UYGUR TÜRKÇESİNDE KUŞ ADLARINDA ALT ANLAMLILIK
İnsanlar tabiattaki varlıkları benzer veya ayırt edici özelliklerine göre tanımlamışlardır. Bu tanımlamalar neticesinde çeşitli terimler ve onlara verilen adlar ortaya çıkmıştır. Hiponimi bu kavramlar arasındaki kapsama ilişkisini açıklayan bir sınıflandırma sistemidir. Hiponimi, içinde barındırma ve sıralı düzen içeren bir sınıflandırma sistemi olması yönüyle sözlüksel anlam bilimin önemli kavramlarından biridir. Genel bir ifadeyle alt anlamlılık, sözlüksel öğeler arasındaki anlamsal içerilme bağıntısıdır. Üst anlamlılık ise alt anlamlılıkta bulunan kelimeleri kapsayan genel kavramın adıdır. Alt anlamlılıkta genelden özele doğru bir sıralama söz konusudur. Bu sıralamada içerme veya hiyerarşi bulunur. Alt anlamlılık ilişkisi, yani özel terimin daha genel bir terim içinde bulunması, bazı anlam bilimcilerce “kümeler mantığı” olarak değerlendirilmiştir. Alt anlam ilişkileri Uygur Türkçesinde farklı alanlarda (akrabalık adları, organ adları, bitki adları, renk adları, hayvan adları vs. gibi) oldukça geniş bir şekilde görülmektedir. Özellikle kuş türlerinin çeşitliliği ve verilen adların çeşitliliği çalışmamızın temelini oluşturmakta etkili olmuştur. Çalışmamızda Türkçenin söz varlığı içinde semantik açıdan önemli yeri olan alt ve üst terimlerin sistematik olarak ortaya konması Uygur Türkçesinden örneklerle açıklanması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Uygur Türkçesi, Hiponimi, Kapsama İlişkisi, Sözlüksel Anlambilimi
People have defined entities in nature according to their similar or distinguishing features. As a result of these definitions, various terms and names given to them have emerged. Hyponymy is a classification system that explains the coverage relationship between these concepts. Hyponymy is one of the important concepts of lexical semantics as it is a classification system that includes inclusion and sequential order. In ge-neral terms, hyponymy is the semantic inclusion relationship between lexical items. Metanymy is the name of the general concept that includes the words in hyponyms. There is a sequence in hyponymy from general to specific. This ordering involves inclusion or hierarchy. The hyponymy relationship, that is, the presence of a specific term within a more general term, has been evaluated as "set logic" by some semanticists. Alonym relations are widely seen in different areas in Uyghur Turkish (such as kinship names, organ names, plant names, color names, animal names, etc.). Especially the diversity of bird species and the di-versity of their given names were effective in forming the basis of our study. In our study, it is aimed to systematically reveal the lower and up-per terms, which have a semantically important place in the vocabulary of Turkish, and to explain them with examples from Uyghur Turkish.
___
- Abdulla, Mömin, (1989). Türkçe-Uygurca Lügat. Urumçi: Milletler Neşriyatı. Alt anlamlılık (Hyponymie) https://www.msxlabs.org/forum/edebiyat/496132-alt-anlamlilik-hyponymie.html#ixzz67MjOJ5kY. (Erişim Tarihi: 07.12.2019)
- Bolat, Özge Hazal (2022). Çağatay Türkçesinde Hayvan Adları, Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:7 Sayı:1, s.78-80.
- Bussmann, Hadumod, (1996). Dictionary of Language and Linguistics. London: Routledge. Cruse, David Alan (1986). Lexical Semantics. New York: Cambridge University Press.
- Necip, Emir Necipoviç (2016). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. İklil Kurban (Çev.). E-Kitap, Şanghay.
- Erdem, Melek, (2004). “Türkmen Türkçesinde Alt anlamlılık (Hyponymy)”, (ss. 63-73), F. Sema Barutcu Özönder, Melek Erdem, Gülsüm Killi, G. Selcan Sağlık (Haz.). Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu 2002 Bildiriler 8-10 Mayıs 2002, (s. 63-73). Ankara.
- Greimas, Algirdas Julien (1966). Semântica Estrutural. Paris: Librairie Larousse. Günay, V. Doğan (2018). Sözcükbilime Giriş. (2. bs.). İstanbul: Papatya Yayınları.
- Hofmann, Thomas Ronald (1993). Realms of Meaning: An Introduction to Semantics. London: Routledge. Karahan, Akartürk, (2013). “Codex Cumanicus’ta Alt anlamlılık (Hyponymy)”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (39), s. 187-203.
- Lyons, John (1968). Introduction to Theoretical Linguistics. New York: Cambridge University Press. Necip, Emir Necipoviç, (2008). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (2. bs.). Ankara: TDK Yayınları.
- Necip, Emir Necipoviç, (2016). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. E-Kitap. Şanghay.
- Ross, E. Denison, (1994). Kuş İsimlerinin Doğu Türkçesi, Mançuca ve Çince Sözlüğü, Çev. Emine Gürsoy Naskali, Ankara, TDK Yayınları.
- Başlangıç: 2022
- Yayıncı: Atatürk Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
KAZAK HALK MASALLARI ARACILIĞIYLA ÖĞRENCİLERİN AHLAKİ EĞİTİMİNİN OLUŞUMU
NAHÇIVAN AĞIZLARINDA KULLANILAN -LAN, -LEN EKİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
Araz İmgesi Nahçivan Ve Doğu Anadolu Halk Edebiyati Örneklerinde
UYGUR TÜRKÇESİNDE KUŞ ADLARINDA ALT ANLAMLILIK
GÜRCÜ HARFLİ TÜRKÇE İNCİLDE (GHTİ) ANLAM KARIŞIKLIĞI OLUŞTURAN BAZI ÖRNEKLER ÜZERİNE