Türkiye’de Sendikal Hareketin ve Hakların Yukarıdan Görünümü: Niteliksel Bir Araştırma

Bu makale, Türkiye’de sendikalaşma oranının neden düşük, sendikaların neden güçsüz olduğunu incelemektedir. Bu duruma yol açan, sendikalara içsel ve dışsal faktörleri bir arada ele almaktadır. Makalenin ilgili literatüre özgün katkısı, çalışma ilişkileri alanında yönetici konumunda olan kişilerle yapılmış niteliksel bir araştırmaya dayanmasıdır. Alanın temel taraflarının tümünden işçi sendikaları, kamu görevlileri sendikaları, işveren örgütleri, ilgili bakanlık yöneticilerle görüşülmüş, çalışma ilişkileri alanının temel sorunlarının bir panoraması çıkartılmış, farklı bakış açıları yansıtılmıştır. Sendikal hareketin durumuna ilişkin en iyimser değerlendirmeler son yıllarda üye sayısı oranı artan sendika temsilcilerinden gelirken, diğer görüşmeciler daha kötümser değerlendirmeler yapmıştır. Kimi sendika temsilcilerinde özeleştirelliğin yok denecek kadar az olduğu gözlenirken; kimileri kayda değer özeleştirilerde bulunmuştur. Dışsal faktörler konusunda yetkin bir analiz ortaya koyan sendika temsilcileri, sendikal hak ve özgürlükler konusunda karanlık bir tablo çizmiştir. İşçi sendikası temsilcilerinin tümü, hukukun ve idarenin, özel sektörde sendikalaşan işçileri işveren baskısı karşısında korumadığı konusunda hemfikirdir.

Anahtar Kelimeler:

Sendika, Çalışma İlişkileri, Sendikasızlaşma, Sendikal Haklar, Adalet ve Kalkınma Partisi

Trade Unions and Union Rights in Turkey: A Qualitative Research on the View from Above

This article investigates why the union density is low and the unions are weak in Turkey. It explores factors internal and external to the unions. The article contributes to the relevant literature by presenting a qualitative research on the leaders of industrial relations. It rests on in-depth interviews with the leaders of all main parties worker unions, civil servant unions, employer organizations and Ministry of Family, Labour and Social Services of the industrial relations. The article uncovers a panoramic view of the main problems of industrial relations and lays out different point of views. The representatives of the unions, which increased their share in total membership in recent years, made most optimistic evaluations, while other interviewees made more pessimistic evaluations. Some union leaders expressed no self-criticism, while others voiced noteworthy self-criticisms. Union leaders gave an insightful analysis of external factors and painted a bleak picture of the freedom of association and right to collective bargaining in Turkey. All worker union leaders emphasized that the laws and public administration do not protect union workers against employer harassment

Keywords:

Trade Unions, Industrial Relations, Deunionization, Union Rights, Justice and Development Party,

PDF

___

Aberbach, J. D. ve Rockman, B. A. (2002) “Conducting and Coding Elite Interviews”, Political Science and Politics, 35(4), 673-676.
Adaman, F., Buğra, A. ve İnsel, A. (2009) “Societal Context of Labor Union Strategy The Case of Turkey”, Labor Studies Journal, 34(2), 168-188.
Akgökçe, N. (2018) “Sonsöz”, Saygılıgil, F. Bir Kadın Grevi içinde, İstanbul: Güldünya, 195-203.
Akkaya, Y. (2019) “Yolun Neresindeyiz: 10(0) Yıl Önce 10(0) Sonra”, Kayaoğlu, M. S. (der.) 2000’li Yıllarda Türkiye’de Sendikacılık içinde, Ankara: Epos, 261-284.
Alnıaçık, A. (2018) “Politik Bir Sorun Olarak Kadın İstihdamı ve Toplumsal Cinsiyet Siyasetindeki Kurumsallaşma”, Savaşkan, O. ve Ertan M. (der.) Türkiye’nin Büyük Dönüşümü içinde, İletişim: İstanbul, 475-499.
Arıcan, Y. F. (2018) “Sınıf, Siyaset ve Kimlik Arasında: Hak-İşçi Sendikaları Konfederasyonu”, Savaşkan, O. ve Ertan M. (der.) Türkiye’nin Büyük Dönüşümü içinde, İletişim: İstanbul, 551-577.
Artar, F. ve Baydar G. (2015) “Sendikaların Alternatif Pedagoji ile İmtihanı”, Yücesan- Özdemir G. (der.) Rüzgara Karşı içinde, Ankara: Notabene, 227-252.
Astarlı, M. (2019) “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Sendika Hakkının Etkili Korunmasına İlişkin Tek Gıda İş Sendikası/Türkiye Kararı ve Türk Hukuku Bakımından Çıkarımlar”, Çalışma ve Toplum, 2, 1237-1258.
Audenhove, L. V. ve Donders, K. (2019) “Talking to People III: Expert Interviews and Elite Interviews”, Bulck, H. V. D., Puppis, M., Donders, K. ve Audenhove L. V. (der.) The Palgrave Handbook of Methods for Media Policy Research içinde, Cham: Palgrave Macmillan, 179-198.
Bakır, O. ve Akdoğan, D. (2009) “Türkiye'de Sendikalaşma ve Özel Sektörde Sendikal Örgütlenme”, Türk-İş Dergisi, Sayı: 383.
Birelma, A. (2014) Ekmek ve Haysiyet Mücadelesi: Günümüz Türkiyesi’nde Üç İşçi Hareketinin Etnografisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Birelma, A. (2015) “Türkiye’de Taşeron Çalışma”, Toplum ve Bilim, 133, 55-96.
Birelma, A. (2018a) Trade Unions in Turkey, 2018. Berlin: Friedrich Ebert Stiftung.
Birelma, A. (2018b) “Türkiye Sendikal Hareketinde Aykırı bir Yeniden Canlanma Vakası: TÜMTİS’in Yakın Dönemdeki Atılımı”, Savaşkan O. ve Ertan, M. (der.) Türkiye’nin Büyük Dönüşümü: Ayşe Buğra’ya Armağan Kitabı içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 579-607.
Bozkurt-Güngen, S. (2018) “Labour and Authoritarian Neoliberalism: Changes and Continuities Under the AKP Governments in Turkey”, South European Society and Politics, 23:2, 219-238.
Buğra, A. (2020) “Politics of Social Policy in a Late Industrializing Country: The Case of Turkey”, Development and Change 51(2), 442–462.
Çelik, A. (2007) “Yeni Sorun Alanları, Eğilimler ve Arayışlar”, Sazak F. (der.) Türkiye’de Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar içinde, Ankara: Epos, 17-74.
Çelik, A. (2014a) “Mücadeleden vesayete Türkiye’de kamu görevlileri sendikacılığı”,
Eleştirel Pedagoji 34.
Çelik, A. (2014b) “Türkiye’de Sosyal Diyalog ve Ekonomik ve Sosyal Konsey: Bir Başarısızlık Öyküsü”, 15. Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Kongresi içinde, Ankara: Türk-İş, 16-48.
Çelik, A. (2015) “Turkey’s New Labour Regime Under the Justice and Development Party in the First Decade of the Twenty-First Century: Authoritarian Flexibilization”, Middle Eastern Studies 51:4, 618-635.
Çelik, A. (2019) “Türkiye’de Kamu Çalışanları Sendikacılığı – KESK’in Yükselişi ve Düşüşü”, Kayaoğlu, M. S. (der.) 2000’li Yıllarda Türkiye’de Sendikacılık içinde, Ankara: Epos, 39-101.
Demirdizen, D. ve Lordoğlu K. (2013) “Türkiye'de Sendika içi demokrasi ya da bir imkansızın arayışı mı?”, Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyum V Bildiriler Kitabı, Sosyal Haklar Sempozyumu, 223-241.
Dinler, D. (2012) Country Trade Union Report: Turkey. İstanbul: Friedrich Ebert Stiftung.
Doğan, G. (2013) “Deradicalisation of organized labour”, Akça, İ., Bekmen, A. ve Özden B. A. (der.) Turkey Reframed: Constituting Neoliberal Hegemony içinde, London: Pluto Press, 188-203.
Doğan, G. (2015) “1980 Sonrası Sendikal Hareket: Türkiye’de Sendikacılığın Kuğu Şarkısı”, Çetinkaya, Y. D. ve Alkan, M. Ö. (der.) Tanzimat’tan Günümüze Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi 1839-2014 içinde, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Dünya Gazetesi (2020) “CHP'li Ağbaba'dan 'Ekonomik Sosyal Konsey' tepkisi”, Dünya Gazetesi. 7 Aralık 2020.
EÇT - Emek Çalışmaları Topluluğu (2017) 2016 İşçi Sınıfı Eylem Eylemleri Raporu. İstanbul: Emek Çalışmaları Topluluğu.
EÇT - Emek Çalışmaları Topluluğu (2018) 2017 İşçi Sınıfı Eylem Eylemleri Raporu. İstanbul: Emek Çalışmaları Topluluğu.
EÇT - Emek Çalışmaları Topluluğu (2019) 2018 İşçi Sınıfı Eylem Eylemleri Raporu. İstanbul: Emek Çalışmaları Topluluğu.
Erdinç, I. (2014) “AKP Döneminde Sendikal Alanın Yeniden Yapılanması ve Kutuplaşma: Hak-İş ve Ötekiler”, Çalışma ve Toplum, 2, 155-174.
Gökşen, F., Olcay, Ö., Alnıaçık A. ve Deniz, C. (2015) An Analysis of Public Programs Related to Women’s Entrepreneurship and Access to Labor Markets, Washington: World Bank.
Görmüş, A. (2007) “Türkiye’de Sosyal Diyaloğun Gelişimi”, Çalışma ve Toplum, 3, 115-140. A. Güleç, (2014) “Avrupa Refah
Devlet/Sistemlerinin Yeniden
Yapılandırılmasında Sosyal Tarafların Rolü: Türkiye Örneği”, Çalışma ve Toplum, 2, 175-188.
ITUC (2020) 2020 ITUC Global Rıghts Index - The World’s Worst Countries for Workers. Brussels: ITUC.
Koç, Y. (2007) “Türkiye’de Sendikacılık: Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Sazak F. (der.) Türkiye’de Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar içinde, Ankara: Epos, 209-236.
Koç, Y. (2019) “1980’den Günümüze ve Yarına Türkiye İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi,” Kayaoğlu, M. S. (der.) 2000’li Yıllarda Türkiye’de Sendikacılık içinde, Ankara: Epos, 200-260.
Korkmaz, E. E. (2013) “Globalisation, the global labour movement and transnational solidarity campaigns: three case studies from Turkey”, SEER Journal for Labour and Social Affairs in Eastern Europe, 1, 97-112.
Lordoğlu, K. (2004) “Türkiye’de Mevcut Bazı Sendikaların Liderlik ve Yönetim Anlayışları ve Bazı Sendikal Sorunlardan Örnekler”, Çalışma ve Toplum, 1, 81-96.
Moyser, G. (2006) “Elite Interviewing”, Jupp, V. (der.) The Sage Dictionary of Social Research Methods, London: Sage Publications.
Müftüoğlu, Ö. (2019) “Neoliberal Yıkıma Karşı Uzlaşmacı Sendikacılık Çözüm mü?”, Kayaoğlu, M. S. (der.) 2000’li Yıllarda Türkiye’de Sendikacılık içinde, Ankara: Epos, 172-199.
Önder, N. (2016) The Economic Transformation of Turkey: Neoliberalism and State Intervention. London: I.B. Tauris.
Öngel, F. S. (2019) “Sendika-Kooperatif İlişkileri ve Sendikaların Yatırım Faaliyetleri”, Öngel, F. S. ve Yıldırım, U. D. (der.) Krize Karşı Kooperatifler: Deneyimler, Tartışmalar, Alternatifler içinde, Ankara: NotaBene, 185-216.
Özar, Ş. (2015) “Türkiye’de 1980 Sonrası Dönemde Kadın Emeği ve İstihdamı Politikaları: Kadın Hareketi, Sendikalar, Devlet ve İşveren Kuruluşları”, Makal, A. ve Toksöz, G. (der.) Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği içinde, Ankara: İmge.
Özkızıltan, D. (2019) “Authoritarian neoliberalism in AKP’s Turkey: an industrial relations perspective”, Industrial Relations Journal, 50(3), 218-239.
Özveri, M. (2007) “Sendikal Hareket, Sorunlar, Arayışlar”, Sazak, F. (der.) Türkiye’de Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar içinde, Ankara: Epos, 75- 116.
Özveri, M. (2013) Türkiye’de Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi ve Sendikasızlaştırma (1963-2009), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
Özveri, M. (2016) “Yasaklarla Şekillenmiş Endüstri İlişkileri Sistemi ve 2015 Metal İşçileri Direnişi”, Çalışma ve Toplum, 2, 701-724.
Peck, J. ve Theodore, N. (2012) “Follow the policy: a distended case approach”, Environment and Planning A, 44, 21-30.
Savran, S. (2018) “Sendikaların Krizi mi, Sosyalistlerin Krizi mi?”, Savran, S., Tanyılmaz, K. ve Tonak, E. A. (der.) Marksizm ve Sınıflar içinde, İstanbul: Yordam.
Saygılıgil, F. (2018) Bir Kadın Grevi. İstanbul: Güldünya.
Uçkan Hekimler, B. (2017) “Türkiye’de Olumsuz Sendikal Algının İçsel ve Dışsal Nedenleri”, Sosyal Siyaset Konferansları 68(1), 127-154.
Urhan, B. (2014) Sendikasız Kadınlar Kadınsız Sendikalar. İstanbul: Kadav.
Urhan, B. (2019) “Türkiye’de Kadın İşçilerin Sendikal Örgütlenmesi: Zorluklar, Engeller ve Fırsatlar”, Kayaoğlu, M. S. (der.) 2000’li Yıllarda Türkiye’de Sendikacılık içinde, Ankara: Epos, 102-153.
William, H. S. (2011) “Strategies for Conducting Elite Interviews”, Qualitative Research, 11(4), 431-441.
Yeğen, M. (2000) “Sendikalar ve Kadın Sorunu: Kurumsal Gelenekler ve Cari Zihniyetler”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 3:1-2, 1-40.
Yıldırım, E. ve Uçkan, B. (2010) “İşverenlerin Sendikasızlaştırma Modelleri ve Türkiye Örneği”, Çalışma ve Toplum, 2, 163-184.
Yorgun, S. (2011) “Grevsiz Toplu Pazarlık Hakkı ve Aidat Bağımlılığı Kıskacında Memur Sendikaları”, Sosyal Siyaset Konferansları, 60, 145–168.