Alpaslan ALKIŞ

İSLAM MİRAS HUKUKU İLE TÜRK MEDENİ KANUN MİRAS SİSTEMİNİN VARİSLER YÖNÜYLE KARŞILAŞTIRILMASI

Küçük, büyük her yaşayan insan için ölümün mukadder olması, hayatta kazanılan malların ölüm sonrasında kimlere kalacağı meselesini önemli hale getirmektedir. Bu meselenin çözümü için hukuk sistemleri ferdin veya ailenin korunması gibi kriterler doğrultusunda miras dağıtım yöntemleri geliştirmiştir. Toplumların inanç ve kültürlerinin etkisi gibi nedenlerle miras hukuk sistemleri arasında bir takım farklılıkların oluşması olağan olmakla beraber hak, adalet ve denge gibi ortak noktalarda bulunmaktadır. Bu benzerlik ve farklılıklar açısından miras sistemleri arasında kıyaslamalar yapmak mümkündür. İslam miras hukukunun hak, adalet, denge, ihtiyaç ve yakınlık gibi miras dağıtımında gözettiği ilkelerinin yanında kaynağının farklı olmasından kaynaklanan kendine has karakteristik özellikleri de vardır. İslam miras hukuku öncelikle Kur’ân-ı Kerîm ve bunun uygulayıcısı konumunda olan sünnet ile düzenlenmiştir. Kur’ân da çoğu husus genel prensip ve ilkeler çerçevesinde açıklanırken miras hukuku ise tam aksine en teferruatlı açıklanan meselelerden biri oluştur. İslam miras hukukunun kendine özgü özelliklerinden biri “ashabu’l-ferâiz” adı verilen varislerin ve hisselerinin belirlenmesidir. İslam miras sisteminde her tabakadan geniş bir varisler listesi oluşturulmuş ve her birinin özelliğine uygun olarak ayrı ayrı miras hisseleri belirlenmiştir. Belirlenen bu hisselerin toplamına da kırk hal adı verilmiştir. Böylece İslam hukukunda adalet, nafaka sorumluluğu, yakınlık derecesi, ihtiyaç durumu gibi dengeler gözetilmek suretiyle kendine özgü yeni bir miras sistemi oluşturmuştur. Türk miras hukuku ise zümre sistemini benimseyen İsviçre medeni hukukunun iktibas edilmesiyle oluşturulmuştur. Bu sisteme göre önce ölenin çocukları ve eşi ile birinci zümre, anne baba ve kardeşler ile ikinci zümre, dede nine ve bunların çocukları ile üçüncü zümre oluşturmuştur. Miras öncelikle birinci zümre sonra ikinci zümre son olarak da üçüncü zümre içerisinde dağıtılmaktadır. Bu dağıtım usulü anne baba gibi yakın akrabanın miras alamayıp göreceli olarak uzak akraba olan torunların hatta evlatlıkların miras alabilmesi gibi bir sonucun ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu çalışmada söz konusu iki hukuk sisteminin miras hükümleri varisler açısından mukayese edilerek pratikteki sonuçlarının ortaya konması amaçlanmıştır. İslam miras hukukuyla Türk miras hukuku arasında farklı açılardan karşılaştırmalar yapan akademik çalışmalar bulunmaktadır. Ancak bu çalışmalar genelde hukuk sistemlerinin özellikleri çerçevesinde yapılmıştır. Doğrudan varislerin hisselerini karşılaştıran bir çalışmaya ulaşılamamıştır. Bu sebeple çalışmada her iki hukuk sisteminin temel kaynaklarından hareketle, varisler ve hisseleri çerçevesinde karşılaştırması yapılacaktır. Böylece miras sistemlerine karşı bir farkındalık oluşturulmaya çalışılarak konunun sadece erkek ve kız hisselerine indirgenemeyeceğini ve farklılıkların önemli bir sistem tartışması olduğunu gündeme taşıyarak akademik camiada yeniden tartışılmasına kapı aralamak istemekteyiz. Anahtar Kelimeler: Miras, Miras Hukuku, Varis, Hisse, İslam Miras Hukuku, Türk Miras Hukuku, Mukayese.

Anahtar Kelimeler:

Miras, Hukuk, Türk Medeni Kanunu, İslam Hukuku, Akraba

PDF

___

Aktan, Hamza. Mukayeseli İslam Miras Hukuku. Erzurum: Fen Edebiyat Fakültesi Ofset Baskı, 1989.
Ali Haydar Efendi. Teshîlu’l-Ferâiz. trc. Orhan Çeker. Konya: Tekin Kitabevi, 1984.
Arı, Abdüsselam. “Vacip Vasiyet ve Halefiyet Bağlamında Dede Yetimi Problemi”. Ekev Akademi Dergisi 12/34 (Kış 2008): 249-268.
Aydın, Mehmet Akif. “Evlat Edinme”. TDV İslam Ansiklopedisi. 11: 527-529. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Ayiter, Nuşin. Miras Hukuku. Ankara: Sevinç Matbaası, 1978.
Bardakoğlu, Ali. “Feraiz”. TDV İslam Ansiklopedisi. 12: 362-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Berki, Ali Himmet. İslam Hukukunda Ferâiz ve İntikal. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1985.
Berki, Şakir. “Eski ve Yeni Medeni Hukukumuzda Miras Sistemleri”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 37/1 (1980): 223-237.
Berki, Şakir. “İslâm Hukuku Miras Sistemi İle Medeni Kanunun Miras Sistemi Arasındaki Farklar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (1978): 1-15.
Berki, Şakir. “Türk Miras Hukukunun Esasları”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/3 (1954): 174-221.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Cürcânî, Şerif Ali b. Muhammed. Şerhu’s-Siraciyye Mısır: Matbaatü Mustafa Halebî, 1944.
Ebu Zehra, Muhammed. Ahkâmü’t-Terikât ve’l-Mevârîs. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabi, 1963.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar yayınları, 2013.
Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin. “İslam Miras Hukukunda Halefiyet, Dede Yetimi ve Vacip Vasiyet”. Dini Araştırmalar 1/3 (Ocak-Nisan 1999): 143-170.
Gönensay, Ahmet Samim - Kemaleddin Birsen. Miras Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1963.
İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. Beyrut: Daru’l-Fikir, tsz.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvınî. Sünen-i İbn Mâce. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004.
İmre, Zahit. Medenî Hukuka Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1980.
İmre, Zahit. Miras Hukuku. İstanbul: Der Yayınevi, 1993.
Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
Kıylık, Mustafa Harun. İslam Miras Hukukunda Kırk Hal ve İslam Miras Hukuku İle Medeni Kanunda Miras’ın Mukayesesi. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2006.
Kişkî, Muhammed Abdurrahim. el-Mîrâsü’l-Mukâran. Bağdat: Dârun-Nezîr, 1969.
Koşum, Adnan. “İslam Hukukunda Evlilik Dışı İlişki Sonucu Dünyaya Gelen Çocukların Babalarına Mirasçılığı Sorunu”. Dini Araştırmalar 9/27 (Ocak-Nisan 2007): 151-169.
Kur’an-ı Kerîm. Kur’an-ı Kerîm Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr. İstanbul: Tereke Yayınları, 2015.
Secâvendî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirreşîd. el-Ferâizü’s-Sirâciyye. İstanbul: Hanifiyye Kitapçılık, 1999.
Serahsî, Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1993.
Şafak, Ali. “Mukayeseli Hukuk Açısından Furuu Karşısında Usulün Miras Hakkı”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 12/1 (Ocak-Şubat 1973): 38-42.
Şirbînî, Muhammed b. Ahmed Hatîb. Muğni’l-Muhtâc ilâ Mağrifeti Meânî Elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
Tirmizi, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. Sünen-i Tirmîzî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Türk Medeni Kanunu. (TMK). Kanun No: 4721. Tarih: 8/12/2001. Say:24607.
Uzunpostalcı, Mustafa. Hukuk ve İslam Hukuku II. Konya: Damla Ofset Matbaası, 1996.
Üye, Müslüme. Türk Hukuku’nda ve İsveç Hukuku’nda Kanuni Miras Hakkı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
Yazıcı, Abdurrahman. “Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde İslam Miras Hukuku Çalışmaları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013): 309-328.
Yazıcı, Abdurrahman. “İslam Miras Hukuku İle Türk Medeni Kanunu Miras Sisteminin Mukayesesi”. Ekev Akademi Dergisi 17/55 (Bahar 2013): 167-180.
Yazıcı, Abdurrahman. “İslam Miras Hukukunda Dede Yetimliği Ve Benzeri Problemlere Çözüm Arayışına İlişkin Bir Değerlendirme”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012): 107-134.