin tarihî dönemleri art zamanlı olarak incelendiğinde bazı kelimelerin zamanla ekleşebildiği ve farklı işlevlerde kullanılabildiği görülmektedir. Gramerleşme olarak adlandırılan bu süreçte kelime, anlamsızlaşma (desemanticization), kategori/ulam değiştirme (decategorialization), ses aşınması (phonetic erosion) aşamalarından geçmektedir. Bahsedilen her bir süreç metinlerle tespit edilebilmektedir. Güney-Doğu ve Kuzey-Batı Türk lehçelerinin birçok özelliği Çağatay yazı diline dayanmaktadır. Bu makalede günümüzde Çağataycanın devamı sayılan Güney-Doğu grubu Türk Lehçelerinden Özbekçe ile Çağataycanın gramerleşme açısından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Gramerleşme süreci tur- ve yat- yardımcı fiillerindeki değişmelerle sınırlandırılmıştır. Bu fiiller incelenirken bir yandan tarihî-karşılaştırmalı gramer yöntemi uygulanarak art zamanlı bir yaklaşımla söz konusu gramerleşme süreçleri tespit edilmeye çalışılmış, bir yandan da C. Lehmann, P. J. Hopper - E. C. Traugott, B. Heine - T. Kuteva gibi gramerleşme kuramcılarının görüşleri çerçevesinde bu süreçler değerlendirilmiştir. Konu, Çağatayca ve Özbekçe ile sınırlandırılmış olmakla birlikte, gerekli yerlerde daha önceki dönemlere veya diğer Türk yazı dillerine de başvurulmuştur.

___

  • TEKİN, Talat (2013). Irk Bitig, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • TULUM, M. Mâhur (1997). Özbekçe’de Tasvir Yardımcı Fiilleri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Dili Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
  • UĞURLU, Mustafa (2003). “Türkiye Türkçesinde ‘Bakış’ (‘Aspektotempora’)”, Türkbilig, 2003/5, Ankara.
  • YILDIRIM, Hüseyin (2012). Özbek Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
  • YILDIRIM, Talip (2010). Son Döneme Ait Bir Çağatay Metni Mev’ize (İnceleme-Metin-Dizin- Tıpkıbasım), İstanbul: Hat Yayınevi.