Öz İnsan zihninin temel özelliklerinden biri olan karşılaştırma, düşünme, bilgi üretme ve sınıflandırmanın da vazgeçilmez vasıtalarındandır. Bu haliyle pozitif bilimlerin sıkça başvurduğu bir yöntem olan karşılaştırma on dokuzuncu yüzyılda bağımsızlığını ilan eden bir çok sosyal bilimin de kullandığı yöntemlerden biri olarak öne çıkar. Edebiyat bilimi çoğu kez teori, eleştiri ve tarih çerçevesinde ele alınırken edebiyat eğitimi, edebiyat sosyolojisi ve karşılaştırmalı edebiyat da edebiyat biliminin alt dalları olarak incelenmeye ve araştırılmaya başlanır. Karşılaştırmalı edebiyatın bir sistematiğe ulaşması on dokuzuncu yüzyılın sonlarında gerçekleşir. Avrupa’da ortaya çıktığı için öncelikle bu coğrafyada yer alan milli edebiyatların karşılaştırılması şeklinde gerçekleşen karşılaştırmalı edebiyat çalışmaları daha sonra Amerika’da ve dünyanın diğer ülkelerinde de kendini bir alt disiplin olarak gösterir. Başlangıçta farklı iki edebiyata ait metinlerin karşılaştırılması bir kural olarak benimsenmişken günümüzde aynı edebiyat içerisinde yer alan eserler de karşılaştırılabilmektedir. Bu durum söz konusu sahanın sınırlarını bir hayli genişletmiştir. Bu çalışmada Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatının ilk evresi olan Tanzimat edebiyatı döneminde eser vermiş Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı tiyatro metni ile Recaizade Mehmet Celâl’in Hayal-i Celâl isimli romanı karşılaştırılacaktır. Öncelikle her iki yazarın biyografisi ve söz konusu eserleri hakkında bilgi verilecek ardından anlatının temel unsurları (olay örgüsü, anlatıcı, bakış açısı vb) esas alınarak eserler değerlendirilip benzer ve farklı yönleri tespit edilmeye çalışılacaktır. Her iki eserde dikkat çeken ilk benzerlik konudur. Evlilik kurumu Batılılaşmayla birlikte değişmeye başlayan kadın erkek ilişkisi çerçevesinde ele alınmakta ve bazı eleştiriler getirilmektedir. Eserde ortak olan  bir diğer husus entrikanın kadın hilesi üzerine inşa edilmiş olmasıdır. Hayal-i Celâl, yazarı tarafından roman olarak nitelense de diyalogların fazlalığı sebebiyle daha çok tiyatroya yaklaşmakta ve bu haliyle Şair Evlenmesi’ni hatırlatmaktadır. Baş kahramanlar alafranga züppe tipinin ilk örnekleri olmakla birlikte Hayal-i Celâl’in başkahramanı  Şeyda Bey, şehvet düşkünlüğüyle Müştak Bey’den ayrılmaktadır. Eserlerin bir diğer ortak noktası halk anlatı geleneğinden faydalanmaları ve Batılı anlamda türlerinin ilk örneklerinden biri olma gayesiyle yazılmalarıdır. Anılan benzerliklerin dışında metinlerin gerisinde yatan zihniyet ve ait oldukları türü ne derece temsil ettikleri ve Batılılaşmanın metinler üzerindeki etkisi de araştırılan diğer hususlardır.