Harb-i Umumi, Eğitim ve Toplum: Bir Neslin Yok Oluşu

Öz Milyonlarca insanın ölümüne ve yaralanmasına neden olan Cihan Harbi, aynı zamanda siyasi, askeri, iktisadi ve içtimai etkileri günümüze kadar devam eden büyük bir felaket olarak kayıtlara geçmiştir. Bu savaşın Osmanlı eğitim sistemine etkileri, Çanakkale Savaşları ve İstanbul’daki yükseköğretim kurumları üzerinden incelenmesi hedeflenmektedir. Çalışmamızda Osmanlı seferberliği süresince ordunun ihtiyaçlarının karşılanması ve savaşın idamesi konusunda maarif teşkilatının faaliyetleri ele alınmıştır. Makalede Osmanlı arşiv belgeleri, ikinci kaynaklar kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Harp, Maarif, İstanbul, Çanakkale Muharebeleri, Öğrenciler

Great War, Education and Society: Destruction of a Generation

World War which caused death and injury of millions was also recorded as a great debacle that has ongoing political, military, economic and social affects. The effects of this war on Ottoman educational system are aimed to be examined on the higher institutes at Istanbul and Çanakkale (Gallipoli) battles. Activities of educational ministry about supplying the needs of army and maintenance of war during the Ottoman mobilization are surveyed in our study. The Ottoman Archive documents and secondary sources were used at the essay

Keywords:

War, Educational, İstanbul, Çanakkale (Gallipoli) Battles, Students,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (İstanbul)
Maarif Nezareti Evrakı
Mektubî Kalemi Belgeleri (MF. MKT)
Tedrisat-ı Aliye Dairesi (MF. ALY)
Dâhiliye Nezareti Evrakı
Hariciye Nezareti Evrakı
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV)
İradeler Tasnif
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arşivi
Darülfünun Edebiyat Fakültesi Meclis-i Müderrisîn Zabıt Defteri II, (İDF. EF. MMZD-II )
Darülfünun Edebiyat Fakültesi Meclis-i Müderrisîn Zabıt Defteri III, (İDF. EF. MMZD-III )
Darülfünun Edebiyat Şubesi Künye Defteri (1329-1330), nr. 1-8/4 (15).
Darülfünun Ulum-ı Edebiye Şubesi Künye Defteri II (1329-1330), nr. 1-8/5 (16).
T.C. İstanbul Darülfünun Talebe Rehberi, 1340-1341, Yeni Matbaa, İstanbul 1340.
Darülfünun Edebiyat Fakültesi Talebe Rehberi, 16 Şubat- 16 Haziran 1335, Evkaf Matbaası 1335.
Araştırma İnceleme Eserler
Ahmed Emin, Turkey in the World War, Yale Unv. Press, New Haven, 1930.
Akgün, Seçil-ULUĞTEKİN, Murat, Hilâl-i Ahmerden Kızılaya , Cilt: I, Ankara 2000.
Akın, Yiğit, Gürbüz ve Yavuz Evlatlar: Erken Cumhuriyette Beden Terbiyesi ve Spor, İletişim Yay., İstanbul 2005.
Alkan, Mehmet Ö., Tanzimattan Cumhuriyete Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri, Ankara 2000.
Arslan, A., Selçuk, M., Nam, M, Türkiyenin İlk ve Tek Kız Üniversitesi: İnas Darülfünunu (1914-1919), İdil Yay., İstanbul 2012.
Ateş, Sanem Y., Asker Evlatlar Yetiştirmek: II. Meşrutiyet Döneminde Beden Terbiyesi, Askerî Talim ve Paramiliter Gençlik Örgütleri, İletişim Yay., İstanbul 2012.
Aynî, M. Ali, Darülfünun Tarihi, İstanbul 1927.
Bakar, Bülent, Ermeni Tehciri, Atam Yay., Ankara 2009.
Baltacıoğlu, İ. Hakkı, Hayatım, (yay. haz. Ali Y. Baltacıoğlu), İstanbul 1998.
Baran, Tülay A., Çanakkale Savaşında Hukuk İhlalleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 73, Cilt: 25, Mart 2009.
Beşikçi, Mehmet, İhtiyat Zâbitinden Yedek Subaya: Osmanlıdan Cumhuriyete Bir Zorunlu Askerlik Kategorisi Olarak Yedek Subaylık ve Yedek Subaylar 1891-1930 , Tarih ve Top- lum Yeni Yaklaşımlar, Sayı: 13, Güz 2011, s. 45-89.
Beşikçi, Mehmet, Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Seferberliği, İş Bankası Kültür Yay., İs- tanbul 2015.
Çapa, Mesut, Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1915-1925), Ankara 2010.
Çiçek, Kemal, Ermenilerin Zorunlu Göçü (1915-1917), TTK Yay., Ankara 2005.
Çolak, Güldane, Avrupada Osmanlı Kızları, Heyemola Yay., İstanbul 2013.
Dölen, Emre, İstanbul Darülfünununda Alman Müderrisler 1915-1918 , İstanbul Bilgi Üniver- sitesi Yay., İstanbul 2013.
Edhem Nejad, Türkiyede Kız Mektepleri ve Terbiyesi, Türk Kadını, nr. 11, 17 Teşrin-i Evvel 1334-1918, s. 163-165.
Er, Hamit, Medreseden Mektebe Geçiş Sürecinde Darülhilafe Medreseleri, İstanbul 2003.
Erdemir, Lokman, Çanakkale Savaşı: Siyasi, Askeri ve Sosyal Yönleri, Gökkubbe Yay., İstanbul 2009.
Erickson, Edward J., Büyük Hezimet: Balkan Harplerinde Osmanlı Ordusu, (çev. Gül Ç. Gü- ven), İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2013.
Erickson, Edward J., Size Ölmeyi Emrediyorum! Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, 3. Baskı, (çev. M. Tanju Akad), Kitap yayınevi, İstanbul 2011.
Erişirgil, M. Emin, Ziya Gökalp, Ülkü, Sayı: 55, İstanbul, Kanun-ı sani 1944. Erşan, Mesut, Çanakkale Muharebelerinde Savaş Hukuku İhlalleri, Atatürk Araştırma Mer- kezi Dergisi, Sayı: 73, Cilt: 25, Mart 2009, s. 164-179.
Esenkaya, Ahmet, Çanakkale Muharebelerinde Cephede ve Cephe Dışında Sağlık Hizmet- leri, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 9, Sayı: 10-11, Bahar-Güz 2011, s. 25-70.
Gencer, Mustafa, Jöntürk Modernizmi ve Alman Ruhu, 1908-1918 Dönemi Türk- Alman İliş- kileri ve Eğitim, İstanbul 2003.
Halaçoğlu, Yusuf, Ermeni Tehciri, BKY Yay., İstanbul 2004.
Hankey, Donald, A Student in Arms, New York 1917.
Hurts, Steve, Te Public Schools Battalion in the Great War, Pen & Sword Books, South York- shire 2007.
İhsanoğlu, Ekmeleddin, Darülfünun: Osmanlıda Kültürel Modernleşmenin Odağı, c. I ve II, Ircıca Yay., İstanbul, 2010.
İrtem Süleyman K., Meşrutiyetten Mütarekeye (1909- 1918) , (Haz. O. S. Kocahanoğlu), Temel Yay., İstanbul 2004.
Kafadar, Osman-Esenkaya, Ahmet, Çanakkale Savaşlarında Kaybedilen Eğitim Görmüş Ne- siller Üzerine Düşünceler ve Öneriler, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı: 2, Mart 2004, s. 135-161.
Kansu, Naf Atuf, Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme (II. Kitap), İstanbul 1932. Karacakaya, Recep, Türk Kamuoyu ve Ermeni Meselesi (1908-1923),Toplumsal Dönüşüm Yay., İstanbul 2005.
Karataşer, Büşra, Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke Döneminde İstanbulun İaşesi, Kahra- man Maraş Sütçü İmam Ünv. İİBF Dergisi, Yıl: 2013, Sayı: 2, s. 97-114.
Maarif-i Umumiye Nezareti, İstanbul Darülfünunu Talimat, İstanbul 1329.
Maksudyan, Nazan, Mavi Kep ve Pelerin: Cihan Harbi Yıllarında Almanyada Osmanlı Yetim- leri, Toplumsal Tarih, Sayı: 243, Mart 2014, s. 22-27.
Orhonlu, Cengiz, Edebiyat Fakültesinin Kuruluşu ve Gelişmesi (1901-1933) Hakkında Bazı Düşünceler, Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, İstanbul 1973.
Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri I ve II, TC. Başbakanlık Devlet Arşivleri Gen. Müd., Ankara 2005.
Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti 1335 Senesinde Münakıd Hilâl-i Ahmer Meclis-i Umumisi Heyet-i Muhteremesine Takdim Edilen 1330-1334 Senelerine Ait Merkez-i Umumi Rapo- ru, Matbaa-i Orhaniye, İstanbul 1335.
Özbay, Kemal, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, c. 1, İstanbul 1976.
ÖZBAY, Kemal, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, c. 2, İstanbul 1976.
Sabah, İsmail, Çanakkale Savaşlarının Eğitim Kurumuna Etkisi (1915-1916), Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale 2013.
Saydam, Abdullah, Birinci Dünya Savaşında İstanbul Halkının Geçim Sıkıntısı, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 19, İstanbul 1998, s. 65-77.
Selçuk, Mustafa, Darülfünun Edebiyat Fakültesinde Yabancı Öğretim Üyelerinin İstihdamı (1915-1918), İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı: 19, Yıl: 2011, s. 57110.
Selçuk, Mustafa, Hedef Şehir İstanbul, Çanakkale Geçildi mi?, Emre Yay., İstanbul 2005. Selçuk, Mustafa, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi (1900-1933), Atam Yay., Ankara 2012.
Sezer, Cemal, Birinci Dünya Savaşında Hilâl-i Ahmer Cemiyetinin Sağlık Alanındaki Faali- yetleri, History Studies, Volume: 4, Issue: 4, November 2012, s. 373-384.
Shaw, Stanford J., Birinci Dünya Savaşında Osmanlı İmparatorluğu: Birinci Cilt, Savaşa Gi- riş, Terc.: Beyza S. Aydaş, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2014.
Sunata, İ. Hakkı, Geliboludan Kafkaslara I. Dünya Savaşı Anılarım, 4. Baskı, İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2015.
Sunata, İ. Hakkı, İstanbulda İşgal Yılları, 3. Baskı, İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2009. Taşkıran, Cemalettin, Çanakkale Savaşlarında İtilaf Devletlerinin Hasta ve Yaralılarımıza Sal- dırıları, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı: 1, Mart 2003, s. 103-113.
Tetik, Ahmet-Güzel, M. Şükrü, Osmanlılara Karşı İşlenen Savaş Suçları (1911-1921), İş Ban- kası Kültür Yay., İstanbul 2013.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiyede Siyasi Partiler , c. 3, İletişim Yay., İstanbul 2000.
Turan, Kemal, Türk-Alman Eğitim İlişkilerinin Tarihi Gelişimi, İstanbul 2000.
Turan, Ömer, Turkish Historiography of the First Word War, Middle East Critique , Vol. 23, No: 2, 2014, p. 241-257.
Uçan, Lale, Problems of Turkish Students in Germany During the First World War , I. Ulusla- rarası Tarihi ve Kültürel Yönleriyle Türk-Alman İlişkileri Sempozyumu (8-10 Ekim 2009), Bildiriler Kitabı, Konya Valiliği Yay., Konya 2010, s. 727-735.
Uşaklıgil, H. Ziya, Saray ve Ötesi, (Haz. N. Özmel Akın), İstanbul 2003, s.725.
Ünver, A. Süheyl, Birinci Cihan Harbinde Tıp Fakültesi, İstanbul 1952.
Yalman, A. Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1888-1918), c.1, Yenilik Bası- mevi, İstanbul 1970.
Zengin, Zeki S., Medreseden Darülfünuna Türkiyede Yüksek Din Eğitimi, Adana 2009.