19667

TÜRKÇE DEYİMLERDE “SÖZ” METAFORLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Metaforlar üzerine bugün birçok alanda çalışma yapılmaktadır. Metaforun ne olduğu, bir kavramın metaforlaşma süreci, zihnin metafor üretme süreci ve aşamaları, kavramların kategorize edilmesi gibi çokça teorik araştırmalar yapılmıştır ve yapılmaya da devam etmektedir. Bunun yanında ise metaforlar üzerine uygulamalı çalışmalar da sürdürülmektedir. Bu çalışmanın çıkış nedeni ise metafor üzerine yapılan uygulamalı çalışmalar içerisinde, Türkiye Türkçesi bağlamında söz kavramı üzerine yapılmış bir çalışmaya rastlanmamış olmasıdır. Çalışmada Türkiye Türkçesi deyimlerinde geçen söz ve türevi sözcükler (lâf, lakırdı) söz kavramının dil düzleminde işaretleri olarak kabul edilmiş ve böylelikle bu kavramın hangi imgelere sahip olduğu ve nasıl metaforlaştırıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada; Ömer Asım Aksoy’un Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü kitabından derlenmiş, içerisinde söz, lâf, lakırdı sözcükleri bulunan deyimlerin seçilmesi yoluyla oluşturulmuş veri tabanından yararlanılmıştır. Çalışmanın kuramsal tabanı ise Zaltman ve Zaltman (2017)’den yararlanılarak oluşturulmuştur. Derlenen deyimler sırasıyla yüzey metaforlar, metaforik temalar ve derin metaforlar bağlamında değerlendirilmiştir. Araştırmanın sonucunda ise söz kavramının Türkiye Türkçesinde en çok KONTROL, en az ise DENGE imgelerine sahip olduğu tespit edilmiştir.

AN EVALUATION ON "SÖZ" METAPHORS IN TURKISH IDIOMS

Nowadays there are a lot of multidirectional research about metaphors. There are many theoretical researches such as what is metaphor, metaphorization process of a concept, the process and stages of metaphor production of mind and categorization of concepts and these researches are continuing. In addition to these theoretical studies, there are also applied studies and metaphors are analyzed in these researches. The reason of this study is in applied studies on the "söz" metaphors is not found yet in Turkish. In this study, the words "söz, laf, lakırdı" used in Turkish idioms were accepted as signs of the "söz" metaphor in the language. The aim of this study is to try to explain which images the "söz" concept has and how it has been metaphorised. The database of this study is compiled from consists of idioms with the word "söz, laf, lakırdı" in Omer Asim Aksoy's Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. The theoretical basis of the study was established by using Zaltman ve Zaltman (2017). The compiled idioms were evaluated in the context of "surface metaphors" and "deep metaphors". As a result of the study was found that "söz" concept, as deep metaphors, has KONTROL image at most and BALANCE image at least.

PDF

___

Aksoy, Ö. A. (1998). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. Ankara: İnkılap Yayınları.
Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil- Ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aydın, T. (2018). Lakoff ve Johnson’ın metafor kuramı ve Eski Türkçe ile Orta Türkçede birleşik fillerde yük metaforu. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 44, 163-181.
Bayraktar, N. (2017). Dil bilimi. Ankara: Nobel Yayınları.
Cebeci, O. (2013). Metafor ve şiir dilinin yapısal özellikleri. İstanbul: İthaki Yayınları.
Çetinkaya, B. (2017). Kutadgu Bilig’de kavramsal metaforlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 377-399.
Demirci, K. (2014). Türkoloji için dilbilim. Ankara: Anı Yayınları.
Dirven, R. (2003). Metonymy and metaphor: different mental strategies of conceptualisiation: metaphor and metonymy in comparision and contrast. mouton de gruyter. Berlin-New York.
Evans, V. ve Green, M.. (2006). Cognitive linguistics an ıntroduction. Edinburgh: Edinburgh Üniversitesi Yayınları.
Gen, S. (2014). Yusuf Atılgan’ın öykülerinde kapsayıcı metaforlar. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 161-176.
İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Kerimoğlu, C. (2017). Kuram ve uygulamalarla dilbilim, göstergebilim ve Türkoloji-genel dilbilime giriş. Ankara: Pegem Akademi.
Koşaner, Ö. ve Yozgat, U. (2014). Türkçede kavramsal karmaşıklar: Düz-eğretilemece. International Journal of Language Academy, 2 (4), 195-208.
Lakoff, G. ve Johnson, M. (2015). Metaforlar, hayat, anlam ve dil. G. Y. Demir (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
Martinet, A. (1998). İşlevsel genel dilbilim. B. Vardar (Çev.). İstanbul: Multilingual.
Özer, S. (2015). Türkçede anlam ve kavram terimleri üzerine/ Ogden ve Richards’ın üçgenine yeniden bakmak. International Journal of Language Academy, 3 (1), 142-158.
Sausseure, F. (1998). Dilbilim dersleri. B. Vardar (Çev.). İstanbul: Multilingual Yayınları.
Şerifoğlu, Y. (2012). Dil-zihin ilişkisi çerçevesinde metaforlar. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 123-131.
Türk Dil Kurumu Çevirimiçi Sözlük (2019). Erişim Adresi: http://sozluk.gov.tr/ (28.08.2019).
Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
Yunusoğlu, M. K. (2006). Türkiye Türkçesi bilgisayar metaforları. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 51-60.
Yunusoğlu, M. K. (2016). Budist Türk çevresi eserlerde metaforlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yüceol Özezen, M. (2019). Türkiye Türkçesinde akıl metaforları üzerine bir değerlendirme. International Journal of Language Academy, 7 (1), 340-359.
Zaltman, G. ve Zaltman, L. H. (2017). Pazarlama metaforları. Ü. Şensoy (Çev.). İstanbul: MediaCat Kitapları.