From Theodosian Harbour to Yenikapı Shipwrecks'

Byzantion’un, Anadolu-Balkanlar, Karadeniz-Ege Dünyası arasında, zorunlu bir geçiş noktasında kurulmuş olması, kentin gelişimine büyük katkılar sağlamıştır. Ticaret yollarının kontrolünü elinde bulunduran kent, aynı zamanda tarımsal faaliyetlerin yürütüldüğü geniş bir hinterlanda sahiptir. Ayrıca, Boğaz’da yapılan balıkçılık kent için önemli bir gelir kaynağıdır. Bizanslı Dionysios, Boğaz’ın birinci dönemecinin üç limanı olduğunu yazmakta ve o dönem gemilerini “Byzantion’un beş yüz gemisi vardır ve bazı gemiler çift sıra kürekli, hem pruva hem de kıç tarafında dümeni olan, çift dümenci tarafından kullanılırdı”, ifadesiyle tarif etmektedir. I. Constantinus tarafından 330’da yeniden kurulan şehrin, Haliç kıyısındaki eski limanlarının kapasiteleri, ekonomik canlanma ve artan nüfusun etkileriyle yetersiz kalmaya başlamıştı. Böylece, İmparatorlar İulianus (Julianus) (361-363) ve I. Theodosius (379-395) dönemlerinde kentin Propontis’e (Marmara Denizi) bakan kıyılarında yeni limanlar inşa edildi. Notitia’da Portus Novus (Yeni Liman) olarak geçen, Zosimus’un ise Megistos Limen (En Büyük Liman) olarak adlandırdığı İulianus Limanı’nın kara tarafında yarım daire biçimli, üzeri tonoz örtülü büyük bir sütunlu galeriden oluştuğu düşünülmektedir. Marmara Denizi kıyısında inşa edilen ikinci büyük liman ise, Theodosius Limanı (Portus Theodosiacus) adı verilen, muhtemelen I. Theodosius (379-395) tarafından XII. bölgede, zamanında kıyıya hayli derin bir girinti yapan koyda kurulmuştu. Marmara Denizi bu bölgede büyük bir körfez oluşturan doğal bir liman görünümünde idi ve içine Lykos Deresi akıyordu. Theodosius Limanı, 7. yy ortalarına doğru Mısır’dan yapılan tahıl sevkiyatının sona ermesiyle, işlevini büyük ölçüde yitirmiştir. Ancak, kazılarda ortaya çıkan ve 7-11. yy’lar arasına tarihlenen gemi kalıntılarından anlaşıldığına göre, liman olarak kullanılmaya devam etmiş, bu dönemlerde daha çok yakın mesafelerde kullanılan yük gemileri ile balıkçı teknelerinin barındığı bir liman olarak kullanılmıştır. Tarih öncesi dönemlerden itibaren deniz ticaretine büyük oranda hizmet veren liman, Lykos (Bayrampaşa) Deresi’nin sürekli mil taşıyarak önünü doldurması neticesinde 12. yy’dan sonra terk edilmiş ve bu tarihten itibaren çevreden çıkan molozun döküm yeri olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul

PDF

___

Asal, R. 2007 “İstanbul’un Ticareti ve Theodosius Limanı”, Gün Işığında: İstanbul’un 8000 Yılı. Marmaray, Metro ve Sultanahmet Kazıları: 180-189.

Balaska, N. – N. Selenti 1997 “On the trade routes”, D. Zafiropoulou (ed.), Journeys on the Seas of Byzantium, 54-69.

Başaran, S. – U. Kocabaş “Yenikapı batıkları, Bizans’ın bin yıllık gemileri”, Arkeo Atlas 6: 142-149.

Çelik, Z. 1998 Değişen İstanbul: 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti, İstanbul.

Dawson, J.E. – R. Ravindra – R.H. Lafontaine 1982 “A review of storage methods for waterlogged wood”, D.W. Grattan (ed.), Proceedings of the ICOM Waterlogged Wood Working Group Conference, Ottawa: 227-235.

Dirimtekin, F. 1953 Fetihten Önce Marmara Surları, İstanbul.

Gökçay, M. 2007 “Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan mimari buluntular”, Gün Işığında: İstanbul’un 8000 Yılı. Marmaray, Metro ve Sultanahmet Kazıları: 167-179.

Gyllius, P. İstanbul’un tarihi eserleri, E. Özbayoğlu (transl.), İstanbul, 1997.

Haldon, J. 2006 Bizans Tarih Atlası, A.Özdamar (transl.), İstanbul.

Herodotos Tarih, M. Ökmen (transl.), İstanbul, 2007.

Hoffmann, P. – M. Wittköpper 1999 “The kauramin method for stabilizing waterlogged wood”,, C. Bonnot-Diconne et al. (eds.), Proceedings of the 7th ICOM Group on Wet Organic Archaeological Materials Conference, Grenoble, 1998: 163-166.

Kocabaş, U. 1996 “Sualtı sitelerinden çıkartılan arkeolojik kalıntılara yapılacak ilk koruma uygulaması ve bu objelerin site üzerinde kısa süreli saklanması”, M. Egi et al. (eds.), Sualtı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı Bildiriler Kitabı: 177–182.

Kocabaş U. 1998 Arkeolojik Sualtı Kalıntılarının Konservasyonu, İstanbul

Kocabaş, U. – I. Özsait Kocabaş 2006 “İstanbul Üniversitesi, Yenikapı batıkları belgeleme, konservasyon, restorasyon ve rekonstrüksiyon projesi 2006 yılı çalışmaları”, Sualtı Bilim ve Teknoloji Toplantısı 2006 Bildiriler Kitabı 10: 115-122.

Lucas, D. 1982 “On-site packing and protection for wet and waterlogged wood”, D.W. Grattan (ed.), Proceedings of the ICOM Waterlogged Wood Working Group Conference Ottawa: 51-55.

Müller-Wiener, W. 1998 Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı, İstanbul.

Pearson, C. (ed.) 1987 Conservation of Marine Archaeological Objects, Cornwall.

Tekin, O. 2005 Byzas’tan I. Constantinus’a Kadar Eskiçağda İstanbul (Byzantion), İstanbul.