Tarihi Şahitlikle Kutadgu Bilig’de Vezir Vasıfları Üzerine Bir Değerlendirme
Türk-İslâm tarihinin önemli bir dönemini ihtiva eden X. ve XI. yüzyıl Türk devirleri, siyasi bakımdan dikkat çekici bir yükselme dönemi olmasının yanı sıra, kültür tarihi bakımından da hafızalarda yer edinen önemli gelişmeleri içerir. Büyük Türk bilgini Kaşgarlı Mahmud’un “Tanrı, devlet güneşini Türklerin burcu üzerine doğurmuştur” sözü Türklerin-kuşkusuz- tek hâkim güç olduğunu gözler önüne sermektedir. Bu Türk-İslâm dönemine can veren esas olgu göçebe Türk kültürünün İslâm medeniyeti ile tanışarak kaynaşması ve bundan dolayı Türk-İslâm kültürünün oluşmasıdır. Türk-İslâm yapısının kültürel değerleri zenginleştirmesi hasebiyle Türk-İslâm devletlerinde farklı dillerde edebi mahsuller kaleme alınmaya başlanmıştır. Zira XI. yüzyılda büyük Türk düşünürü Yusuf Has Hacib’in kaleminden çıkan Kutadgu Bilig bu mahsullerden sadece birini ihtiva etmektedir. Türk ruhuna uygun nitelikler arz eden bu eserde, Türk devlet düşüncesinin üzerine kurulu olduğu değerleri görmek mümkündür. Müellif, Türk toplumunun geleneksel ahlaki ve hukuki telakkilerini tespit etmiş; sosyal ahlak ve devlet yönetimi gibi hususlarda bilgiler vermiştir. Bu cümleden olarak eser, günümüzde dahi kültür hazinesi olarak varlığını muhafaza etmektedir. Kutadgu Bilig’deki kavramsal çerçeveden beslenerek vezir Nizamülmülk’ün vasıfları zihinde canlandırabilir ve o kültürel dünyanın akislerinden bir şeyler devşirebiliriz. Bu yolla Kutadgu Bilig’in dolayısıyla Türk kültürünün yaşayan bir varlık olduğu tarihi tecrübe terazisinde tartarak görür ve geleceğe dair düşünceler geliştirilebiliriz.
Anahtar Kelimeler:
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, Nizamülmülk, Vezir
-
Turkish eras of the Xth and XIth century, which comprise a significant period of Turkish Islamic history, apart from being a remarkable growth period in the political sense, also entail significant developments that have been engraved in memories from the aspect of cultural history. The great Turkish scholar Mahmud from Kashgar’s words that “God has raised the country’s sun upon the house of the Turks” display that the Turks are without doubt that only dominant power. The essential phenomenon which gave life to this Turkish Islamic period is the migrant Turkish culture meeting and merging with Islamic civilization and therefore, Turkish Islamic culture being created. In consequence of Turkish Islamic structure enriching cultural values, literary works have started being written in Turkish-Islamic states in different languages, because Kutadgu Bilig, who evolved from the great Turkish scholar Yusuf Has Hacib’s pen in the XIth century, only comprise one of these works. In this piece, which presents characteristics that are appropriate to the Turkish soul, it is possible to observe the values upon which the idea of Turkish state is founded upon. The author has identified the traditional moral and legal considerations of the Turkish community and has provided information on issues like social ethics and state governance. This piece even maintains its existence as a cultural treasure today. By feeding from Kutadgu Bilig’s conceptual framework, Nizamülmülk’s vizier characteristics can be envisioned and some things from the reflections of that cultural world can be collected. In this manner, by weighing it on a scale of historical experience, it could be seen that Kutadgu Bilig and therefore Turkish culture is a living entity and ideas concerning the future can be developed
Keywords:
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, Nizamülmülk, Vizier,
___
- Abdulla, K. (2012) . Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. (aktaran: Ali Duymaz). (1.Baskı). İstanbul: Ötüken Yayınları.
- Ahmed b.Mahmud. (2011). Selçukname. (haz: Erdoğan Merçil). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
- Arsal, S.M. (2014). Türk Tarihi ve Hukuk. (II. Dizi). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Arslan, M. (1982a). ”Eski Türk Devlet Anlayışı ve Kutadgu Bilig”. İÜ Sosyoloji Konferansları. İstanbul, 20.
- Arslan, M. (1986b). “Kutadgu-Bilig’deki Ahlak ve Siyaset Felsefesi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Metodolojisi ve Sosyoloji Araştırmaları Merkezi. İstanbul, 21, 23-47.
- Ayaz, F.Y. (2013 ). “Vezir”. DİA. İstanbul, VVIII, 79-82.
- Genç, R. (2002). Karahanlı Devlet Teşkilatı. (8.Dizi). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
- İbn Haldun, (2012). Mukaddime. (haz: Süleyman Uludağ). (8.Baskı), I, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- …………...,.(2012). Mukaddime. (haz: Süleyman Uludağ). (8.Baskı), II, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- İbnü’l- Adim, (1982). Bugyetü’t-Taleb fi Tarihi Haleb. (çev: Ali Sevim). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Kafesoğlu, İ. (1940a) .”Nizamülmülk”. İA. İstanbul, IX,
- …………….. İ. (1953b). Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- ……………….İ.(2002c). “Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri”. Türkler Ansiklopedisi. Ankara, V, 163-178.
- Karahan, A. (1988). Türk Kültürü ve Edebiyatı. İstanbul: MEB.
- Kaşgarlı Mahmud. (2005). Divanü Lugati’t –Türk. (çev: Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurteser). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Komisyon, (1986). “Kutadgu Bilig”. MEB İslam Ansiklopedisi. İstanbul, XIII,
- Köprülü, F. (2003). Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerin Tesiri. İstanbul: Kaynak Yayınları.
- Köymen, M.A. (1992). Büyük Selçuklu İmparatorluğu (Alp Aslan ve Zamanı). III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- …………M.A. (2002). ”Büyük Selçuklu Veziri Nizamül-Mülk ve Tarihi Rolü”. Türkler Ansiklopedisi. Ankara, V, 265-270.
- Merçil, E., Sevim, A. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi. (24. Dizi). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Nizamülmülk, (1999). Siyasetname, (haz: Mehmet Altay Köymen), (19. Dizi). Ankara:
- Ortaylı, İ. ( 2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, İstanbul : Cedit Neşriyat.
- Özaydın, A. (2007a). ”Nizamülmülk”. DİA. İstanbul, XXXIII, 194-196.
- …………A. (2013b). “Müslüman Türk Devletlerinde Vezirlik Karahanlılar”. DİA. İstanbul, XXIII, 82-87.
- Sadruddin Hüseyni. (1990). Ahbarü’d-Devleti’s Selçukiyye. (çev: Necati Lügal). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Sarıca, B. (2008). Kutadgu Bilig’de Komutan ve Ordunun Nitelikleri. AÜ. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Erzurum, 37,87-105.
- Sıbt İbnü’l Cevzi. (2011). Mir’atü’z Zaman fi Tarihi’l-Ayan (Selçuklular). (trc: Ali Sevim). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Turan, O. (2003). Selçuklular Tarihi ve Türk -İslam Medeniyeti. (10.Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ünal, M.A. (2010). Osmanlı Müesseseleri Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
- Yazır, H. (2012). Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali. Ankara:
- Yusuf Has Hacib. (1974). Kutadgu Bilig. (çev: Reşid Rahmeti Arat). (2.Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Aizonia Publishing