Kapitülasyon Hukukunun Yeniden İnşası: İzmir İspanya Konsolosu’nun Yetki Belgesi Meselesi

Osmanlı Hükümeti, I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden faydalanarak, 19. yüzyıldan itibaren devletin adlî, idarî ve malî egemenliğine engel oluşturan kapitülasyon rejimini, 1 Ekim 1914'ten geçerli olmak üzere tümden ilga ettiğini duyurmuştur. İlga kararını takiben Hükümet; malî, adlî vb. düzende oluşan boşlukları yeni kanun ve düzenlemelerle gidermeye yönelmiştir. Kapitülasyonlardan faydalanan tüm devletler gibi, İspanya da ilga kararına itiraz etmiş, özellikle konsoloslukların adlî imtiyazları üzerindeki haklarını saklı tuttuğunu duyurmuştur. İspanya diplomatik teşkilatının, kapitülasyonların kaldırılmasının kabulü anlamına gelebilecek her türlü hareketten kaçındığı bu dönemde; 1915 yılının Ağustos ayında İspanya İzmir Konsolosluğu ve İzmir Valiliği arasında yaşanan bir sürtüşme, İspanya'nın bu politikasını zora sokmuştur. İspanya Hükümeti; bu olay nedeniyle ilga kararını fiilen tanımak ya da Osmanlı Devleti'ndeki dış temsilciliğini kapatmak çıkmazıyla karşı karşıya gelmiştir. İspanyol diplomasisi olası bu sonuçlara karşı önlemler üretirken; Osmanlı Hükümeti ve mülki idareciler, İspanyol diplomatik teşkilatını yeni kanun ve düzenlemelere uymaya zorlamıştır. Bu şekilde Osmanlı Devleti, İspanya'ya kapitülasyonların ilgasını kabul ettirmeyi amaçlamıştır. Çalışma, bu gelişmeleri İspanya Dışişleri Bakanlığı Arşivi'nden edinilen diplomatik raporlara yansıyan haliyle ele almakta; Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nden ulaşılabilen belgelerle desteklemektedir. Diplomatik raporların incelenmesiyle, kapitülasyonların ilgasının ve izleyen yeni düzenlemelerin, İspanya Hükümeti ve diplomasisi tarafından nasıl değerlendirildiğinin ortaya konması amaçlanmaktadır. Özellikle adlî imtiyazlar meselesinin, Osmanlı idaresi ile yabancı devlet temsilcilikleri arasında doğurduğu durumlara ve tarafların bu hallerde karşılıklı olarak geliştirdikleri politika ve girişimlere bir örnek sunması hedeflenmektedir

Reorganization of the Capitulary Regime: The Incident of Exequatur of the Spanish Consulate of Smyrna

The Ottoman Government - taking advantage of the outbreak of the World War I- declared the complete abolition of the capitulary regime, which had impeded the judicial, administrative and financial sovereignty of the Empire since the19thcentury, to be put into force by the 1st of October 1914. Following the decree, the Government issued complementary laws and regulations in order to consolidate the new capitulation-free regime. As all the other beneficiary states, Spain also objected the unilateral abolition of the capitulations and announced particularly reserving its rights over the consulates’ judicial privileges. At a time when the Spanish diplomatic organization avoided any action that could result in Spain’s direct or indirect recognition of the abolition decree, a discord between the Consulate and the Governorship of Smyrna in the summer of 1915, jeopardized that very Spanish policy. Therefore, the Spanish Government come across with the dilemma of de facto recognition of the decree or shutting its diplomatic mission in the Ottoman territory. In this period, while the Spanish diplomacy took measures against these possible consequences, the Ottoman Government and local authorities forced the Spanish diplomatic organization to comply with the new laws and regulations. Thus, the Ottoman Empire intended to attain the recognition of the abolition decree by Spain. This paper targets to study the cited incident, as addressed in the diplomatic reports of the Archive of the Spanish Ministry of Foreign Affairs and to support with the documents available of the Ottoman Period of the State Archives of the Prime Ministry. Examining the cited diplomatic documents, the paper aims to reflect how Spanish Government and diplomacy assessed the abolition decree and following new regulations. The paper particularly aims to exemplify the situations engendered by the issue of the judicial capitulations, between the Ottoman authorities and the foreign representatives as well as the policies and initiatives developed by the both parties

PDF

___

AMAE (Archivo de Ministerio de Asuntos Exteriores), Correspondencia, Legajo: 3025, No: 89, 30 Temmuz 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 90, 4 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 91, 6 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 92, 7 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 23, 11 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 16, 16 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 299, 16 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 26, 19 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 34, 19 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Telgraf, 20 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 317, 23 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 28, 23 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 22, 26 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 23, 26 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Telgraf, 28 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 327, 30 Ağustos 1915
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 332, 31 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 29, 31 Ağustos 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 29, 1 Eylül 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Emilio de Palacios y Fau’dan Eugenio Ferraz y Alcalá Galiano’ya Özel Yazışma, 21 Eylül 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Eugenio Ferraz y Alcalá Galiano’dan Emilio de Palacios y Fau’ya Özel Yazışma, 28 Eylül 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Emilio de Palacios y Fau’dan Eugenio Ferraz y Alcalá Galiano’ya Özel Yazışma, 29 Eylül 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Real Orden, 29 Eylül 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 383, 6 Ekim 1915.
AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Telgraf, 20 Ekim 1915.
Arslan, O. (2008). I. Dünya Savaşı Başında Kapitülasyonların İttihad ve Terakki Yönetimi Tarafından Kaldırılması ve Bu Gelişme Karşısında Büyük Güçlerin Tepkileri. Sakarya üniversitesi fen-edebiyat fakültesi dergisi, 10(1), 261-278.
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) HR. (Hariciye) TO. (Tercüme Odası) 546. 1, tarih yok.
BOA. BEO. (Babı-ali Evrak Odası) 4300. 322487, Miladi 16.07.1914.
BOA. DH. (Dâhiliye) ŞFR. (Şifre Kalemi) 55. 56, Hicri 24.10. 1333.
BOA, DH. (Dâhiliye) EUM. 5 Şb. (Emniyet Umumiye Müdürlüğü 5. Şube) 38.42, Hicri 28.08.1335.
Cantillo, A. (Ed.). (1843). Tratados, convenios y declaraciones de paz y de comercio. Madrid: Imprenta de Alegría y Charlain.
Elmacı, M.E. (2001). II. meşrutiyet’ten lozan’a kapitülasyonlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
Ertan, T.F. (2015). Milli Mücadele’de İzmir (Aydın) Valisi Rahmi Bey. M.A. Parlak (Ed.) Kurtuluş ve kuruluşun sembol kenti izmir (ss. 519-527). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Gaceta de Madrid, núm. 15, 15.01.1916, s. 98.
Gaceta de Madrid, núm. 146, 26.06.1921, s. 810.
Guía Oficial de España 1915. (1915). Madrid: Sucesores de Rivadeneyra.
Konan, B. (2009). Osmanlı Devletinde Protégé (Koruma) Sistemi. Ankara üniversitesi hukuk fakültesi dergisi, 58(1), 169-188.
Marqués de Olivart, R. M. D. (Ed.). (1894). Colección de los tratados, convenios y documentos internacionales (1859- 1862). (V. 4), Madrid.
Mehmetefendioğlu, A. (1993). Rahmi Bey’in İzmir Valiliği. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(3), 347-370.
Sönmezoğlu, F. (2000). Ultimatom. Uluslararası İlişkiler Sözlüğü.(s. 696). İstanbul: DER Yayınları.
Tabak, S. (1997). İzmir şehri’nde mülki idare ve idareciler (1867-1950). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Toprak, Z. (2012). Türkiye’de milli iktisat 1908- 1918.İstanbul: Doğan Kitap.
Türkkan Tunalı, Y. (2016). İspanyol diplomatik kaynaklarına göre I. dünya savaşı ve milli mücadele’de türkiye. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
Yerlikaya, A. (2011). Osmanlı devleti ve kapitülasyonlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.