Klasik Dönem Likya Mezar Kabartmalarında Ruh Taşıyıcı Olarak Sirenler

Çalışmamızın konusunu Likya Klasik Dönem mezar kabartmaları üzerinde karşımıza çıkan insan başlı-kuş gövdeli figürlerin ikonografik kökeni oluşturmaktadır. Ksanthos kenti akropolünde yer alan iki anıt üzerinde toplam beş adet insan başlı-kuş gövdeli figür bulunmaktadır. Bunlardan birisi F Anıtı, diğeri ise Harpy Anıtı olarak adlandırılan dikme mezardır. Araştırmacılar bu insan başlı-kuş gövdeli figürleri Hellen mitoslarındaki Siren adlandırmalarıyla özdeşleştirmişlerdir. Tekil olarak sirenleri irdeleyen çalışmaların kabul edilen görüşlerince, Siren figürü Ege ve Akdeniz halklarının, denizcilik vasıtasıyla artan ticari ilişkilerinden dolayı doğu sanatından Ege’nin batı kıyısına taşınmıştır. Ancak Likya mezar kabartmalarında da karşımıza çıkan bu motifin inanç sistemindeki yeri ve kökeni ayrıntılıca irdelenmemiştir. Bu bağlamda bu çalışmayla figürün kökeni, Likya ve Anadolu inanç sistemindeki yeri, antik kaynak ve arkeolojik veriler ışığında irdelenecek, aynı zamanda bilinmezlerle dolu Likya’nın öte dünya inancına da ışık tutulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Lykia • Siren • Klasik Dönem • Mezar Kabartması

Sirens as Soul Bearers on Lycian Grave Reliefs in the Classical Period

The subject matter of this paper consists of the iconographic roots of the human-headed, bird-bodied figures that appear on some of the Lycian grave reliefs in the Classical Period. In total there are five human-headed bird-bodied figures on two monuments standing in the acropolis of Xanthos. One is “Building F”, the other is the pillar tomb termed the “Harpy” Monument. Researchers have connected these human-headed bird-bodied figures with the descriptions of Sirens that are recorded in Greek Mythology. According to the accepted understanding today, the figure depicting the Siren was transported from eastern art to the shores of the western Aegean, a consequence of the increasing maritime-trade relationship of Mediterranean and Aegean peoples. However, neither the root nor the religious affiliations of this image that is found in Lycian tomb depictions have been examined in detail in studies concerning Sirens. This paper examines the origin of the “Lycian Sirens” and their status within the Lycian and Anatolian spiritual belief system, regarding both literary and archaeological evidence; with the aim of elucidating the presently obscure belief in the otherworld of the Lycian people.

Keywords:

Lycia • Siren • Classical Period • Grave Reliefs.,

PDF

___

Akurgal 1961 E. Akurgal, Die Kunst Anatoliens Von Homer bis Alexander. Berlin 1961.
Akurgal 1997 M. Akurgal, Korint Seramiği: M.Ö. 750- 550. İstanbul 1997.
Akurgal 2000 E. Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi. Ankara 2000.
Alparslan 1995 B. Alparslan, M.Ö. II. binde Anadolu’da Bulunan Mühür ve Mühür Baskıları Üzerinde Karışık Varlıklar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Universitesi. Ankara 1995.
Black – Gren 2003 J. Black – A. Gren, Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü. Tanrılar, İfritler, Semboller. İstanbul 2003.
Bruns-Özgan 1987 C. Bruns-Özgan, Lykische Grabreliefs Des 5. und 4. Jahrhunderts v. Chr. IstMitt Beiheft 33. Tübingen 1987.
Berger 1970 E. Berger, Das Basler Arztrelief. Basel 1970.
Bryce 1992 T. R. Bryce, “Lukka Revisited”. JNES 51, 2 (1992) 121- 30.
Buschor 1944 E. Buschor, Die Musen Des Jenseits. München 1944.
Champdor 1991 A. Champdor, Mısır’ın Ölüler Kitabı. Çev.: Suat Tahsuğ. İstanbul 1991.
Childs – Demargne 1989 W. A. P. Childs – P. Demargne, Le Monument Des Néréides Le Décor Sculpté. FDX VIII. Paris 1989.
Çığ 2009 M. İ. Çığ, Gilgameş. Tarihte İlk Kral Kahraman. İstanbul 2009.
Demargne 1958 P. Demargne, Les Piliers Funeraires. FDX I. Paris 1958.
Erhat 2000 A. Erhat, Mitoloji Sözlüğü. İstanbul 2000.
Fellows 1841 C. Fellows, An Account of Discoveries in Lycia. London1841.
Fellows 1843 C. Fellows, Xanthian Marbles. Their Acquisition and Transmission to England. London 1843.
Fellows 1852 C. Fellows, Travels and Researches in Asia Minor. More Particularly in the Province Lycia. London 1852.
Froning 2004 H. Froning, “Das Sogenannte Haryien-Monument von Xanthos. Überlegungen zur form und funktion sowie interpretation des reliefschmucks”. Ed. T. Korkut, 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan. Anadolu’da Doğdu. Fetschrift für Işık zum 60. Geburstag. İstanbul (2004) 315- 321.
Gezgin 2009 İ. Gezgin, Kültürlenme Sürecinin Mitik Kahramanı Gılgamış. İstanbul 2009.
Goldenberg 1973 Y. Goldenberg, Bas-Reliefs Imaginaires De L’ancien Orient D’aprés les cachets et les sceaux-cylindres. Paris 1973.
Grimal 1997 P. Grimal, Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma. Çev.: Sevgi Tamgüç. İstanbul 1997.
Haas 1994 V. Haas, Geschichte der Hethitischen Religion. Handbuch der Orientalistik. Leiden-New York-Köln 1994.
Herodotus Herodotos, Herodot Tarihi. Çev.: M. Ökmen. İstanbul 1991.
Hofstetter 1990 E. Hofstetter, Sirenen im Archaischen und Klassischen Griechenland. Würzburg 1990.
Hofstetter 2009 E. Hofstetter, “Seirenes”. LIMC Supll. 1 (2009) Taf. 734- 744.
Hofstetter – Krauskopf 1997 E. Hofstetter – I. Krauskopf, “Seirenes”. LIMC VIII (1997) 1093- 1104.
Holford-Stevens 2006 L. Holford-Stevens, “Sirens in Antiquity and Middle Ages”. Ed. L. P. Austern-I. Naroditskaya, Music of the Sirens. Bloomington and Indianapolis (2006) 16-51.
Hom. Il. Homeros, İlyada. Çev.: A. Erhat-A. Kadir. İstanbul 1998.
Hom. Od. Homeros. The Odyssey. Trans. S. Butler. New York 1944.
Hooke 1993 S. H. Hooke, Orta Doğu Mitolojisi. Çev.: A. Şenel. Ankara 1993.
Işık 1998 F. Işık, “Yunan Mucizesi Var mıydı?”. Adalya III (1998) 13-35.
Işık 2005 F. Işık, “Die Vergöttlichung Der Lykischen Dynasten, Im Lichte Ihrer Gräber”. Eds. H. İşkan-F. Işık, Grabtypen und Totenkult im Südwestlichen Kleinasien. Internationales Kolloquium. Antalya 4-8 October 1999. Lykia VI 2001/2002 (2005) 107- 124.
İşkan 2004 H. İşkan, “Die Aussenwirkung Des Späthethitischen Kulturraumes”. Eds. M. Novak - F. Prayon, A. M. Wittke, Güteraustausch- Kulturkontakt– Kulturtransfer. Akten den zweiten Forschungstagung des Graduiertenkollegs “Anatolien und Seine Nachbarn”. Tübingen 20-21 November 2003. Münster (2004) 151-175.
Jackson 2008 D. P. Jackson, Gılgamış Destanı. Çev.: A. Antmen. Ankara 2008. Keen 1992 A. G. Keen, “The Dynastic Tombs of Xanthos – Who Was Buried Where?”. Anatolien Studies 42 (1992) 53- 63.
Kramer 2001 S. N. Kramer, Sümer Mitolojisi. Çev.: H. Koyukan. İstanbul 2001. Marie – Hagen 2005 R. Marie – R. Hagen, Egypt: People-Gods-Pharaohs. Köln 2005.
Mellink 1998 M. J. Mellink, Kızılbel: An Archaic Painted Tomb Chamber in Northern Lycia. Philadelphia 1998.
Mellink 1998a M. J. Mellink, “Homer, Lycia and Lukka”. Eds. J. B. Carter-P. Moris, The Ages of Homer: A Tribute to Emily Towsend Vermeule. University of Texas Press (1998) 33-43.
Moortgat 1982 A. Moortgat, Die Kunst des Alten Mesopotamien Sumer und Akkad. Köln 1982.
Özüdoğru 2008 Ş. Özüdoğru, Arkaik Dönem Plastik Eserler Işığında Lykia İkonografisinde Yerli ve Yabancı Unsurlar. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Akdeniz Universitesi. Antalya 2008.
Plat. Phaid. Platon, Phaidros. Çev.: H. Akverdi. İstanbul 1997.
Pollard 1949 J. R. T. Pollard, “The Boston Siren Aryballos”. American Journal of Archeology 53, 4 (1949) 357-9.
Pollard 1977 J. Pollard, Birds in Greek Life and Myth. Great Britan 1977.
Pryce 1928 F. N. Pryce, Catalogue of Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquities of the British Museum, vol. I. London 1928.
Rudolph 2003 C. Rudolph, Das Harpyien-Monument von Xanthos: seine Bedeutung innerhalb der spätarchaischen Plastik. BAR International Series 2003.
Savaş 2006 Ö. S. Savaş, “Anadolu (Hitit-Luvi) Hiyeroglifli Belgeler Işığında Hattuşa’ dan Lukka’ ya”. Ed. K. Dörtlük et al., III. Uluslararası Likya Sempozyumu. Antalya 07-10 Ekim 2005. İstanbul (2006) 679-701.
Sevinç 2007 F. Sevinç, Hititlerde Ölülere ve Yeraltı Tanrılarına Sunulan Kurbanlar. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara 2007.
Shahbazi 1975 A. S. Shahbazi, The Irano-Lycian Monuments. Tehran 1975.
Smith 1892 A. H. Smith, A Catalogue of Archaic Greek Sculpture in the British Museum. London 1892.
Smith 1892-93 C. Smith, “Harpies in Greek Art”. Journal of Hellenic Studies 13 (1892- 93) 103- 14.
Şahin 1996 N. Şahin, “Beyaz Lekythoslar Işığında Klasik Devirde Atina’da Ölüm İkonografisi ve Ölü Kültü”. Arkeoloji Dergisi V, 6 (1996) 143-167.
Temür 2009 A. Temür, Grek Sanatında Karışık Yaratıklar. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Atatürk University. Erzurum 2009.
Tonks 1907 O. S. Tonks, “An Interpretation of the So-Called “Harpy” Tomb”. American Journal of Acheology 11 (1907) 321- 38.
Vermeule 1979 E. Vermeule, Aspects of Death in Early Greek Art and Poetry. University of California Press 1979.
Weicker 1902 G. Weicker, Der Seelenvogel: In der Alten Literatur und Kunst. Leipzig 1902.
Ziegler et al. 1979 K. Ziegler-W. Sontheimer-H. Gartner. Der Kleine Pauly Lexikon der Antike 5 (1979).