NAKDÎ SERMAYE AKTARIMI VE BORÇLU PORTFÖYÜ AÇISINDAN PARA VAKIFLARI: İSTANBUL ÖRNEĞİ (1710-1715)

Bu çalışmada, İstanbul Müftülüğü Şer’iyye Sicilleri Arşivi’ndeki 26/30 No’lu vakıf muhasebe defteri incelenmiş; 1710-1715 yılları arasında İstanbul’da faaliyette bulunan toplam 120 para vakfı tespit edilmiştir. Çalışmada; ilgili para vakıflarının kredi verirken cinsiyet, meslek, unvan, sosyal statü ve dini mensubiyet bağlamında borçlulara yönelik tutum ve eğilimleri analiz edilmiştir. Ayrıca çalışmada, borçluların kredi kullanım amaçları da değerlendirilmiştir. Bu çerçevede, bahsi geçen vakıfların muhasebe kayıtlarındaki zimem bölümleri irdelenmiş; gerçekleştirdikleri kredi işlemleri tetkik edilmiştir. Edinilen bilgiler neticesinde; para vakıflarının kredi kullandırma işlemlerinde borçluların demografik farklılıkları, sınıfsal mensubiyetleri veya mesleki durumları açısından herhangi bir ayrımcılık gözetmedikleri tespit edilmiştir. Ancak, askerî zümre mensuplarının reâyâ kesimine nazaran vakıflardan daha fazla kredi kullandıkları saptanmıştır. Elde edilen bulgular, modern bankacılık sisteminin gelişmediği Osmanlı iktisadi yapısında, para vakıflarının nakdî sermaye aktarımında önemli bir finans müessesesi işlevi gördüğünü ortaya çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Para Vakıfları, Muhasebe Defteri, Kredi İşlemleri, İstanbul

CASH WAQFS IN TERMS OF THE TRANSFER OF CASH CAPITAL AND THE DEBTOR PORTFOLIO: THE CASE OF ISTANBUL (1710-1715)

In this study, 26/30 Numbered waqf accounting book in the Istanbul Mufti's Sher'iyye Records Archive was examined; a total of 120 cash waqfs operating in Istanbul between 1710 and 1715 were identified. In the study, the attitudes and tendencies of the related cash waqfs towards borrowers in the context of gender, profession, title, social status and religious affiliation while granting loans were analyzed. In addition, the purpose of borrowers' loan usage was also evaluated in the study.Within this framework, the relevant sections of the accounting records of the related waqfs have been examined and the credit transactions they have carried out have been examined. As a result of the information obtained; It has been determined that cash waqfs do not discriminate in any way in terms of demographic differences, class affiliation or professional status of borrowers in the loan origination transactions. However, it has been found that members of the military coterie use more loans from waqfs than the real sector. The findings obtained reveal that in the Ottoman economic structure, where the modern banking system has not developed, cash waqfs serve as an important financial institution in the transfer of cash capital.

Keywords:

Cash Waqfs, Accounting Book, Credit Transactions, Istanbul,

PDF

___

İstanbul Müftülüğü Şer’iyye Sicilleri Arşivi (İMŞSA) Evkaf Muhasebeciliği Mahkemesi 26/30 Numaralı Vakıf Muhasebe Defteri
Akgündüz, A. (1988). İslam hukukunda ve osmanlı tatbikatında vakıf müessesesi. Türk Tarih Kurumu.
Apaydın, H. Y. (2001). Karz. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24, 520.
Armağan, M. (2006). Osmanlı, bir vakıf medeniyeti. Sivil Toplum Düşünce ve Araştırma Dergisi, (15), 169-171.
Aybakan, B. (2020). Muamele. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30, 317.
Aydın, H. V. (2014). Selanik'te 18. yüzyılın ilk yarısında para vakıfları ve kredi işlemleri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 29(1), 88. https://doi.org/10.18513/egetid.69162.
Aydın, M.A. (1999). Türk hukuk tarihi. 3.baskı, Hars Yayıncılık.
Bardakoğlu, A. (1992). Bey‘. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6, 13.
Bayartan, M. (2008). Osmanlı şehirlerinde vakıflar ve vakıf sisteminin şehre kattığı değerler. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 10(1), 158.
Bayındır, A. (1992). Bey‘ bi’l-vefâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6, 20.
Bulut, M., & Korkut, C. (2016). Finansal istikrar ve para vakıfları etkisi: rumeli para vakıfları örnekleri. İslam Ekonomisi ve Finans Dergisi, 2(1), 55-76.
Caner, A. (2021). Hayır kurumlarının gelirleri ve bunların sarf yerleri. Amasya İlahiyat Dergisi, (16), 491. https://doi.org/10.18498/amailad.858488.
Çiftçi, C. (2004). 18. yüzyılda bursada para vakıfları ve kredi işlemleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 23(36), 97. https://doi.org/10.1501/tarar_0000000167.
Çizakça, M. (1995). Cash waqfs of bursa, 1555-1823. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 38(3), 314
Dumlu, E. (2015). XVI. yüzyıl osmanlı uleması arasında para vakıfları etrafında cereyan eden tartışmalar (ebussuûd, ibn kemal-çivizâde, birgivî). İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 0(44), 304.
Durmuş, M. E., & Bektaş. İ. (2017). Osmanlı'da muhasebe usûlü ve vakıf muhasebe kayıtları okuma kılavuzu. Pesa Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 196-209.
Gedikli, F. (1999). İbdâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 19, 262.
Günay, H. M. (2012). Vakıf. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, 475.
Gürsoy, Ç., & Özdeğer, M. (2022). Ebediyete bakış: balat şer’iyye sicillerinde para vakfı kayıtları. Belleten, 86(306), 567-602.
Kaan, E. O. (2018). Finansman kaynağı olarak bey’ bi’l-vefa, bey’bi’l-istiğlal ve bey’u’l-ine. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 17, 238-239.
Kallek, C. (2020). Mudârebe. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30, 358.
Karaduman, G. (2020). 18.yüzyılda istanbulda tamirat, istibdȃl ve icȃreteyn bağlamında vakıfların sürdürülebilirliği. Artuklu Kaime Uluslararası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi, 3(2), 88.
Kayahan, C., & Görkaş, İ. (2009). Osmanlı dönemi kalkınmanın finansman aracı olarak para vakıflarının kullanımı. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 44(44), 214.
Korkut, C., & Bulut, M. (2017). XV. ve XIX. yüzyıllar arasında osmanlı para vakıfları ve modern finans kurumlarının karşılaştırılması. Adam Akademi, 7(2), 169.
Köse, M. Z. (2016). Galata’da ermeni sarraflar ve kredi işlemleri (1700-1720). Tarih Dergisi, (64), 80.
Kurt, İ. (1996). Para vakıfları nazariyat ve tatbikat. Ensar Neşriyat.
Mandaville, J. E. (1979). Usurious piety: the cash waqf controversy in the ottoman empire. International Journal of Middle East Studies, 10(3), 290.
Öz, M. (2007). Reâyâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 34, 490. Özcan, T. (2003). Osmanlı para vakıfları:kanûnî dönemi üsküdar örneği. Türk Tarih Kurumu Basımevi .
Özgüdenli, O. G. (2012). Vakfiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, 467.
Öztürk, N. (1986). Vakıfların idaresi ve teşkilat yapısı üzerinde düşünceler. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 22(2), 4-6.
Öztürk, N. (1995). Türk yenileşme tarihi çerçevesinde vakıf müessesesi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Öztürk, N. (2006). Mütevelli. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32, 217-220.
Pamuk, Ş. (2004). The evolution of financial institutions in the Ottoman Empire, 1600–1914. Cambridge University Press- Financial History Review, 11(1), 11-12.
Semiz, Y. (2016). Osmanlı devletinde para vakıfları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 19(1), 92.
Sıdkı, H. (1308). Risale bey' ve şirâ. Ebüzziya Matbaası, 35.
Şahin, B. M. (2020). Osmanlı istanbulu eyüp bölgesindeki vakıfların faiz ve kira gelirlerinin nakit sermayeleri üzerindeki etkisi: panel veri analizi (1769-1773). İstanbul İktisat Dergisi, 70(1), 188.
Tabakoğlu, A. (2009). Türkiye iktisat tarihi. Dergah Yayınları.
Türkoğlu, İ. (2013). Osmanlı devletinde para vakıflarının gelir dağılımı üzerindeki etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(2), 189.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı devleti teşkiâtından kapıkulu ocakları I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yediyıldız, B. (1984). XVIII. asır türk vakıflarının iktisadi boyutu. Vakıflar Dergisi, 18, 5-41.
Yediyıldız, B. (2012). Vakıf. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, 479.
Yıldırım, M. (2022). İstanbul şer'iyye sicillerinde 20 no'lu muhasebe defterine göre para vakıfları (1693-1697). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1, 2, 13,16.
Yıldırım, M., & Oktar, T. (2022). Osmanlı-Avusturya savaşlarının para vakıflarına etkileri (1693-1697). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 40. Yıl Özel Sayısı. 95, 97. https://doi.org/10.54831 /vanyyuiibfd.1126005.