Tarihi Şahitlikle Kutadgu Bilig'de Vezir Vasıfları Üzerine Bir Değerlendirme
Türk İslâm tarihinin önemli bir dönemini ihtiva eden X. ve XI. yüzyıl Türk devirleri, siyasi bakımdan dikkat çekici bir yükselme dönemi olmasının yanı sıra, kültür tarihi bakımından da hafızalarda yer edinen önemli merhaleleri ihtiva eder. Büyük Türk bilgini Kaşgarlı Mahmud'un "Tanrı, devlet güneşini Türklerin burcu üzerine doğurmuştur" sözü Türklerin -kuşkusuz- tek hâkim güç olduğunu gözler önüne sermektedir. Türk İslâm dönemine can veren esas olgu göçebe Türk kültürünün İslâm medeniyeti ile tanışarak kaynaşması ve bundan dolayı Türk İslâm kültürünün oluşmasıdır. Türk İslâm yapısının kültürel değerleri zenginleştirmesi hasebiyle Türk İslâm devletlerinde farklı dillerde edebi mahsuller kaleme alınmaya başlanmıştır. Zira XI. yüzyılda büyük Türk düşünürü Yusuf Has Hacib'in kaleminden çıkan Kutadgu Bilig bu mahsullerden sadece birini ihtiva etmektedir. Türk ruhuna uygun nitelikler arz eden bu eserde, Türk devlet düşüncesinin üzerine kurulu olduğu değerleri görmek mümkündür. Müellif, Türk toplumunun geleneksel ahlaki ve hukuki telakkilerini tespit etmiş; sosyal ahlak ve devlet yönetimi gibi hususlarda bilgiler vermiştir. Bu cümleden olarak eser, günümüzde dahi kültür hazinesi olarak varlığını muhafaza etmektedir. Kutadgu Bilig'deki kavramsal çerçeveden beslenerek Nizamülmülk'ün vezir vasıflarını zihinde canlandırabilir ve o kültürel dünyanın akislerinden bir şeyler devşirebiliriz. Bu yolla Kutadgu Bilig'in dolayısıyla Türk kültürünün yaşayan bir varlık olduğu tarihi tecrübe terazisinde tartarak görür ve geleceğe dair düşünceler geliştirilebiliriz.
An Overview on the Features of Vizier in Kutadgu Bilig with Historical witnesses
Turkish eras of the Xth and XIth century, which comprise a significant period of Turkish Islamic history, apart from being a remarkable growth period in the political sense, also entail significant developments that have been engraved in memories from the aspect of cultural history. The great Turkish scholar Mahmud from Kashgar's words that "God has raised the country's sun upon the house of the Turks" display that the Turks are without doubt that only dominant power. The essential phenomenon which gave life to this Turkish Islamic period is the migrant Turkish culture meeting and merging with Islamic civilization and therefore, Turkish Islamic culture being created. In consequence of Turkish Islamic structure enriching cultural values, literary works have started being written in Turkish-Islamic states in different languages, because Kutadgu Bilig, who evolved from the great Turkish scholar Yusuf Has Hacib's pen in the XIth century, only comprise one of these works. In this piece, which presents characteristics that are appropriate to the Turkish soul, it is possible to observe the values upon which the idea of Turkish state is founded upon. The author has identified the traditional moral and legal considerations of the Turkish community and has provided information on issues like social ethics and state governance. This piece even maintains its existence as a cultural treasure today. By feeding from Kutadgu Bilig's conceptual framework, Nizamülmülk's vizier characteristics can be envisioned and some things from the reflections of that cultural world can be collected. In this manner, by weighing it on a scale of historical experience, it could be seen that Kutadgu Bilig and therefore Turkish culture is a living entity and ideas concerning the future can be developed.
___
- Abdulla, K. (2012). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. (Aktaran: Ali Duymaz). İstanbul: Ötüken Yayınları.
- Ahmed b.Mahmud. (2011). Selçukname. (Hazırlayan: Erdoğan Merçil). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
- Arsal, S. M. (2014). Türk Tarihi ve Hukuk. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Arslan, M. (1984). Eski Türk Devlet Anlayışı ve Kutadgu Bilig. Sosyoloji Konferansları Dergisi. İstanbul, 20,117-160.
- ...........M. (1986). Kutadgu-Bilig'deki Ahlak ve Siyaset Felsefesi. Sosyoloji Konferansları Dergisi. İstanbul, 21, 23-49.
- Ayaz, F. Y. (2013). Vezir. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul, XLIII, 79-82.
- Feyizli, H. T. (2010). Feyzü'l-Furkân Açıklamalı Kur'ân-ı Kerîm Meali. İstanbul: Server İletişim.
- Genç, R. (2002). Karahanlı Devlet Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- H.T. (1986). Vezir. İslam Ansiklopedisi. İstanbul, XIII, 309-314. İbn Haldun. (2012). Mukaddime. (Hazırlayan: Süleyman Uludağ). I, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- ............... (2012). Mukaddime. (Hazırlayan: Süleyman Uludağ). II, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- İbnü'l- Adim. (1982). Bugyetü't-Taleb fi Tarihi Haleb. (A. Sevim, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Kafesoğlu, İ. (1940). Nizamülmülk. İslam Ansiklopedisi. İstanbul, IX, 329-333.
- ................. İ. (1953). Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- ..................İ. (2002). Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri. Türkler Ansiklopedisi. Ankara, V, 163-178.
- Karahan, A. (1988). Türk Kültürü ve Edebiyatı. İstanbul: MEB. Kaşgarlı Mahmud. (2005). Divanü Lugati't-Türk. (S. Erdi, S.T. Yurteser, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Köprülü, F. (2003). Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerin Tesiri. İstanbul: Kaynak Yayınları.
- Köymen, M. A. (1992). Büyük Selçuklu İmparatorluğu (Alp Aslan ve Zamanı). III, Ankara: Türk Tarih Kurumu .
- ............M. A. (2002). Büyük Selçuklu Veziri Nizamül-Mülk ve Tarihi Rolü. Türkler Ansiklopedisi. Ankara, V, 265-270.
- Merçil, E., Sevim, A. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Nizamülmülk. (1999). Siyasetname. (Hazırlayan: Mehmet Altay Köymen), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Ortaylı, İ. (2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, İstanbul: Cedit Neşriyat.
- Özaydın, A. (2007). Nizamülmülk. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul, XXXIII, 194-196.
- ............A. (2013). Müslüman Türk Devletlerinde Vezirlik Karahanlılar. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul, XXIII, 82- 87.
- Sadruddin Hüseyni. (1990). Ahbarü'd-Devleti's Selçukiyye. (N. Lugal, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Sarıca, B. (2008). Kutadgu Bilig'de Komutan ve Ordunun Nitelikleri. Atatürk Üniversitesi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Erzurum, 37, 87-105.
- Sıbt İbnü'l Cevzi. (2011). Mir'atü'z Zaman fi Tarihi'l-Ayan (Selçuklular). (A. Sevim, Çev). Ankara: Türk Tarih Kurumu. Turan, O. (2003). Selçuklular Tarihi ve Türk -İslam Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Ünal, M. A. (2010). Osmanlı Müesseseleri Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
- Yusuf Has Hacib. (1974). Kutadgu Bilig. (R.R. Arat, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Aizonia Publishing