Anadolu'da Ölümle İlgili İnanç ve Uygulamalara Sosyolojik Bir Yaklaşım Elmalı Yöresi Örneği

Ölüm olayı etrafında uzunca bir dönemde kolektif olarak inşa edilmiş inanç ve uygulamalar bugün Antalya/Elmalı yöresinin kendine özgü ekosistemi ile karşılıklı ilişkiler içinde görülmüştür. Bu tarihsel, dini, sosyoekonomik ve kültürel birikim çerçevesinde ölüm gibi dehşet verici bir olay nihai ve kozmik birtakım referanslarla toplumsal muhayyilede müstesna bir yere oturtulmuştur. Böylece gündelik hayatla sıkı ilişkiye sahip bu normlar ve teferruatlı törenler toplumda normatif bir bütünleşme yaratmıştır. Yanı sıra din ve kültürün taşıdığı derin sembolik etkileşimler etrafında, yaşanılan zamanla canlanan bu ritüeller toplumun ölümle yüzleşmesi ve başa çıkması için uygun ortamlar sunmuştur. Nihayet bütün bu inanç ve uygulamalar tek tek bireylerin kendi akıbetlerini görecekleri dini ve kültürel bir etkileşim içinde tasarımlanmıştır. Öte yandan modernleşmenin ölümle hayat arasındaki mesafeyi açmasına bağlı olarak kendini gösteren yeni bilinç düzeyleri de yöredeki ölüm olgusu üzerinde önemli değişimler yaratmıştır

A Sociological Approach towards the Beliefs and Rituals Regarding Deathin Anatolia the Case Of the Region of Elmalı

The beliefs and practices that have been collectively built around the death for a long time have been seen now in reciprocal relations with the unique ecosystem of the Elmalı region. In this historical, religious, socioeconomic and cultural accumulation, an appalling event such as death was settled exclusively in the societal imagination with a final and cosmic reference. In other words, norms and detailed ceremonies with close ties to daily life have created normative integration in society. These rituals revolving around the deep symbolic interactions of religion and culture have provided appropriate environments for the society to face death and to succeed. Finally, all these beliefs and practices have been designed in a religious and cultural interaction where individuals can see their own fate. On the other hand, new levels of consciousness, which are manifested by the modernization of age and age related to death, have also created significant multipliers on the phenomenon through the death case.

PDF

___

Açıkgöz, Namık. "Yunus Emre'de Ölüm: Genç Ölümleri veya Gök Ekini Biçmek". Diyanet Dergisi -Yunus Emre Özel Sayısı- 27, sy. 1 (1991): 115-125.
Akçay, Mustafa. "Gazzâli Düşüncesinde Ölüm ve Kabir Hayatı". Ekev Akademi Dergisi 9, sy. 23 (2005): 85-102.
Akman, Eyüp. "Kastamonu'da Ölümle ilgili Âdet ve İnançlar". Folklor/Edebiyat 15, sy. 59 (2011): 191-196.
Akpolat, Yıldız. "Ölüm İdeolojisi ya da Ölümün Toplumsallaştırılması olarak Eshab-ı Kehf Miti". Uluslararası İnanç Turizmi ve Eshab-ı Kehf Sempozyumu içinde, haz. S. Küçük- dağlı ve S. Yakar, 427-438. Kahramanmaraş: Öncü Basımevi, 2013.
Akyüz, Vecdi. "Ölüm Sonrası Yapılan Bazı Dini Geleneklerin Değerlendirilmesi". Din ve Ha- yat (Haziran 2012): 81-85.
Albayrak, Ali. "Keçiören Caferilerinde Ölüm Adetleri ve Uygulamaları". Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11, sy. 2 (2006): 85-93.
Albayrak, Ali ve İsmail Arıcı. "Elazığ'da Taziye Geleneği". Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12, sy. 2 (2007): 33-44.
Alp, K. Özlem. Orta Asya'dan Anadolu'ya Kültürel Sembollere Giriş. Ankara: Eflatun Yayınevi, 2009.
Assmann, Jan. Kültürel Bellek. trc. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
Atar, Fahreddin, İ. Çelebi, M. Erdoğan ve R. Yaran. İslam İlmihali. İstanbul: Marmara Üni- versitesi İFAV Yayınları, 2007.
Bardakçı, M. Necmettin. "Gazzâlî'de Ölümsüzlük Düşüncesi". Uluslararası Modern Çağ ve Gazzâlî Sempozyumu Bildiriler içinde, 343-352. Isparta: y.y. 2014.
Bauman, Zygmunt. Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri. trc. Nurgül Demirdö- ven. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
Berger, Peter L. The Social Reality of Religion. Penguin Books, 1973.
Berktay, Halil. "Azizler, Cismani Kalıntılar, Haclar, Yatırlar: Tek Tanrıcılık İçinde Özüm- lenmiş Paganizm". Eyüp: Dün / Bugün içinde, haz. Tülay Artan, 24-49. İstanbul: Ta- rih Vakfı Yurt Yayınları, 1994.
Bilgin, Vejdi. "Toplumsal Bağlamı İçinde Ümmî Sinân'ın Şiiri". Elmalı İrfan ve Sevgi Şehri içinde, haz. Bilal Kemikli, 193-210. Antalya: Barış Matbaası, 2009.
Coşkun, İbrahim. "Fahreddin er-Razi'ye Göre Nefs (Ruh)'in Mahiyeti ve Ölüm Sonrası Du- rumu". Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, sy. 2 (2005): 1-17.
Çelik, İsa. "Türk Tasavvuf Düşüncesinde Ölüm". Atatürk üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 40 (2009): 119-146.
Çelik, Muhammed. "Kur'an'da Ölümden Sonra Dirilişin Akli Temelleri". Diyanet İlmi Dergi 43, sy. 2 (2007): 191-214.
Darkot, Besim. "Elmalı". İslam Ansiklopedisi. 4: 238. İstanbul: MEB Yayınları, 1988.
Dawson, Christopher. "Kültür ve Din İlişkisi". trc. M. Ali Kirman. Kültür ve Din içinde, haz. M. Ali Kirman ve Abdullah Özbolat, 3-14. Adana: Karahan Kitabevi, 2014.
Demirci, Mehmet. "Mutasavvıflara Göre Ölüm". İslami Araştırmalar 3 (1987): 89-104.
Demirci, Mehmet. "Ölümdeki Hayat (Tasavvuf Düşüncesinde Ölüm)". Tasavvuf 2, sy. 4 (2000): 9-16.
Dikmen, Alaattin. "Değişik Din Mezhep Müntesiplerinin Ölümle Gelen Sosyal Birliktelik Algıları ve Ölümü İçselleştirme Uygulamaları (Diyarbakır Örneği)". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8, sy. 40 (2015): 456-465.
Ekiz, Abdullah. Dünden Bugüne Elmalı. Antalya: Akdeniz Yayınları, 2001.
Ertan, Mustafa Hakkı. "Sosyolojik Açıdan Batman ve Yöresindeki 'Taziye Geleneği' ve Bu Geleneğin Anadolu Taziye Kültürü İle Karşılaştırılması". Yaşam Bilimleri Dergisi 1, sy. 1 (2012): 949-962.
Erten, Mevlüt. "Kur'an'da Ölüm Panoraması (Kıyamet Suresi 26-30. Ayetlerine Yeni Bir Bakış)". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15, sy. 1 (2011): 193-214.
Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. c. 2. İstanbul: Yapı Kredi Ya- yınları, 2016.
Garip, Recep. "Edebiyatımızda Ölüm ve Ahiret". Din ve Hayat (Haziran 2012): 135-139.
Geertz, Clifford. The Interpretation Of Cultures. New York: Basic Books, 1973.
Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
Günay, Ünver ve Harun Güngör. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları, 1997.
Güvenç, Bozkurt. İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1984.
Hick, John. "Değişen Ölüm Sosyolojisi". trc. Turan Koç. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1990): 235-249.
Hökelekli, Hayati. "Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi". Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3, sy. 3 (1991): 151-165.
Hökelekli, Hayati. "Ölümle ilgili Tutumlar ve Dini Davranış". İslami Araştırmalar 5, sy. 2 (1991): 83-91.
İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1972.
Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1997.
Kalafat, Yaşar. "Gök-Tengri İnancının Anadolu Türkleri'ndeki İzleri". Hacıbektaş Veli Araş- tırma Dergisi 10 (1999): 1-6.
Kalafat, Yaşar. Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Ebabil Yayınları, 2006.
Kara, Zülküf. "Ölüm Fenomeni Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması (Kayseri Örneği)". Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, 2009.
Karaca, Behset. "XV ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı". Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üni- versitesi, 1997.
Karaca, Faruk. "Mezar Taşlarına Yansıyan Şekliyle Türk Kültüründe Hayat ve Ölümle İlgili Bazı Değerlendirmeler". İslami Araştırmalar 14, sy. 3-4 (2001): 501-512.
Kazancı, F. Asiye Şenat. "Kur'an'da Ölüm- Mevlânâ'da Şeb-i Arûs (Karşılaştırmalı Bir Ça- lışma)". Uluslararası Mevlâna ve Mevlevîlik Sempozyumu Bildirileri I içinde, haz. A. El- malı ve A. Bakkal, 217-224. Şanlıurfa: y.y. 2007.
Kellehear, Allan. Ölümün Toplumsal Tarihi. trc. Tuğçe Kılınç. Ankara: Phoenix Yayınları, 2012.
Keskin, Y. Mustafa. "Sarısaltık Ocağına Bağlı Aleviler'de Ölüm İle İlgili İnanç ve Ritüeller (Tunceli Karacaköy Örneği)". Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (2003): 115-130.
Keskin, Y. Ziya. "Şanlıurfa Halk Kültüründe Ölüm". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der- gisi 16 (2006): 7-41.
Koç, Mustafa. "Ölüm Psikolojisi I". Tasavvuf 3, sy. 8 (2002): 117-146.
Koç, Mustafa. "Yaşlılık Döneminde Ölüm Ötesi Psikolojisi Üzerine Bir Alan Araştırması". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, sy. 1 (2004): 203-228.
Koçin, Abdülhakim. "Ölüm Gerçeğinin Türk Kültürüne ve Anadolu Türk Şiirine Yansı- ması". Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 4, sy. 5 (2003): 135-160.
Köprülü, Fuad. "İslam Sufi Tarikatlerine Türk-Moğol Şamanlığının Tesiri". trc. Yaşar Al- tan. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1970): 141-152.
Kurt, Abdurrahman. "Sosyolojik Din Tanımları ve Dine Teolojik Bakış Sorunu". Uludağ Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17, sy. 2 (2008): 73-93.
Ocak, A. Yaşar. Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayın- ları, 2015.
Örnek, S. Veyis. Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1971.
Öztürk, M. Cemal. "Osmanlı Arşiv Belgelerinde Abdal Musa". Elmalı İlim ve İrfan Şehri içinde, haz. Bilal Kemikli, 75-104. Antalya: Kutlu Avcı Ofset, 2011.
Sağır, Adem. Ölüm Sosyolojisi. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2014.
Sağır, Adem. "Ölüm Sosyolojisi Bağlamında Yemek, Cenaze ve Ölümün Sofra Pratikleri Üzerine". Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 20, sy. 1 (2016): 271-298.
Seyirci, Musa. Abdal Musa Sultan. İstanbul: Der Yayınları, 1992.
Soysaldı, İhsan. "Sufilerin Ölüme Yaklaşımı". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2006): 135-148.
Şentürk, Habil. "Ölüm Geçeği ve Allah İnancı". Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983): 303-312.
Tatcı, Mustafa. "Elmalı'nın İrfan Ocakları: Bektâşîlik ve Halvetîlik Üzerine Bir Değerlen- dirme". Elmalı İrfan ve Sevgi Şehri içinde, haz. Bilal Kemikli, 49-105. Antalya: Barış Matbaası, 2009.
Tekindağ, Şehabeddin. "Teke-eli ve Teke-Oğulları". Tarih Enstitüsü Dergisi 7-8 (1977): 55- 94.
Tryjarski, Edward. Türkler ve Ölüm. trc. Hafize Er. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2012.
Tuğlacı, Pars. Osmanlı Şehirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1985.
Tylor, E. Burnett. Primitive Culture. Vol. 1. London: John Murray, 1871.
Uçar, Ramazan. "Pir-i Sani: Abdal Mûsa". Anadolu'da Aleviliğin Dünü ve Bugünü içinde. ed. H. İbrahim Bulut, 273-287. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2010
Uhri, Ahmet. "Batı Anadolu Erken Tunç Çağı Ölü Gömme Gelenekleri". Doktora tezi, Ege Üniversitesi, 2006.
Ülken, H. Ziya. "Anadolu Örf ve Adetlerinde Eski Kültürlerin İzleri". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (1969): 1-28.
Ünal, Ali. "Kırgız Toplumunda Ölüm ve Ölüm Öncesi İnanışlar". Araşan Sosyal Bilimler Ens- titüsü İlmi Dergisi 11-12 (2011): 283-292.
Ünal, M. Süheyl. "Zamansız Ölüm: Geleneksel ve Modern Toplum Karşıtlığında Ölümün Yeri". Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11, sy. 2 (2011): 121-133.
Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. trc. Ünver Günay. İstanbul: Marmara Üniversitesi İFAV Ya- yınları, 1995.
Wolf, Eric R. Köylüler. trc. Abdulkerim Sönmez. Ankara: İmge Kitabevi, 2000.
Yakıt, İsmail. "Mevlana ve Ölüm Felsefesi". 3. Millî Mevlâna Kongresi Tebliğler içinde, haz. Ahmet Sevgi v.dğr., 73-96. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 1988.
Yazar, İlyas. "Kadı Burhaneddin Şiirinde Ölüm Temi ve Ecel Kavramına Biçimsel Yakla- şım". Turkish Studies 4, sy. 6 (2009): 464-477.
Yel, Ali Murat. "Türk İslamı". İslâmiyât 5, sy. 4 (2002): 163-170.
Yılmaz, Sema. "Çocuklarda 'Ölüm Kaygısı'nın çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi". Bilimname 25 (2013): 169-189.