Marmara Gölü’nün Paleocoğrafyası ve Tunç Çağı’ndan Günümüze Jeoarkeolojik Değerlendirmeler, Manisa

Marmara (Gygian) gölü Batı Anadolu’nun önemli sulak alanlarından biridir. Gölün oluşumu, şekillenmesi, göl seviyesinde ve alanında meydana gelen değişimler tarih öncesinden günümüze çevresinde var olmuş kültürler üzerinde etkili olmuştur. Bu değişimlerin izleri göl çevresindeki alüvyal dolgularda bulunmaktadır. Holosen kıyı çizgisi ve çevre değişmelerinin açıklanması amacıyla göl çevresindeki alüvyal alanlarda sondajlar yapılmıştır. Alınan karotlardan sedimantolojik, element ve mikrofosil analizleri yapılmıştır. Sondajlardan birinde yüzeyden 710 cm aşağıda kalınlığı 8 cm civarında olan volkanik kül katmanı bulunmuştur. Bu katmanın element analizleri sonucunda küllerin Santorini adasında MÖ 1630-1640 yıllarında meydana gelmiş olan Minoan patlamasıyla uyumlu olduğu anlaşılmıştır. Gölün kuzeyindeki delta gelişiminin değerlendirilmesinde, bu kül katmanı kılavuz bir seviye olarak ele alınmıştır. Gölün kuzeyinde ve doğusunda yapılan sondajlar volkanik patlamanın olduğu dönemde göl alanının günümüzdekinden daha geniş olduğunu ortaya koymuştur. Kuzeydeki delta ve loblarının gelişimi ile GÖ 8000, 6000, 4000-3500, 1000 yıllarına ait olan dört kıyı gerilemesi dönemi belirlenmiştir. GÖ 11000 yıla tarihlenen gölün kuzeyinde ve güneyinde eski göl taraçaları ve kıyı izleri bulunmuştur. Göl alanının doğu kenarının setlenmesi ve kanal sisteminin kurulmasından sonra göl seviyesi büyük ölçüde kontrol edilmiştir. Göl alanının çevresindeki Tunç Çağı ile Lidya yerleşim ve buluntu alanlarının periferik dağılışı ve dokusu, meydana gelen doğal çevre değişmelerinden etkilendiklerini ortaya koymaktadır. Sondaj çalışmaları ile birçok kurak iklim döneminin yaşandığı ve göl alanının zaman zaman oldukça daraldığı tespit edilmiştir.

The paleogeography of Marmara lake and geoarchaeological interpretations from Bronze Age to present, Manisa

The Marmara (Gygian) lake is one of the important wetlands of Western Anatolia. The emergence and shaping of the lake, changes at the lake level total surface area of the lake have been influential on the cultures that existed around from prehistoric to present. The most prominent traces of these changes are found in alluvial deposits around the lake. Drillings were carried out in the alluvial areas around the lake in order to explain the natural environmental changes. Sedimentological, element and microfossil analyzes of drilling samples were conducted. On one of the cores, a volcanic ash layer was found ca. 8 cm-thick at 710 cm depth below the surface. The elemental composition of this layer is suggestive of deposition durnig the Minoan eruption in Santorini during 1630-1640 BC. Regarding delta development in the northern part of the lake, this ash layer was considered as a key horizon for chronostratigraphic approach. Drillings in the north and east of the lake revealed that the suface area of the lake was wider than it is today when the volcanic eruption occurred. With the development of the delta and lobes in the north, three shorelines were determined as 8000, 6000, 4000-3500, 1000 years BP. Old lake terraces and their traces were found in the north and south of the lake that is dated to 11000 BP (c14). After setting the eastern edge of the lake area and setting up the canal system, the lake level was largely controlled. The peripheral distribution and texture of the Bronze Age and Lydian settlement and finds in the vicinity of the lake area reveal that they were affected by natural environmental changes that have occured in the lake and its surrounding plains. In addition, for natural environment changes in the lake and its surroundings after Lydia it was benefited from drillings and it has been found that the lake has undergone a lot of arid phases and its area has been narrowed sometimes in the past.

Keywords:

Marmara Lake, Kaymakçı and Kılcanlar Settlements, Paleogeography, Geoarchaeology Tephra,

PDF

___

Akdeniz, E., 2011. Tarih Öncesinden İlk Demir Çağı’na Manisa, Akhisar Belediyesi Kültür Yayınları, Akhisar.
Besonen, M.R., C.H. Roosevelt, and C. Luke., 2013. “Late Holocene Paleohydrology in Central Western Turkey.”Geological Society of America, South‐Central Section,47th Annual Meeting; April, 2013.
Butzer, K.W., 1982. Archaeology as Human Ecology. Cambridge University Press, Cambridge.
Ceylan, M.A., 1999. Dibek-Çomaklı Dağı (Manisa) Çevresinin Doğal Ortam Özellikleri ve Dam Yerleşmelerine Etkileri. Doğu Coğrafya Dergisi 10, s.133-168.
Dilek, Y., Altunkaynak Ş., Öner Z., 2009. Syn-extensional granitoids in the Menderes core complex and the Late Cenozoic extensional tectonics of the Aegean province, Extending a Continent: Architecture, Rheology and Heat Budget, Edition: vol. 321, Chapter: 10, Publisher: Geological Society, Editors: U. Ring and B. Wernicke, pp.197-223., London.
DMİ., 2015. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü İklim Verileri, Ankara.
DSİ., 2015. Devlet Su İleri Genel Müdürlüğü Akım Verileri, Ankara.
Dunn, S. E., 2002. The chronology of the Aegean late bronze age with special reference to the Minoan eruption of Thera, Durham theses, Durham University. Available at Durham E-Theses.
Düvenci, Y.R., 2013. Bağlararası’nda Santorini Külleri (Çeşme Bağlararası’nda 4600 yıl öncesine ait tarihi kalıntılar)” Bütün Dünya 2000, 16 (185), 55-58.
Eastwood, W.J., Pearce, N. J. G., Westgate, J. A., Perkins, W. T., 1998. “Recognition of Santorini (Minoan) Tephra in Lake Sediments from Gölhisar Gölü, Southwest Turkey by Laser Ablation ICP-MS,” JAS 25, 677-687.
Eastwood, W.J., Pearce, N. J. G., Westgate, J. A., Perkins, W. T., Lamb, H.F., Roberts, N., 1999. “Geochemistry of Santorini tephra in lake sediments from Southwest Turkey”, Global and Planetary Change, 21, 17–29.
Eastwood, W. J., Tibby, J., Roberts, N., Birks, H. J. B., Lamb, H. F., 2002. “The environmental impact of the Minoan eruption of Santorini (Thera): statistical analysis of palaeoecological data from Gölhisar, southwest Turkey”, The Holocene, 12 (4), 431-444.
Emre, T., 1996. Gediz Grabeni’nin Tektonik Evrimi, Jeoloji Bülteni, Cilt 39, Sayı 2, s.1-18.
Erginal, A.E., Kıyak, N.G., Özcan, H., 2009. Optically Stimulated Luminescence to Date Coastal Dunes and a Possible Tsunami Layer on the Kavak Delta (Saros Gulf, NW Turkey). Turkish Journal of Earth Sciences, 18, 465–474.
Erol, O., 1983. Türkiye’nin Genç Tektonik ve Jeomorfolojik Gelişimi, Jeomorfoloji Dergisi, No:11, s. 1-22.
Friedrich W. L., 2000. Fire in the Sea, The Santorini Volcano: Natural History and the Legend of Atlantis. London: Cambridge Univ Press, 258 p
Friedrich, W. L., Kromer, B., Friedrich, M., Heinemeier, J., Pfeiffer, T., Talamo, S., 2006. “Santorini Eruption Radiocarbon Dated to 1627–1600 B.C.”, Science, 312, 548.
Friedrich, W. L., Heinemeier, J., 2009. The Minoan eruption of Santorini radiocarbon dated to 1613 ± 13 BC - geological and stratigraphic considerations. 57-63. Time’s Up! Dating the Minoan Eruption of Santorini, Monographs of the Danish Institute at Athens Volume 10, Editor: Hallager, E., Athens: Aarhus University Press.
Friedrich, W. L., 2013. “The Minoan Eruption of Santorini around 1613 B.C. and its consequences”, Tagungen des Landesmuseums für Vorgeschichte Halle, 9, 37-48.
Gülersoy, A.E., 2013. Marmara Gölü Yakın Çevresinde Arazi Kullanımı Faaliyetlerinin Zamansal Değişimi (1975-2011) ve Göl Ekosistemine Etkileri. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 61, s. 31-34.
Günal, N., 1986. Gediz ve Büyük Menderes Havzaları Arasındaki Sahanın Bitki Coğrafyası, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, İstanbul.
Hakyemez, Y. H., Göktaş F., Erkal T., 2013. Gediz Grabeninin Kuvaterner Jeolojisi ve Evrimi, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 56, Sayı 2, s. 1-26.
İzdar, E., 1971. Introduction to geology and metamorphism of Menderes Massif of Western Turkey. In Geology and History of Turkey. Ed. By. A.S. Campbell. pp.495-500, Tripoli.
Kayan, İ., 1998. Yeni yaklaşımlarla Türkiye’nin Plio-Kuaterner paleocoğrafyası. “21. Yüzyıla doğru Türkiye” Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 15-19 Nisan 1996. Ankara. A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 6, Ankara, s. 189-197.
Kayan, İ., Öner, E., 2013. “Bayraklı Höyüğü (İzmir) Çevresinin Holosen’deki Jeomorfolojik Gelişimi [Holocene Geomorphological Evolution of Coastal Environment Around Bayraklı Mound (İzmir)] (135-158)”. Profesör Doktor Asaf Koçman’a Armağan. Editör: Öner, E. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
Koçman, A., 1989. Uygulamalı Fiziki Coğrafya Çalışmaları ve İzmir-Bozdağlar Yöresi Üzerine Araştırmalar, Ege Ünv. Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 49, İzmir.
Manning, S., 1988. “The Bronze Age Eruption of Thera: Absolute Dating, Aegean Chronology and Mediterranean Cultural Interrelations”, Journal of Mediterranean Archaeology, 1(1), 17-82.
Manning S W, Ramsey C B, Kutschera W, Higham T, Kromer B, Steier P, Wild E. M., 2006. Chronology for the Aegean Late Bronze Age 1700-1400 B.C.. Science, 312: 565-569
Mimaroğlu, M., 2013. Gediz Havzası’nın Son Tunç Çağı Tarihi Coğrafyası, Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 149 sayfa, Aydın.
Omaç, F., 2014. “Çeşme kazısında bugüne kadar bilinmeyen bir volkan patlamasının külleri ortaya çıktı”, Çeşme Aktüel, 73, 24-27. Öner, E., 1997a. “Eşen Çayı Taşkın - Delta Ovasının Jeomorfolojisi ve Antik Patara Limanı”, Ege Coğrafya Dergisi 9, 89-130.
Öner, E., 1997b. “Eşen Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Likya Antik Kentleri”. A.Ü.Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 6, 203 – 242.
Öner, E., 1999. “Letoon ve Çevresinde Paleo-Jeomorfolojik Araştırmalar”, Ege Coğrafya Dergisi 10, 51-82.
Öner, E., 2013. Likya’da Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları. Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova, İzmir.
Öner, E., Kayan, İ., 2006. “İzmir Körfezi Kıyılarında Alüvyon Birikimi ile Karşıyaka ve Bayraklı Kıyılarının Şekillenmesi”, Karşıyaka Kültür ve Çevre Sempozyumu, Bildiri Kitabı, 8 - 22, İzmir.
Öner, E., Vardar S., 2018. Santorini Tephra Bulguları ve Mikropaleontolojik Analizler Işığında Çeşme Bağlararası (İzmir) Tunç Çağı Jeoarkeolojisi. Jeomorfoloji Derneği Bülteni, 2, 21-31.
Ramsey, C. B., Manning, S. W., Galimberti, M., 2004. “Dating The Volcanic Eruption At Thera”, Radiocarbon, 46 (1), 325- 344.
Roosevelt, C.H., 2002. “Lydian and Persian Period Site Distribution in Lydia.”Arc haeological Institute of America, Annual Meeting, Philadelphia, PA.
Roosevelt, H. C., 2009. The Archaeology of Lydia: From Gyges to Alexander, Cambridge University Press, , Newyork.
Roosevelt, C. H., 2012. “The Central Lydia Archaeological Survey: 2011 Work at Kaymakçı and in the Marmara Lake Basin.
”34th International Symposium of Excavations, Surveys and Archaeometry, General Directorate of Cultural Heritage and Museums, Ministry of Culture and Tourism, Republic of Turkey; Turkey, Çorum.
Roosevelt, C. H., 2018. Sözlü ifade. Salihli, Tekelioğlu.
Sullivan, D.G., 1988. “The Discovery of Santorini Minoan Tephra in Western Turkey”, Nature, 333, 552-554. Amsterdam.
Sullivan, D.G., 1990. “Minoan tephra in lake sediments in Western Turkey, dating the eruption and assessing the atmospheric dispersal of the ash. In Thera and the Aegean World III, Volume Three: Chronology. Proceedings of the Third International Congress, Santorini, Greece”. Thera Foundation, London, 114–119.
Şahoğlu V., Böyükulusoy Ü.Ç., Erbil Y.H., Erkanal H. Tuğcu İ., 2014. 2012 yılı Çeşme –Bağlararası kazıları, Anatolia 40, 179-198.
Texier, C., 1923. Küçük Asya, Çeviren: Ali Suat, Cilt II, İstanbul.
Weiner, S., 2010. Human Interactions with the Geosphere Microarchaeology, Beyond The Visible Archaeological Record, Cambridge University Press The Edinburgh Building, Cambridge CB2 8RU, Cambridge.
Vardar, S., Altıner, A., 2003. “Gölcük Gölünün (İzmir/Ödemiş) Jeomorfolojisi (Bir Tephra Kronolojisi Örneği)”, CBÜ Sosyal Bilimler, 1 (2), 93-104.
Vardar, S., Sarıöz, E., 2006. Torbalı Ovasının Kuzey ve Güney Kesimlerinin Alüvyal Gelişimi ve Doğal Ortam Değişmelerine Etkileri, Ekoloji Dergisi, 15, 60, s. 55-64.
Vardar, S., 2010. Madra Çayı Deltası’nın Holosen Kıyı Paleocoğrafyasının Değerlendirilmesinde Foraminifer ve Ostracod (Crustacea)’ların Bir Ortam Belirleme İndikatörü Olarak Kullanımı. TUCAUM 2010 Sempozyum bildiri kitabı, 263- 273.
Vardar, S., 2011. Kayacık Coğrafyası, Coğrafi Verilerin Koruma ve Planlamada Önemi. 2. Kayacık Tarih ve Kültür Festivali, 12-15 Mayıs, Gördes.
Vardar, S., 2015. Küçük Menderes Havzası Doğu Bölümünde Paleocoğrafya Araştırmaları, Ödemiş Ovasında Jeoarkeolojik Değerlendirmeler, İzmir Kent Kitaplığı 107, ISBN: 978-975-18-0186-9, İzmir.
Vardar S., Öner, E., 2016. “Batı ve Güneybatı Anadolu’nun Paleocoğrafyası ve Jeoarkeolojisinde Santorini (Thera) Küllerinin Önemi”, A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Coğrafi Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 1,15-37.
Vardar S., Öner E., 2017. Batı Anadolu’da Yeni Santorini Tephra Bulguları ve Paleocoğrafya-Jeoarkeoloji Değerlendirmelerindeki Önemi. Türk Coğrafya Kurumu 75. Yılı Uluslararası Sempozyumu, 8-10 Kasım 2017, Ankara.
Vespa, M., Keller, J. & Gertisser, R., 2006. Interplinian explosive activity of Santorini volcano (Greece) during the past 150,000 years. Journal of Volcanology and Geothermal Research 153, 206–286.
Yeşiladalı, Ö.B., Yalçın, M.N., 2009. Marmara Gölü Çökel İstifinin Jeokimyasal Özellikleri: Batı Anadolu’nun Geç Kuvaterner Ortamsal Evrimine Katkılar. 62 Türkiye Jeoloji Kurultayı 13-17 Nisan, Bildiri Özetleri Kitabı, MTA-Ankara, s. 296- 297.
Yiğitbaşıoğlu, H., 2003. “Santorini Volkanı ve Minoan Püskürmesinin Türkiye’deki İzleri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 1 (1), 69-74.

ISSN: 1303-5851
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2003
Yayıncı: Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi