Muhammed b. Abdülvehhâb’ın Tevhid Anlayışına Eleştirel Bir Yaklaşım

İslâm tarihi boyunca değişik asırlarda farklı görüşler ileri sürerek ortaya çıkan birçok ekol olmuştur. Bu ekoller İslâm dininin ictihada ve serbest düşünceye geniş alan bırakması gibi etkenler sonucu ortaya çıkmışlardır. Bu farklı görüşler İslâm tarihi boyunca ortaya çıkmış olan mezhepleri oluşturmaktadır. Son asırlarda İslâm dinini ilk dönemdeki sadeliğine döndürmek gayesiyle yeni fikirler ileri sürerek ortaya çıkmış akımlardan biri makalemizin konusunu oluşturan Muhammed b. Abdülvehhâb’ın takipçilerinden oluşan Vehhâbîlik ekolüdür. Bu makalede Vehhâbîler’in mezhebi prensiplerini teşkil eden; dinde tevhid uğruna tefrikaya gitmeleri, mezhebî fikirlerinin oluşumunda akla gerektiği kadar yer vermemeleri, mükâşefeyi red ile tasavvufu inkâr etmeleri ve tevhid akidesini ameli tevhid manasında ele almaları şeklindeki görüşlerinin ilmî değeri üzerinde bir tahlil yapılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Muhammed b. Abdülvehhâb, Vehhabilik, Tevhid

Critical Approach to Muhammad b. Abd Al-Wahhab's Understanding of Tawhid

In the various centuries of Islamic history there were many schools which have put forward different ideas to literature. The religion of Islam allows to free thinking and jurisprudence, that’s why these schools occurred. At the end of the all of these different points of views, many of Islamic sects have come into existence. This article’s subject is Wahhabism which has been founded by Muhammad b. Abd al-wahhab and it is one of the new movements which want to transform Islam to its initial plain status under the roof of innovation. In this article there are some analyzes on the Wahhabi’s going division in the cause of tawhid/oneness which is also Wahhabi sect’s main principal, also there are some analyzes on Wahhabi’s ignoring the mind while they are building their sect’s principals. Meanwhile, in this study to analyze exhaustively the Wahhabi’s rejecting the mysticism is also aimed.

Keywords:

Muhammad b. Abd al-Wahhab, Wahhabism,

PDF

___

Attâr, Ahmed Abdulgafur, Muhammed b. Abdülvehhâb, Beyrut: 1387/1867.
Ebû Tâmî, Ahmed b. Mucir b. Muhammed, eş-Şeyh Muhammed b. Abdülvehhab akidetuhu’s-Selefiyye ve da’vetuhu’l-islahiyye ve senau’l-ulemâi aleyh, Mekke: 1395.
Akyol, Taha, Hariciler ve Hizbullah, İstanbul: Doğan Kitap, 2000.
Akın, Murat, Basra ve Bağdat Mu‘tezile Ekollerinin Görüş Ayrılıkları, (Yayımlanma-mış Doktora Tezi), İstanbul: 2013.
Altıntaş, Ramazan,“İslâm Düşüncesinde Tevhid ve Tefrika", CÜİFD, sy.1, Sivas 1996, s. 111-121.
Aydın, Ömer, Kur’ân’da İman-Amel İlişkisi, İstanbul: İşaret Yay., 2007.
Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed, Mezhepler Arasındaki Farklar (el-Fark beyne’l-fırak), çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: TDV Yay., 1991.
Beyazizâde, Ahmed Efendi, İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin İtikâdî Görüşleri, çev. İlyas Çelebi, İstanbul: İFAV Yay., 2000.
Bilmen, Ö. Nasuhi, Kelam Dersleri, İstanbul: 1342.
Büyükkara, Mehmet Ali, Suudi Arabistan ve Vehhâbîlik, İstanbul: Rağbet Yay., 2004.
Cevdet Paşa, Ahmet, Tarih-i Cevdet, İstanbul: Dersaadet, Matbaa-i Osmânî, 1278, (XII Cilt).
Cürcânî, Seyyîd Şerîf Ali b. Muhammed, et-Ta'rifât, Beyrut: 1996.
Ecer, A. Vehbi, Osmanlı Türk Tarihinde Vehhâbi Hareketi (Doktora Tezi), Ankara: 1976.
Eraydın, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: İFAV Yay., 1990.
el-Kelabâzî, Ebû Bekir Muhammed, et-Taâruf li-mezheb-i ehli’t-tasavvuf, Kahire: 1992.
el-Useymîn, Abdullah Salih, eş-Şeyh Muhammed b. Abdülvehhâb hayatuhû ve fikruh, Riyad: 1992.
et-Tûsî, Ebû Nasr Serrâc, el-Lüma, trc. H. Kamil Yılmaz, İstanbul: Altınoluk Yay., 1996.
Emin Said, Siretu’l-imami’ş-Şeyh Muhammed b. Abdülvehhâb, Beyrut: 1382.
Esther Peskes, “18. Asırda Tasavvuf ve Vehhâbilik”, çev. Mehmet Çelenk, UÜİFD, Bursa 2003, sy. 2, XII, s. 413-429
Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadi İslâm Mezhepleri, İstanbul: Şa-to Yay., 2001.
Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed, İlcâmü’l-avam an ilmi’l-Kelam, Tah. Muhammed Mutasımbillah el-Bağdâdî, Beyrut: 1985.
….., el-Erbaîn fi usûli'd-dîn, Beyrut: 1988.
Gölcük, Şerafeddin, Süleyman Toprak, Kelâm, Konya: Tekin Yay., 1998.
Gümüşoğlu, Hasan, “Ehl-i Sünnet, Şia ve Vehhâbîlik Arasındaki İnanç Farklılık-larının Sosyal Barış Açısından Değerlendirilmesi”, Hikmet Yurdu Dergisi, 2011, sy. 8, IV/ s. 147-173.
Hasan, Abdurrahman b., Fethu’l-mecîd, Kahire: 1377/1957.
Hüseyin, Halefu’ş-Şeyh Haz’al, Tarihu’l-cezirati’l-arabiyye fi asri Şeyh Muhammed b. Abdülvehhâb, Beyrut: 1968.
İbni Manzûr, Muhammed, Lisan’ül-Arab, Beyrut: 1970, III, 888.
İbn Teymiyye, Takıyyüddin, Mecmü'u fetava (nşr. Abdurrahman b. Muhammed), Riyad: 1412/1991.
….., Ziyaretü’l-kubur ve’l-istincad bi’l-makbur, el-İdaretü’l-Amme li’t-Tab’i ve’t-Tercüme, Riyad: 1410.
….., İktizau’s-sırati’l-müstakim (Sırat-ı Müstakim), çev. Salih Uçan, İstanbul: Pınar Yay., 1991, II, 378-379.
….., Dua ve Tevhid, Çev. Abdi Keskinsoy, İstanbul: Pınar Yay., 2006.
İmam-ı Âzam, Risâle ilâ Osman el-Bettî, nşr. Mustafa Öz, İstanbul: İFAV Yay., 1992.
Kara, Mustafa, Tekkeler ve Zâviyeler, İstanbul: Dergah Yay., 1990.
Kâdî Abdulcebbâr, Ebu’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed, Şerhu’l-usûli’l-hamse, thk. Abdülkerim Osman, Kahire, 2009.
Kestelî, Muslihuddin Mustafa, Haşiyetü’l-Kestelî ala şerhi’l-akaid, İstanbul: 2000.
Kılavuz, Ahmet Saim, Anahatlarıyla İslâm Akaidi ve Kelam'a Giriş, İstanbul: Ensar Yay., 1997.
Mâtürîdî, Ebû Mansur, Kitâbü’t-tevhid, nşr. Fethullah Huleyf, Beyrut: 1970.
….., Akaid Risalesi, nşr. Y. Ziya Yörükan, İstanbul: 1959.
Muhammed b. Salih el-Useymin, Şerhu keşfi’ş-şubehât, Kahire: 1426/2005.
Muhammed b. Abdülvehhâb, Mecmuatü’t-tevhid en-Necdiyye, tsh. ve tab. Mu-hammed Reşid Rıza, Riyad: 1999
….., Keşfu'ş-şubehât, Mekke: 1986.
….., Kitâbü’t-tevhîd, Suudi Arabistan: 1998.
….., Usûlü’s-selâse, Riyad: 1995.
….., Tevhid II, çev. Harun Ünal, İstanbul: Tevhid yay., 1996.
Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed, Tabsiratu’l-edille fî usûli’d-dîn, nşr. Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün, Ankara: TDV Yay., 2004.
Osman el-Ûşî, Şerhu’l-emali li Aliyi’l-Karii, İstanbul 1999.
Özervarlı, M. Sait, “Selefiyye”, DİA, IIIVI, 399-402.
Ömer Nesefî, Metnu’l-Akaid, İstanbul: 1999.
Özköse, Kadir, Tasavvuf ve Gönül Eğitimi, Ankara: Nasihat Yay., 2008.
Özler, Mevlüt, İslâm Düşüncesinde Tevhid, İstanbul: Rağbet Yay., 1995.
Öz, Mustafa, “Muhammed b. Abdülvehhâb”, DİA, XXX, 491-494.
Pezdevî, Ebû Yusr Muhammed, Ehl-i Sünnet Akaidi, ter. Şerafettin Gölcük, İstanbul: Kayıhan Yay., 1988.
Sabri Paşa, Eyüb, Tarih-i Vehhâbiyan (Vehhâbiler Tarihi), İstanbul: Bedir Yayınları, 1992.
Subhî, Ahmed Mahmûd, fî İlmi’l-Kelâm dirasetü felsefîyyetü li arai’l-fıraki’l-İslâmiyyeti fî usûli’d-dîn, Beyrut: 1985.
Topaloğlu, Bekir, Kelam'a Giriş, İstanbul: Damla Yay., 1996.
Yıldız, Harun, Din, Siyaset ve İdeoloji, Samsun: Sidre Yay., 1999.
Yörükan, Yusuf Ziya, " Vehhâbîlik", AÜİFD, Ankara 1953, s. 51-59.