Hanefî Mezhebi'nin Kurucu İmamlarından Züfer b. Hüzeyl'in İstihsana Yaklaşımı

Mezheplerin teşekkül etmeye başladığı ilk dönemlerden itibaren istihsanın bir istidlal yöntemi olup olmadığı tartışılagelmiştir. Bu tartışmaların temelinde kavramsallaşma sürecini henüz tamamlamamış olan istihsan teriminin çağrıştırdığı keyfiliğin/sübjektivitenin etkisi çok fazladır. Bu yüzden istihsanı bir yöntem olarak benimseyenler, ağır ithamlara maruz kalmışlardır. İstihsanı benimseyenlerin başında Hanefî hukukçular gelmektedir. Öyle ki istihsan yöntemi Hanefî mezhebiyle anılır hale gelmiştir. Bununla birlikte mezhebin önde gelen temsilcilerinden biri olan ve kıyas metodunu kullanmasıyla ön plana çıkan Züfer b. Hüzeyl'in istihsana yaklaşımıyla ilgili iki farklı yaklaşım tespit edilmiştir. Yaptığımız araştırma ve inceleme neticesinde her iki tespitin de isabetli olmadığını; Züfer b. Hüzeyl'in kıyas yapmadaki becerisinin yanı sıra istihsana müracaatta sonuna kadar kıyas taraftarı olduğunu; ancak kıyasın meselelere çözüm üretmede yetersiz kaldığı ya da doğru sonuç vermediği durumlarda ise ızdırârın da bir gereği olarak meseleyi hükümsüz bırakmama adına istihsana müracaat ettiği görülmektedir. Sonuç olarak Züfer b. Hüzeyl'in genel hatlarıyla Hanefî usulüne bağlı kalmakla birlikte istihsanı bir istidlâl yöntemi olarak kullanma hususunda çerçeveyi oldukça daralttığını; kıyasa başvurma konusunda ise sınırları mümkün olduğunca geniş tuttuğunu söylemek mümkündür

Zufar ibn Hudhayl's Approach to Istihsan from the Founding Imams of the Hanafi Sect

From the earliest times when sects have started to form, there has been debate on whether or not "istihsan (moving away from the implications of an analogy to an analogy that has a stronger evidence from the Qur?an, Sunnah or ijma?)" is a method of istidlal (inference). At the basis of these discussions, the effect of the arbitrariness/subjectivity implied by the term istihsan, which has not yet completed its conceptualization process, is far too much. Therefore, those who adopted istihsan as a method were subjected to serious accusations. Hanafi jurists are at the forefront among those who adopted istihsan. So much so that the istihsan method has become known by the Hanafi sect. However, we have come across with two opposing arguments about the approach of Zufar ibn Hudhayl, who is one of the leading representatives of the sect, prominent with his analogical reasoning, to istihsan. As a result of our research, it is seen that neither of the claims is right; in addition to the skill of the Zufar to make analogies, he is in favor of analogical reasoning to the full extent on the issue of having recourse to istihsan; but in cases where analogies are inadequate in producing solutions to the issues or do not give correct outcomes, as a necessity for not to leave the issue without any verdict, he had recourse to istihsan. As a result, it can be said that being bound to the Hanafi method in general terms, Zufar ibn Hudhayl has narrowed the framework for using istihsan as a method of istidlal; on the issue of having recourse to analogies, on the other hand, he tried to broaden the boundaries as much as possible

PDF

___

Abdulazîz el-Buhârî, Alâüddin Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu'l-esrâr an Usûli Fahri'l-İslam el-Pezdevî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
Aktan, Hamza. "İslam Hukukunda İstihsan Ufku". İslâmi İlimlerde Metodoloji/Usûl Me- selesi içinde, 3: 71-125. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
Ali el-Kârî, Ebü'l-Hasan Nuruddîn Ali b. Sultan Muhammed. Şerhu Müsnedi Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1985.
Ali el-Kârî, Ebü'l-Hasan Nuruddîn Ali b. Sultan Muhammed. el-Esmâru'l-ceniyye fî es- mâi'l-Hanefiyye. nşr. Abdülmuhsin Abdullah Ahmed. Bağdat: Dîvanu'l-Vakfı's- Seniyye, 2009.
Âmidî, Ebü'l-Hasen Seyfüddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkâm fi usûli'l-ahkâm. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2005.
Apaydın, H. Yunus. "İstihsanın Mahiyeti ve İşlevi". İslâmi İlimlerde Metodoloji/Usûl Me- selesi içinde, 3: 126-131. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
Apaydın, H. Yunus. İslam Hukuk Usûlü. Kayseri: Kardeşler Ofset, 2016.
Aybakan, Bilal. "İstihsan". İslâmi İlimlerde Metodoloji/Usûl Meselesi içinde, 3: 132-137. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
Aygün, Abdullah. "Sem'ânî." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36: 463-464. İs- tanbul: TDV Yayınları, 2009.
Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa. Meğâni'l-ahyâr fî şerhi esâmî ricâli Meâni'l-âsâr. nşr. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru'l-Kü- tübi'l-İlmiyye, 2006.
Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. el-İnâye. Fethu'l-Kadîr içinde, Beyrut: Dâru'l-Fikr, ts.
Bakkal, Ali. "Ebû Hanîfe'nin İstihsan Anlayışı". İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sis- temi, 1: 273-304. Bursa: Kurav Yayınları, 2003.
Bakkal, Ali. "İstihsanın Mahiyeti ve Çağdaş Problemlere Çözüm Getirmedeki Önemi", İslâmi İlimlerde Metodoloji/Usûl Meselesi içinde, 3: 15-70. İstanbul: Ensar Neşri- yat, 2009.
Bardakoğlu, Ali. "Hanefî Mezhebi." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 16: 1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Bardakoğlu, Ali. "İstihsan." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23: 339-347. İstan- bul: TDV Yayınları, 2001.
Bedir, Murtaza. "Züfer b. Hüzeyl." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44: 527-530. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Bezzâzî, Hâfızüddîn Muhammed b. Muhammed b. Şihâb el-Kerderî el-Hârizmî el-Bez- zâzî. Menâkıbü Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-Arabî, 1981.
Biltâcî, Muhammed. Menâhicü't-teşrî'i'l-İslâmî fi'l-karni's-sânî el-hicrî. Kâhire: Dâru's- Selâm, 2007.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmi'u's-sahîh. nşr. Muhyiddîn el- Hatîb, Kâhire: el-Matbatü's-Selefiyye, 1400/1980.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Fusûl fi'l-usûl. nşr. Uceyl Câsim Neşemî, İstanbul: Mektebetü'l-İrşâd, 1994.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. Muhtasaru İhtilâfi'l-fukaha. nşr. Abdullah Nezir Ahmed, Beyrut: Dâru'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1995.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh. nşr. Ahmed Abdulğafûr Attâr, Beyrut: Dâru'l-İlim li'l-Malâyîn, 1990.
Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Ebi'l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali el-Hüseynî. et-Tarîfât. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2000.
Çeşme, Ayşe. "el-Mevsılî'nin el-Muhtâr'ında Züfer'e Ait Görüşlerin Tahkîki". Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2010.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Muhammed b. Ömer b. Îsa. Takvîmü'l-edille fî usûli'l- fıkh. nşr. Halil Muhyiddîn el-Meys, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2007.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Muhammed b. Ömer b. Îsa. Te'sîsü'n-nazar. nşr. Mus- tafa Muhammed ed-Dımeşkî, Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, ts.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Muhammed b. Ömer b. Îsa. Mukâyeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi. trc. Ferhat Koca, Ankara: Ankara Okulu Yayın- ları, 2002.
Dönmez, İbrahim Kâfi. "İslâm Hukukunda Kaynak Kavramı ve VIII. Asır İslam Hukuk- çularının Kaynak Kavramı Üzerindeki Metodolojik Ayrılıkları". Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1981.
Dönmez, İbrahim Kâfi. "Cehâlet." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 7: 219-222. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Dönmez, İbrahim Kâfi. "Cünûn." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8: 125-129. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş'as b. İshak el-Ezdî. es-Sünen. nşr. Sıtkı Cemîl el-Attâr, Bey- rut: Dâru'l-Fikr, 2001.
Ebû Zehre, Muhammed. Ebû Hanîfe: Hayatuhu ve asruhu ârâuhu ve fıkhuhu. Kâhire: Dâru'l-Fikri'l-Arabî, ts.
el-Fetâva'l-Hindiyye. haz. Şeyh Nizam. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2000.
Erturhan, Sabri. İslam Ceza Hukukunda İçtima. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya'kûb. el-Kâmusu'l-muhît. Beyrut: Müessetü'r- Risâle, 2005.
Gezgin, Yusuf Erdem. "Hanefîler'de Öncelik Açısında Kıyas ve İstihsan Tahlili". Yük- sek Lisans Tezi, Necmeddin Erbakan Üniversitesi, 2016.
Haddâd, Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed ez-Zebîdî. el-Cevheretü'n-neyyire: şerhu Muhta- sari'l-Kudûrî. nşr. İlyas Kaplan, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2006.
Hallâf, Abdülvehhâb. Masâdiru't-teşrî'i'l-İslâmî. Kuveyt: Dâru'l-Kalem, 1993.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit. Târihu Bağdat: Târîhu medîneti's-selâm. nşr. Beşşâr Avvâd Ma'rûf, Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 2001.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yusuf b. Abdillah b. Muhammed Kurtûbî en-Ne- merî. el-İntikâ' fî fezaili'l-eimmeti's-selâseti'l-fukahâ'. haz. Abdulfettah Ebû Gudde, Beyrut: Mektebetü Matbûati'l-İslâmî, 1997.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz. Reddü'l-muhtâr ale'd-dürri'l-muh- târ. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvid, Riyad: Dâru Âlemi'l-Kütüb, 2003.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz. Minhatü'l-hâlik ale'l-Bahri'r-râik. el- Bahru'r-râik içinde, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü'l-Fazl Şehabüddîn Ahmed. Lisânü'l-mîzân. haz. Selman Ab- dulfettah Ebû Ğudde, Beyrut: Mektebetü'l-Matbuâti'l-İslâmî, 2002.
İbn Hallikân, Ebü'l-Abbas Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefayâtü'l-a'yân ve enbâu ebnâi'z-zamân. nşr. İhsan Abbas, Beyrut: Dâru's-Sâdır, ts.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm. nşr. Mah- mud Hamid Osman, Kâhire: Dâru'l-Hadîs, 2005.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. Mulahhasu ibtâli'l-kıyâs ve'r-re'y ve'l- istihsân ve't-taklîd ve't-ta'lîl. nşr. Saîd el-Efgânî, Dımeşk: Matbaatu Dımeşk, 1960.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî. Kitâbu's-sikât. Haydarabâd: Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmaniyye, 1973.
İbn Kutluboğa, Ebü'l-Adl Zeynüddîn Kasım b. Kutluboğa b. Abdullah. Tâcü't-terâcim. nşr. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf, Dımaşk: Dârü'l-Kalem, 1992.
İbn Mâze, Burhanüddin (Burhanü'ş-şeria) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilaziz Buhârî. el- Muhîtü'l-burhânî fî'l-fıkhi'n-Nu'mânî. Riyad: Mektebetü'r-Rüşd, 2000.
İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahrü'r-râik şerhu Kenzi'd-dekâik. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
İbnü'l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamid. Fethu'l-Kadîr. Beyrut: Dâru'l-Fikr, ts.
İsfahanî, Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. İshak. Zikru ahbâri İsbahân. Dâru'l-Kü- tübi'l-İslâmî, ts.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mes'ûd. Bedâi'u's-sanâi' fî tertîbi'ş-şerâi'. Beyrut: Dâru'l- Fikr, ts.
Kefevî, Mahmûd b. Süleyman. Ketâibü A'lâmi'l-ahyâr min fukahâi mezhebi'n-Nu'mâni'l- muhtâr, 87846: 111b. Tahran Kitabhâne-i Meclis-i Şûrâ-i Millî.
Kevserî, Muhammed Zâhid. Lemahâtü'n-nazar fî sîrati'l-İmâm ez-Züfer. Kâhire: Mekte- betü'l-Ezheriyye, ts.
Kevserî, Muhammed Zâhid. Fıkhu ehli'l-Irak ve hadîsuhum. nşr. Abdulfettah Ebû Ğudde, Kâhire: el-Mektebetü'l-Ezheriyye, 2002.
Kılıçer, M. Esad. İslam Fıkhında Re'y Taraftarları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Ya- yınları, 1994.
Koçak, Muhsin. "Züfer b. El-Hüzeyl (Hayatı ve Eserleri)". On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2008): 121-145.
Kudûrî, Ebü'l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Mevsûatü'l-kavâidi'l- fıkhiyyeti'l-mukârene: et-Tecrîd. nşr. Muhammed Ahmed Sirac, Ali Cum'a Mu- hammed, Kahire: Dâru's-Selâm, 2004.
Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü'l-mudıyye fî tabakâti'l-Hanefiyye. nşr. Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Kâhire: Dâru'l- Hicr, 1993.
Leknevî, Ebü'l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâidü'l-behiyye fî terâcimi'l-Hanefiyye. Kâhire: Dâru'l-Kitâbi'l-İslâmî, ts.
Mekkî, Muvaffak b. Ahmed. Menâkıbü Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-Arabî, 1981.
Merğînânî, Ebü'l-Hasan Burhanüddîn Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. el-Hidâye şerhu Bidâyeti'l-mübtedî. Beyrut: Dâru'l-Erkâm, ts.
Mevsılî, Ebü'l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta'lîli'l- Muhtâr. haz. Halid Abdurrahman el-Ak, Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, 1998.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz. Dürerü'l-hükkâm fî şerhi Gureri'l-ahkâm. İstan- bul: Fazilet Neşriyet, 1978.
Müslim b. el-Haccâc, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. el-Câmi'u's-sahîh. nşr. Halil Me'mûn Şîhâ, Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, 2005.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Tehzibü'l-esmâ ve'l-lügât. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
Önder, Muharrem. Hanefî Mezhebinde İstihsan Anlayışı ve Uygulaması. İstanbul: Hikme- tevi Yay. 2014.
Önder, Muharrem. "İstihsan Kavramının Ortaya Çıkışı". İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (2006): 181-208.
Özel, Ahmet. İslam Hukukunda Ülke Kavramı: Dârulislam Dârulharb. İstanbul: İz Yayıncı- lık, 1998.
Özen, Şükrü. "Hicrî II. Yüzyılda İstihsan ve Maslahat Kavramları". Marife Dergisi 1 (2003): 31-57.
Özen, Şükrü. "İstihsan Hakkında Bazı Düşünceler", İslâmi İlimlerde Metodoloji/Usûl Me- selesi içinde, 3: 262-281. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
Pezdevî, Fahru'l-İslâm. Kenzü'l-vusûl ilâ ma'rifeti'l-usûl. Keşfu'l-esrâr içinde, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
Pîrizâde Burhânüddîn İbrâhim b. Hüseyin b. Ahmed. el-Kavlü'l-ezher fîmâ yüftâ fîhi bi- kavli'l-İmâm Züfer. nşr. Ömer b. Muhammed b. Abdülkerim eş-Şeyhili, y.y., 2011.
Sadrüşşeria, Ubeydullah b. Mes'ud b. Mahmûd el-Buhârî el-Mahbûbî. et-Tavzîh ale't- Tenkîh=et-Tavzîh şerhu't-Tenkîh. nşr. Saîd el-Ebraş, Dımeşk: Mektebetü Merzûk, 2006.
Saymerî, Ebû Abdillah Hüseyin b. Ali. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. Beyrut: Âlemü'l- Kütüb, 1985.
Sem'ânî, Ebü'l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr. Kavâtı'u'l-edille fi'l- usûl. nşr. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail, Beyrut: Dâru'l-Kü- tübi'l-İlmiyye, 1997.
Sem'ânî, Ebû Sa'd Abdülkerim b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. tlk: Abdullah Ömer el-Bârûdî, Beyrut: Dâru'l-Cinân, 1988.
Semerkandî, Ebû Bekr Alaeddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü'l-fukaha. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1984.
Serahsî, Şemsü'l-Eimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, ts.
Serahsî, Şemsü'l-Eimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Usûl. nşr. Ebu'l- Vefâ el-Efgânî, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1993.
Şener, Abdulkadir. İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas, İstihsan ve İstıslah. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1974.
Şener, Abdulkadir. "İmam Züfer B. El-Huzeyl". İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 2 (1975): 91-98.
Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Hasen b. Ferkad. Kitâbu'l-Asl=el-Mebsût. tsh. Ebü'l-Vefâ el-Efgânî, Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1990.
Şîrâzî, Ebû İshak Cemalüddîn İbrâhim b. Ali b. Yusuf. Tabakâtu'l-fukahâ. nşr. İhsan Ab- bas, Beyrut: Dâru'r-Râid el-Arabî, ts.
Şîrâzî, Ebû İshak Cemalüddîn İbrâhim b. Ali b. Yusuf. et-Tebsira fi usûli'l-fıkh. nşr. Mu- hammed Hasan Heyto, Dımeşk: Dâru'l-Fikr, 1983.
Taşköprizâde, Ebü'l-Hayr İsâmüddin Ahmed Efendi. Miftâhü's-saâde ve misbâhü's- siyâde fî mevzûati'l-ulûm. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1985.
Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfü ıstılâhâti'l-funûn ve'l-ulûm. nşr. Ali Dahruc, Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
Temîmî, Takiyyüddîn b. Abdilkâdir. et-Tabakâtü's-seniyye fi terâcimi'l-Hanefiyye. nşr. Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Kâhire: el-Meclisü'l-A'la li'ş-Şuûni'l- İslâmiyye, 1970.
Tirmizî, Ebû İsa Muhamed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmi'u's-sahîh. nşr. Halil Me'mûn Şîhâ, Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, 2002.
Uslu, Rifat. "İmam Züfer b. Hüzeyl'in Hayatı ve Fıkhî Görüşleri". Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1992.
Uzunpostalcı, Mustafa. "Ebû Hanîfe." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10: 131- 138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Yaman, Ahmet. "İstihsan Ne Değildir". Usûl Dergisi 8 (2007): 169-173.
Zerkâ, Mustafa Ahmed, el-Medhalü'l-Fıkhiyyü'l-Âmm. Dımeşk: Dâru'l-Kalem, 2004.
Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillah. el-Bahru'l-muhît fî usûli'l-fıkh. nşr. Muhammed Muhammed Tâmir, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İl- miyye, 2007.
Zeyla'î, Fahruddîn Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü'l-hakâik şerhu Kenzi'd-dekâik. Bulak: el-Matbaatu'l-Kübrâ el-Emîriyye, 1313/1896.
Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el- A'lâm: Kamusu terâcim. Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 2002.
Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu'l-İslâmî ve edilletühü. Dımeşk: Dâru'l-Fikr, 1975.