Yahya eṣ-Ṣarṣarî ve Şiirlerindeki Hz. Peygamber İmgesi

Peygamber’i (s.a.s.) anlatan ilk şiirler o hayattayken ortaya çıkmıştır. Medih, itizâr, fahr ve mersiye gibi konularda söylenmiş bu örnekler büyük ölçüde İslam öncesi kaside formunun özelliklerini taşır. Sonraki asırlarda meydana gelen gelişmelere bağlı olarak Hz. Peygamber’i konu alan şiirlerin sayısı zamanla artmış ve el-Medâiḥu’n-Nebeviyye (Peygamber Methiyeleri) adıyla ifade edilecek olan müstakil bir tür oluşmuştur. Özellikle tasavvufî düşüncenin edebiyat çevrelerine nüfuz etmesi ve devlet eliyle Hz. Peygamber’in doğum yıldönümünün kutlandığı Rabîulevvel ayının on ikinci günü münasebetiyle mevlid şiirleri söyleme geleneğinin başlaması bu alandaki edebî zenginliğe büyük etki etmiştir. Peygamber methiyelerinin dönüm noktası 7./13. asırdır. Bu dönemde iki önemli nebevî medih şairi yetişmiştir. Bunlardan biri Mısırlı şair Bûṣîrî (öl. 695/1296), diğeri ise nebevî medih alanında Bağdat’ın yetkin siması Yahya eṣ-Ṣarṣarî’dir. Ṣarṣarî’nin (öl. 656/1258) bu konuda söylediği edebî değeri yüksek şiirleri vefatından sonra ilim, edebiyat ve tasavvuf çevrelerinde okunup ezberlenmekteydi. Alandaki yetkinliği sebebiyle Şâ‛iru Rasûlillâh (Peygamber şairi) ve Hassânu Vaḳtihî (dönemin Hassân b. Sâbit’i) olarak anılmıştır. Ne var ki şiirlerinin zamanla edebiyat çevrelerinde önemini yitirdiği ve modern dönemde de hak ettiği ölçüde çalışılmadığı anlaşılmaktadır. Bu yazıda onun hayatı ve eserleri tanıtılarak şiirlerinde öne çıkan dil ve üslup özellikleri ana hatlarıyla değerlendirilecektir. Ayrıca şiirlerindeki Hz. Peygamber imgesi dönemin siyasi belirsizlikleri ile irtibatları çerçevesinde tespit edilmeye çalışılacaktır.

Yahya al-Ṣarṣarī and The Image of the Prophet Muḥammad in His Poems

The first poems about the Prophet Muḥammad appeared while he was alive. These first examples, which are panegyrics (madīḥ, i‛tiẕār, fakhr and ris̱ā), largely reflect the characteristics of the pre-Islamic qaṣīda poetry. Due to the developments in the following centuries, the number of poems about the Prophet increased. And thus, a separate literary genre was formed under the name al-madīḥ al-nabawī. Especially the fact that sufi leaning poets contributed to the literary richness in this field. Another factor is the beginning of the tradition of writing mawlid poems in memory of the birth of the Prophet Muḥammad. The thirteenth century was an important period for poems praising the Prophet Muḥammad. Two important poets emerged in this century. One of them is Egyptian poet al-Būṣīrī and the other is Baghdad's famous poet, Yaḥyā al-Ṣarṣarī. Even after his death, Ṣarṣarî’s works with high literary value were read and memorized in the circles of science, literature and Sufism. Due to his competence in the field, al-Ṣarṣarī was known as the poet of the Prophet and Ḥassān b. Thābit of his time. However, it is understood that his poems, which lost their importance in literary circles over time, were not studied as much as they deserved in the modern period. In this article, his life and works are introduced and basic language and stylistic features of his poems are examined. Also, the image of the Prophet in his poems was determined within the framework of the political conditions of the period.

Keywords:

Arabic Language and Rhetoric, Poetry, Prophet Muḥammad, Madīh Nabawī Ṣarṣarī,

PDF

___

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. b.y.: Dâru Ṭavḳi’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
Câḥız, Ebû Osman ‛Amr b. Baḥr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, 1423.
Demirayak, Kenan. “Bânet Su‛âd Kasidesi Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi 24 (1997), 141-157.
Demirci, Mehmet. “Hakikat-i-Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Şubat 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/hakikat-i-muhammediyye
Devletâbâdî, Şihâbuddîn Ahmed b. Şemsuddîn el-Ġaznevî. Muṣaddiḳu’l-faḍl. Haydarabad: Maṭba‛atu Meclisi Dâirati’l-Me‛ârif, ts.
Dûrî, Abdülazîz. “Bağdat, Genel Bakış”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 5 Ekim 2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/bagdat#1-genel-bakis
Durmuş, İsmail. “Mevlid, Arap Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Şubat 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mevlid#3-arap-edebiyati
Durmuş, İsmail. “Muhammed, Hitâbet ve Fesâhati”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 8 Şubat 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/muhammed#3-hitabet-ve-fesahati
Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kāsım. ez-Zâhir fî me‛ânî kelimâti’n-nâs. thk. Hâtim Salih eḍ-Ḍâmin. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1412/1992.
Ergin, Mehmet Mesut. “Osmanlı Dönemi Arap Şiirinde Peygamber Methiyeleri (1517-1798)”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 7/1 (Nisan 2007), 119-136.
Fehmî, Halid. Esmâu’n-Nebiyyi ṣallallâhu ‛aleyhi ve sellem dirâse luġaviyye fi’l-menhec ve’lbinye ve’d-dilâle. b.y.: Dâru’l-Beşîr, 1439/2018.
Gürkan, Nejdet. “Iraklı Şair el-Hıllî ve Hz. Peygamber’e Methiyesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2007), 27-50.
Fidan, İbrahim. Osmanlı Dönemi Arap Şairlerinden İbnu’n-Nakîb el-Huseynî ve Şiirleri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahman el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrahim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, ts.
Hazer, Dursun. Hz. Peygamber’in Şairleri. Ankara: Hititkitap Yayınevi, 2008.
İbn Abdulhâdî, Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Ṭabaḳâtu ‛ulemâi’l-hadîs̱. thk. Ekrem el-Bûşî ve İbrâhîm ez-Zeybaḳ. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1417/1996.
İbnu’l-Fuvaṭî, Kemâluddîn Ebu’l-Faẓl Abdurrezzâk b. Ahmed eş-Şeybânî. Mecma‛u’l-âdâb fî mu‛cemi’l- elḳāb. thk. Muhammed el-Kâzım. 6 Cilt. İran: Muessesetu’ṭ-ṭıbâ‛a ve’n-neşr, 1416.
İbn Kes̱îr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâil b. Ömer ed-Dımaşḳî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 21 Cilt. Gize: Hicr li’ṭ-Ṭıbâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1997-1999.
İbn Receb, Zeynuddîn Abdurrahmân b. Ahmed el-Hanbelî. eẕ-Ẕeyl ‘alâ Ṭabaḳâti’l-Hanâbile. thk. Abdurrahmân b. Süleyman el-Us̱eymîn. 4 Cilt. Mekke: Mektebetu’l-‘Ubeyḳân, 1425/2005.
İbnu’ş-Şa‘âr, Kemâluddîn Ebu’l-Berakât el-Mubârek el-Mevsılî. Ḳalâidu’l-Cumân fî ferâidi şu‘arâi hâẕa’z-zemân. thk. Kamil Selman el-Cebûrî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2005.
İyişenyürek, Orhan. “İbn Ma‘tûḳ’un Dîvân’ındaki Peygamber Methiyeleri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (Kasım 2019), 145-194.
Kutubî, Salâhuddîn Muhammed b. Şakir b. Ahmed. Fevâtu’l-vefeyât. thk. İhsan Abbas. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdir, 1973-1974.
Maḳrîzî, Ebu’l-Abbâs Takiyyuddîn Ahmed b. Ali. es-Sulûk li ma‛rifeti duveli’l-mulûk. thk. Muhammed b. Abdülkādir ‛Aṭâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‛ilmiyye, 1418/1997.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh el-Aṣbaḥî. el-Muvaṭṭaʾ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-‛Arabî, 1406/1985.
Mekkî, Mahmud Ali. el-Medâiḥu’n-nebeviyye. Mısır: eş-Şeriketu’l-Mısriyyetu’l-‛Âlemiyye, https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuid 1991.
Mubârek, Zeki. el-Medâiḥu’n-nebeviyye fi’l-edebi’l-‛Arabî. Kahire: Dâru’l-Mahacceti’l-Beyẓâ’, 1935.
Muhammed, Mahmud Salim. el-Medâiḥu’n-nebeviyye ḥatta nihâyeti’l-‛aṣri’l-Memlûkî. Dımaşḳ: Dâru’l-Fikr, 1996.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-‛Arabî, ts.
Mütercim Âsım Efendi. Kāmûsu’l-Muhît Tercümesi. haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
Özel, Ahmet. “Mevlid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Şubat 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mevlid#1
Rudey‘ât, Ṣâmid Hezzâ‘ Ḳablân. et-Terkîbu’ş-şarṭî ‘inde Yahyâ eṣ-Ṣarṣarî fî Dîvâni’l-Muḫtâr min medâiḥi’l-Muḫtâr dirâse naḥviyye delâliyye. Mısır: Manṣûra Üniveristesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Ṣafedî, Salâhuddîn Halîl b. Ebîk. Nektu’l-himyân fî nuketi’l-‘umyân. nşr. Mustafâ Abdulkādir ‘Aṭâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1428/2007.
Ṣafedî, Salâhuddîn Halîl b. Ebîk. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaûd ve Turkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-‘Arabî, 1420/2000.
Salih, Muḫaymir. el-Medâiḥu’n-Nebeviyye beyne’ṣ-Ṣarṣariyyi ve’l-Bûṣîrî. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, 1986.
Sancak, Yusuf. Hz. Peygamber Devrinde Şiir. Erzurum: Bakanlar Matbaacılık, 1999.
Ṣarṣarî, Cemâluddîn Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Yûsuf. Kitâbu’d-Durreti’l-yetîme fi’l-maḥacceti’lmustaḳîme. thk. Câsim el-Fuheyd ed-Devserî. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 1424/2003.
Ṣarṣarî, Cemâluddîn Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Yûsuf. Manẓûme fî medḥi’n-nebiyyi ve ve beyâni ‛aḳîdeti ehli’s-sunne ve’l-cemâ‛a. thk. Ali b. Muhammed eş-Şehrânî. Amman: Beytu’lEfkâri’d-Devliyye, 2006.
Ṣarṣarî, Cemâluddîn Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Yûsuf. el-Muḫtâr min medâiḥi’l-Muḫtâr. nşr. Muhammed Muhammed Davud. İrbid: y.y., 2004.
Sübkî, Tâceddîn Abdulvehhâh b. Ṭaḳıyyiddîn. Ṭabaḳâtu’ş-şâfi‘iyyeti’l-kubrâ. thk. Mahmûd Muhammed eṭ-Ṭanâḥî ve Abdulfettâh Muhammed el-Ḥilv. 10 Cilt. Kahire: Dâru İḥyâi’lKutubi’l‘Arabiyye, ts.
Şen, Ahmet. “Osmanlı Dönemi Arap Şairlerinden Ahmed el-Behlûl ve Hz. Peygamber’e Methiyelerinde Muhteva”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 5/2 (Aralık 2019), 837-870.
Taşdelen, Hasan. Hassân b. Sâbit Hayatı ve Sanatı. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
Vankulu Memed Efendi. Vankulu Lügati. haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
Yılmaz, İbrahim. “A‛şa ve Kasîde-i Dâliyye”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (1999), 245-268.
Yûnînî, Ḳuṭbuddîn Ebu’l-Fetḥ Musa b. Muhammed. Ẕeylu Mir’âti’z-Zemân. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1413/1992.
Zebâd, Fidâ Fayṣal. eṣ-Ṣarṣarî Ḥayâtuhû ve Şi‘ruhû. Şam: Şam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
Ẕehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Mu‘cemu’ş-şuyûḫi’l-kebîr. thk. Muhammed Habîb el-Hîle. 2 Cilt. Ṭâif: Mektebetu’ṣ-Ṣadîḳ, 1408/1998.
Ẕehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Târiḫu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîri ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ḡarbi’l-İslâmî, 2003.
Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm Ḳâmûs ve Terâcim. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.