İlkokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarında Yer Alan Kültürel Ögelerin İncelenmesi

Bu araştırmada, ilkokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan kültürel ögelerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Verilerin analizinde fen bilimleri ders kitaplarında yer alan metinler, hikâyeler, görseller, biyografiler, olaylar, sanatlar, aletler, yapılar içerik analizine tabi tutulmuştur. Araştırmada, ilkokul 3. ve 4. sınıf fen bilimleri ders kitapları incelenmiştir. Ders kitaplarında yer alan kültürel ögeler, dokuz ana başlıkta sınıflandırılmış ve tablolaştırılmıştır. Araştırmada, MEB Yayınlarının hazırladığı ders kitaplarında daha fazla kültürel ögelere yer verildiği, “Gezegenimizi Tanıyalım” ile “Yer Kabuğu ve Dünya’mızın Hareketleri” ünitelerinin kültürel değerleri daha fazla içerdiği, literatürdeki araştırmaların aksine Türk-İslam bilim insanlarına ders kitaplarında çok az yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Ulaşılan sonuçlara göre ilkokul fen bilimleri ders kitaplarında Türk-İslam bilim insanlarının görsellerine ve düşüncelerine daha fazla yer verilebileceği, ders kitaplarında kullanılan görsellerin ve ögelerin seçiminde yereli yansıtan ve Türk kültürüne daha yakın görsellerin seçilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fen Bilimleri, Ders kitabı, Kültür, Kültürel ögeler, Bilim insanları

Examination of Cultural Elements in Primary School Science Textbooks

This research aims to determine the cultural elements in primary school science textbooks. In the research, document analysis, one of the qualitative research methods, was used. In the analysis of the data, the texts, stories, pictures, biographies, events, arts, tools, and structures in the science textbooks were subjected to content analysis. In the research, primary school 3rd and 4th-grade science textbooks were examined. The cultural elements in the textbooks are classified and tabulated under nine main headings. The research has shown that more cultural elements are included in the textbooks prepared by MEB Publications. It has been determined that the units “Let's Get to Know Our Planet” and “The Earth's Crust and the Movements of Our Earth” contain more cultural values. Contrary to the studies in the literature, it has been concluded that Turkish-Islamic scientists are given very little place in the textbooks. According to the results, it can be stated that the pictures and thoughts of Turkish-Islamic scientists can be given more place in primary school science textbooks. In addition, it has been suggested that the pictures and elements used in the textbooks should be chosen from the visuals reflecting the Turkish culture.

Keywords:

Science, Textbook, Culture, Cultural elements, Scientists,

PDF

___

Acar, B. ve Yaman-Kasap, M. (2020). Review of the values in biology textbooks of secondary education. Sakarya University Journal of Education, 10(2), 336-349.
Akyüz, Y. (2016). Eğitimin kültür ve uygarlıkları geliştirme ve yeni nesillere aktarma işlevi. Türkiye Eğitim Dergisi, 1(1), 1-18.
Arslanoğlu, İ. (2015). Genel sosyoloji-ders notları. Gazi Yayınevi.
Ateş, S., İncirci, A., Karadeniz, O. ve Kapucubaş, M. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında eski Türkler: Türkiye ve Türkmenistan. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2(1), 70-85.
Aybey, S. (2018). Ailenin dini değerleri aktarmadaki rolü ve bu süreçte dikkat edilmesi gereken ilkeler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(2), 544-560.
Baş, R. F. (2019). Fen bilgisi öğretmen adaylarının bilim tarihi algısına bilimin sultanları sergisinin etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Anakara.
Bauman, Z. (2020). Eğitim üzerine. A. E. Pilgir (Çev.). Ayrıntı Yayınları.
Bayburt, B. ve Çakırca, P. (2019, Aralık). Türkiye’de ortaokul 5, 6 ve 7. Sınıf sosyal bilgiler programlarında bilim tarihi üzerine değerlendirme. VI. Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu’da sunulan bildiri, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. http://www.sbe.yildiz.edu.tr/media/files/7_%20 YSBK%20Bildiri%20%C3%96zetleri%20Kitab%C4%B1%20v3.pdf
Bayraktar, S. (2015). Yeni Hitit 1 yabancılar için Türkçe ders kitabının kültür aktarımı açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Yabancı Dil Olarak Türkçe Araştırmaları Dergisi, 2, 7-23.
Bozdoğan, B., Şengül, Ü. ve Bozdoğan, A. E. (2013). Fen bilgisi öğretmen adaylarının bilim insanları hakkındaki bilgi düzeylerinin incelenmesi: Giresun Eğitim Fakültesi örneği. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9).
Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi Yayınları.
Çengelci, T. (2012). Sosyal bilgiler öğretim programında somut olmayan kültürel mirasın yeri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 185-203.
Çepni, S. (2007). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Celepler Matbaacılık. Daşdemir, İ. ve Tekin, S. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında Türk-kültür öğelerinin kullanımı. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18(1), 215-228.
Demir, S. B. ve Akengin, H. (2014). Hikâyelerle sosyal bilgiler öğretimi (3. Baskı). PEGEM Akademi.
Demirel, Ö. (2003). Planlamadan değerlendirmeye öğretme sanatı. PegemA Yayıncılık.
Doğan, C. (2019). Kültürel olguların masallarda aktarımı ve çevirinin önemi. H. Asutay, E. Jable, D. Y. Ergin ve Ç. Karaoğlu-Bircan (Ed.). Çocuk ve gençlik yazınında çokkültürcülük içinde (ss. 29-36). Trakya Üniversitesi Yayınları.
Dönmez, C. ve Yeşilbursa, C. C. (2014). Kültürel miras eğitiminin öğrencilerin somut kültürel mirasa yönelik tutumlarına etkisi. İlköğretim Online, 13(2), 425-442.
Drakopoulou, M., Skordoulis, C. ve Halkia, K. (2005). History of science in 20th century Greek science textbooks of primary education. Proceedings International History, Philosophy and Science Teaching Conference içinde (s. 12). Leeds, England.
Egüz, Ş. ve Kesten, A. (2012). Sosyal bilgiler dersinde müze ile eğitimin öğretmen ve öğrenci görüşlerine göre değerlendirilmesi: Samsun ili örneği. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 81-104.
Ergin, D. Y. ve Çayak, S. (2019). Veli Beklentileri Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 46.
Eroğlu, B. ve Yaldız, E. (2006). Kültür mirasının sürekliliği için anıtsal binaların yeniden kullanılması bağlamında Ermenek Tol Medrese. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 315-340.
Erol, N. (2011). Toplumsal değişme ve eğitim: Temel ilişkiler, çelişkiler, tartışmalar. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 5(9), 109-122.
Fazlıoğlu, İ. (2004). İki ucu müphem bir köprü: Bilim ile tarih ya da bilim tarihi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2(4), 9-27.
Fer, S. (2019). Eğitimde program geliştirme. PEGEM Akademi. Gadamer, H. G. (1988). On the circle of understanding hermeneutics versus science? J. M. Connolly ve T. Keutner (Çev.). University of Notre Dame Press.
Gökçe, B. (1990). Aile ve aile tipleri üzerine bir inceleme. B. Dikeçligil ve A. Çiğdem (Der.). Aile yazıları I, temel kavramlar yapı ve tarihi süreç içinde (ss. 205-223). T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
Görecek-Baybars, M. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının bilim insanı farkındalıklarının belirlenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 3(8), 564-577.
Gretta, K. N. (2001). A critical analysis of multicultural education with special referance to the values issue in the South African context (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Güney Afrika Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Pretoria.
Güfta, H. ve Kan, M. (2011). İlköğretim 7. sınıf Türkçe ders kitabının dil ile ilgili kültür ögeleri açısından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 239-256.
Gülden, B. (2018). Türkçe ders kitaplarında kültür temelli hazırlanan etkinlikler üzerine bir inceleme (5. sınıf Türkçe ders kitabı örneği). Turkish Studies, 13(11), 1635-1652.
Gün-Duru, E. (2013). Türk müzik kültürünün genel müzik eğitimine yansımaları. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(5), 587-96.
Gündüz, M., Aktepe, V., Sulak, S. E., Başpınar, Z. ve Büyükkarcı, A. (2019). Cultural values defining Turkish nation: From the perspectives of history teachers. International Journal of Instruction, 12(2), 193-208.
Güngör, E. (1994). Kültür değişmesi ve milliyetçilik. Ötüken Neşriyat.
Gürel, D. ve Çetin, T. (2018). Sosyal bilgiler dersi ve kültür aktarımında edindiği rol üzerine bir inceleme. Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 6(2), 22-40.
Gürses, A., Açıkyıldız, M., Bayrak, R., Yalçın, M. ve Doğar, Ç. (2004). Fen eğitimi: Kültürel bir bakış. Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 31-40.
Heine, S. J. (2008). Cultural psychology. Norton.
İdin, Ş. ve Yalaki, Y. (2016). Türkiye’deki ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer verilen Türk-İslam bilim insanlarının incelenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 30(2), 37-52.
İşeri, A. (2020). Küresel beceriler ve ders kitaplarına yansıması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(1), 296-325.
Kaplan, M. (2010). Kültür ve dil (26. Baskı). Dergâh Yayınları.
Kardaş, S. ve Şahin, F. (2020). Bilimsel hikâyelerin 6. sınıf öğrencilerinin akademik başarılarına ve bilimin doğasını anlamalarına etkisinin incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 222-234.
Karışan, D. (2017). Fen teknoloji toplum çevre (FTTÇ) öğretimi. M. P. Demirci-Güler (Ed.). Fen bilimleri öğretimi içinde (ss. 76-89). PEGEM Akademi.
Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
Koçyiğit, A. ve Pektaş, M. (2017). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarındaki okuma parçalarının bilim tarihi kullanımı açısından incelenmesi. Cumhuriyet
Uluslararası Eğitim Dergisi, 6(1), 185-199.
Kongar, E. (1982). Kültür üzerine. Çağdaş Yayınları.
Kotluk, N. (2018). Kültürel değerlere duyarlı eğitime ilişkin öğretmenlerin öz-yeterlik algılarının ve görüşlerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
Kotluk, N. ve Kocakaya, S. (2018). Türkiye için alternatif bir anlayış: Kültürel değerlere duyarlı eğitim. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 749-789.
Laçin-Şimşek, C. (2009). Fen ve teknoloji dersi öğretim programları ve ders kitapları bilim tarihinden ne kadar ve nasıl yararlanıyor? İlköğretim Online, 8(1), 129-145.
Laçin-Şimşek, C. (2011a). Science and technology teachers’ situation of integrating history of science into their lessons. International Online Journal of Educational Sciences, 3(2), 707-742.
Laçin-Şimşek, C. (2011b). Fen ve teknoloji dersi öğretim programı ve kitaplarında Türk-İslam bilginlerine yer verilme durumu. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 8(4), 154-168.
MEB. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (2020, Ekim 11) http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686SOYAL%20 B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20 PROGRAMI%20.pdf
Meydan, A. ve Akkuş, A. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde müze gezilerinin tarihi ve kültürel değerlerin kazandırılmasındaki önemi. Marmara Coğrafya Dergisi, 29, 402-422.
Okur, A. (2013). Millî kültür ve folklorun Türkçe ders kitapları aracılığıyla aktarımı. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Türkçenin Eğitimi Öğretimi Özel Sayısı, 6(11), 877-904.
Özdemir, N. (2019). Kuşaklararasılık ve kültürel değişme. Çocuk ve Medeniyet, 1, 125- 149.
Özgüven, İ. E. (1994). Psikolojik testler. Yeni Doğuş Matbaası.
Özkan-Köse, P. ve Yüksel, A. L. (2019). 5, 6, 7 ve 8. sınıf müzik ders kitaplarının somut olmayan kültürel miras öğeleri bakımından incelenmesi. Art-e Sanat Dergisi, 12, 125-149.
Öztürk, C., Keskin, S. C. ve Otluoğlu, R. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünler ve yazılı materyaller (6. Baskı). PEGEM Akademi.
Pass, S., White, J., Owens, E. ve Weir, J. (2006). Bringing cultures into the classroom: An ınvitation to families. Social Studies and the Young Learner, 19(2), 16-18.
Pehlivan, A. ve Kolaç, E. (2016). Açık-örgün eğitim sosyal bilgiler ders kitapları ve öğretim programında somut olmayan kültürel miras ögeleri. Turkish Studies, 11(19), 655-670.
Safran, M. (2008). Sosyal bilgiler öğretimine bakış. B. Tay ve A. Öcal (Ed.). Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde (ss. 2-16). PEGEM Akademi.
Sağ, Ç. (2018). İlkokul sosyal bilgiler dersinde somut olmayan kültürel miras eğitimine yönelik etkinlik temelli bir eylem araştırması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bartın Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
Sarıtaş, D. (2020). Güncel fen bilimleri öğretim programının bilim-kültür-bilim tarihi ilişkisi açısından incelenmesi ve uygun bir ilişki için kuramsal öneriler. Eğitimde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 3(1), 28-38.
Selanik-Ay, T. ve Korkmaz, Ç. (2017). Sosyal bilgiler programında yer alan değerler ve kültürel ögeler bağlamında “Küçük Hezarfen” çizgi filmi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(2), 49-62.
Sönmez, Ö. F. (2014). Atasözlerinin sosyal bilgiler programındaki değerler açısından incelenmesi. Zeıtschrıft Für Dıe Welt Der Türken, 6(2), 101-115.
Sülün, A. ve Balkı, N. (2008). Türkiye’de fen ve teknoloji eğitimi ve kültür. Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1), 85-98.
Şahin, F. T. ve Kalburan, F. N. C. (2009). Aile eğitim programları ve etkililiği: Dünyada neler uygulanıyor? Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(25), 1-12.
Şahin, M. (2019). Kültür değişimleri ve eğitim. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 5(3), 458-466.
TDK. (2020). “Kültür”. Türk Dil Kurumu.
Topçu, N. (2013). Yarınki Türkiye. Dergâh Yayınları.
Toran, M. ve Özgen, Z. (2018). Okul öncesi eğitimde aile katılımı: Öğretmenler ne düşünüyor, ne yapıyor? Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 6(3), 229-245.
Turhan, M. (2002). Kültür değişmeleri-sosyal psikoloji bakımından bir tetkik. Çamlıca. Türkyılmaz, D. (2013). Somut olmayan kültürel miras çalışmaları bağlamında TÜRKSOY bölgesel seminerlerine ilişkin bir değerlendirme. Milli Folklor Dergisi, 100, 40-49.
Ulum, Ö. G. ve Bada, E. (2016). Cultural elements in EFL course books. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 15-26.
UNESCO. (1982). Mexico city declaration on cultural policies (2020, Ekim 10). http://portal.unesco.org/culture/en/files/12762/11295421661mexicoen.pdf/ mexico_en.pdf
UNESCO. (2020). What is intangible cultural heritage? (2020, Ekim 10). https:// ich.unesco.org/en/what-is-intangible-heritage-00003.
Ültanır, G. (2003). Eğitim ve kültür ilişkisi-eğitimde kültürün hangi boyutlarının genç kuşaklara aktarılacağı kaygısı. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(23), 3291-309.
Ünlüer, G. (2018). Sosyal bilgiler dersinde kültür öğretiminde türkülerden yararlanma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 581-594.
Ünveren-Kapanadze, D. (2018). Dil ve kültür aktarımında işlevsel bir araç olarak ders kitapları: Türkçe ders kitapları örneği. Turkish Studies Educational Sciences, 13(27), 1575-1592.
Varış, F. (1994). Eğitimde program geliştirme teori ve teknikleri. Alkım Kitapçılık Yayıncılık.
Yalaki, Y. (2014). Türkiye’de fen, teknoloji, toplum, çevre (FTTÇ) eğitimi ne durumda? Cito Eğitim: Kuram ve Uygulama, 26, 27-36.