Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat Anonim Şirketi ve Faaliyetleri

Osmanlı Devleti’nin son döneminde faaliyet gösteren anonim şirketlerden biri 1912 yılında İstanbul’da kurulan “Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat Anonim Şirketi”dir. Şirketin temel amacı dönemin fenni usullerini kullanarak ziraat ve hayvancılık sektörlerinde çalışmalar yapmak, bu sektörlere dair pratik eğitim vermek, yurtiçi ve yurt dışı gelişmeleri aktararak yayılmasını sağlamak, yerlileşme konusunda toplumsal bilinci güçlendirmek ve ülkenin ekonomisine ve terakkisine katkıda bulunmaktı. Şirket, projelerini hayata geçirmek için numune bir çiftlik kurmayı düşünmüş, bunun için ideal mekân olarak Yalova’da bulunan Baltacı Çiftliği’ni seçmiştir. Maliye Nezareti’yle yapılan anlaşmaya göre çiftlik, şirket tarafından yedi yıllığına kiralanmakla birlikte hükümet bu sürenin elli yıla çıkarılabileceğini bildirmiştir. Fakat çiftlik civarında iskân edilmiş olan ve bu toprakların bir kısmında tarım yapan Dağıstan muhacirleriyle ve çevre köylerde yaşayan ahaliyle bazı anlaşmazlıklar vuku bulmuştur. Bu konuda hassas davranan hükümet, ahali ve muhacirlerin mağduriyete uğramaması için anlaşmaya bazı maddeler ilave etmiştir. Çalışma, günümüz literatüründe hakkında fazla bilgi bulunmayan Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat Anonim Şirketi’nin kuruluş amacını ve hedeflerini, şirketin Baltacı Çiftliği’ni kiralama ve işletme safhalarını Osmanlı arşiv belgelerinden faydalanarak ele almaktadır. Her ne kadar şirketin planladığı faaliyetler uygulanamamış olsa da 20. yüzyılın başlarında ziraat ve hayvancılık konusunda teşebbüste bulunan yerli bir ziraat şirketinin amacı, hedefleri ve iktisadi faaliyetlere yaklaşımının ortaya koyulması kanaatimizce tarih yazımı için değerli bilgiler sunmaktadır. Çalışma, böylece Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki şirketleşme çabalarının anlaşılmasına katkı sunmayı hedeflemektedir.

Joint-Stock Company of Dersaadet Birinci Osmanli Numune-i Terakki-i Ziraat and its Activities

Established in Istanbul in 1912, the “Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat” is one of the joint-stock companies operating during the final years of the Ottoman Empire. The main objectives of the company were to operate in the agriculture and animal husbandry by utilizing the scientific methods of the period, to deliver practical training in these industries, to adopt and convey domestic and international developments, to strengthen the social awareness of nationalization efforts, and to contribute to the economy and development of the country. In order to realize its projects, the company planned to establish a model farm and chose the Baltacı Farm in Yalova as the ideal location. Under the agreement signed with the Ministry of Finance, the company was granted a seven-year lease for the farm with an option in place to extend the lease up to 50 years. However, certain disputes arose between the inhabitants of surrounding villages and the Dagestan refugees, who were settled around the farm and leased small plots of land for cultivation. The government responded sensitively to the issue, adding further stipulations to the agreement to safeguard the rights of these inhabitants and refugees. Drawing upon the Ottoman archival documents, the present study examines the founding principles and objectives of the least-studied Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat Joint-Stock Company as well as the lease and management process of the Baltaci Farm. Although the activities planned by the company never came to fruition, contextualizing the purpose, goals, and economic approach of a domestic agricultural company conducting business in the agriculture and animal husbandry industries in the early 20th century offers valuable information to scholarship. To this end, the study aims to contribute to our understanding of the corporatization efforts undertaken in the late Ottoman Empire.

Keywords:

Baltacı Farm, agriculture, animal husbandry joint-stock company,

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (BOA)
A.DVN.MKL.00053.00005.002.001, 14 Mart 1328/27 Mart 1912
A.DVN.MKL.00053.00005.002.002, 14 Mart 1328/27 Mart 1912
A.DVN.MKL.00053.00005.003.001, 18 Mart 1328/31 Mart 1912
BEO.004019.301370.001.001, 10 Mart 1328/23 Mart 1912
BEO.003977.298252.002.001, 2 Teşrin-i Sani 1327/15 Kasım 1911
İ.MMS.00143.00016.003.001, 27 Ağustos 1327/9 Eylül 1911
ML.EEM.00871.00019.002.001, Tarihsiz
ML.EEM.00871.00019.014.001, 10 Teşrin-i Evvel 1327/23 Ekim 1911
ML.EEM.00871.00019.014.002, 10 Teşrin-i Evvel 1327/23 Ekim 1911
ML.EEM.00911.00041.001.001, 18 Mayıs 1328/31 Mayıs 1912
ML.EEM. 00788. 00059. 001.001, 1-28 Şubat 1325/14 Şubat-13 Mart 1910
ML.EEM.00788.00059.001.002, 1-28 Şubat 1325/14 Şubat-13 Mart 1910
ML.EEM.00901.00014.017.001, 14 Şubat 1327/27 Şubat 1911
ML.EEM.00901.00014.018.001, 22 Şubat 1327/6 Mart 1911
ML.EEM.00901.00014.020.001,10 Mart 1328/23 Mart 1911
ML.EEM.00975.00011.005.001, 4 Ağustos 1328/17 Ağustos 1912
ML.EEM.00975.00011.006.001, 19 Haziran 1328/2 Temmuz 1912
ML.EEM.00975.00011.010.001, 8 Eylül 1328/21 Eylül 1912
ML.EEM.00975.00011.011.001, 9 Eylül 1328/22 Eylül 1912
ML.EEM.00975.00011.012.001,11 Eylül 1328/24 Eylül 1912
ML.EEM.01001.00029.008.001, 8 Kanun-ı Sani 1328/21 Ocak 1913
ML.EEM.01001.00029.009.001, 15 Kanun-ı Sani 1328/28 Ocak 1913
ML.EEM.01001.00029.012.001, 3 Şubat 1328/16 Şubat 1913
ML.EEM.01001.00029.016.001, 20 Şubat 1328/5 Mart 1913
ML.EEM.01001.00029.019.001, 24 Şubat 1328/9 Mart 1913
ML.EEM.01001.00029.017.001, 23 Şubat 1328/8 Mart 1913
ML.EEM.01001.00029.024.001, 25 Şubat 1328/10 Mart 1913
ML.EEM.01001.00029.028.001, 19 Mart 1329/1 Nisan 1913
ML.EEM.01001.00029.028.003, 19 Mart 1329/1 Nisan 1913
ML.EEM.01001.00029.028.002, 19 Mart 1329/1 Nisan 1913
ML.EEM.01001.00029.030.001, 25 Mayıs 1329/7 Haziran 1913
ML.EEM.01030.00014.002.001, 9 Mart1329/22 Mart 1913
ML.EEM.01030.00014.002.002, 9 Mart1329/22 Mart 1913
ML.EEM.01030.00014.004.001, 19 Mart 1329/1 Nisan 1913
ML.EEM.01030.00014.005.001, 24 Mart 1329/6 Nisan 1913
ML.EEM.01030.00014.006.001, 25 Mart 1329/7 Nisan 1913
ML.EEM.01030.00014.022.001, 22 Eylül 1329/5 Ekim 1913
ML.EEM.01256.00008.002.001 (Tarihsiz)
ML.EEM.01256.00008.004.001, 12 Şubat 1334/12 Şubat 1918
ŞD.00473.00058.004.002, 2 Ağustos 1332/15 Ağustos 1916
ŞD.00473.00058.005.002, 25 Ağustos 1330/7 Eylül 1914
ŞD.00473.00058.006.002, Tarihsiz
ŞD.00473.00058.008.001, 5 Temmuz 1330/18 Temmuz 1914
ŞD.00473.00058.009.001, 15 Haziran 1330/28 Haziran 1914
Araştırma ve İncelemeler
Balcı, Ramazan, İbrahim Sırma, Memalik-i Osmaniye’de Osmanlı Anonim Şirketleri, İTO Yayınları, İstanbul, 2012
Kazgan, Haydar, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şirketleşme, Vakıfbank, İstanbul, 1999
Toprak, Zafer, Milli İktisat Milli Burjuvazi, Tarih Vakfı, İstanbul, 1995
, Türkiye’de Milli İktisat: 1908-1918, Doğan Yayıncılık, İstanbul, 2012