Aslı ŞAHANKAYA ADAR, Saniye DEDEOĞLU, Güneş KURTULUŞ

Türkiye’de Kadın Kooperatifleri: Mevcut Durum Analizi, Kadın Güçlenmesi ve İstihdam Yaratma Potansiyeli

Türkiye hala toplumsal cinsiyet normlarının çok güçlü olduğu ve kadınların ekonomik yönden birçok dezavantajı yaşadıkları bir ülkedir. Bunun en bariz gözlemlenebildiği alan ise, işgücü piyasasıdır. Türkiye’de kadınların işgücü piyasasına katılımları ve istihdam oranları OECD ve AB ülkeleriyle karşılaştırıldığında oldukça düşüktür. Son dönemde kadın ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının artırılması amacıyla alternatif bir güçlenme aracı ve istihdam modeli olarak kadın kooperatifleri öne çıkmaktadır. Nitekim kadın kooperatiflerinin yaygınlaşması amacıyla kamu kurumları, yerel yönetimler, uluslararası kuruluşlar ve STK’lar kadın kooperatiflerini maddi olarak ve kooperatiflerin kuruluş ve işletilmesiyle ilgili eğitimler aracılığıyla teknik açıdan desteklemektedirler. Ancak desteklerle sayıları gün geçtikçe artan kadın kooperatiflerinin mevcut durumunu ortaya koyan çalışmaların sınırlı olmasının yanında aktif kadın kooperatifleri ve bunların ortakları sayıları ile faaliyet alanları gibi bilgilere ulaşmak da oldukça güçtür. Bu alandaki bilgi eksikliği kadın kooperatiflerinin hem nicelik hem de nitelik açısından değerlendirilmesini zorlaştırmakta, kuruluş hedefleri ile faaliyetleri arasındaki ilişkinin analiz edilmesini engellemektedir. Bu çalışmada Türkiye’de kadın kooperatiflerinin mevcut durumu, kadın kooperatiflerinin istatistiki bölge sınıflandırmalarına göre düzey 2’de yer alan 26 bölgedeki dağılımları ve üretim ile hizmet sınıflandırmaları da dikkate alınacak şekilde incelenmiştir. Bunu yaparken Ticaret Bakanlığı’nın resmî sitesindeki verilerden, üst birliklerden elde edilen verilerden ve çalışma süresinde doğrudan iletişime geçilerek ulaşılan kadın kooperatiflerinin verilerinden yararlanılmıştır. Bu çalışma son yıllarda kadın kooperatif sayılarındaki hızlı artışa rağmen, kadın kooperatiflerinin kadın istihdamını arttırmada ve kadın güçlenmesini desteklemekte epey zayıf etkiler yarattığını göstermektedir. Fakat yine de uzun vadede kadın kooperatiflerinin toplumsal yaşamda ve çalışma yaşamında toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin ortadan kaldırılmasında veya azaltılmasında önemli bir güçlenme aracı olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Kadının Güçlenmesi, Kadın Kooperatifleri, Kadın İstihdamı

PDF

___

Acar, S. Bilen Kazancık, L., Meydan, M. C. Ve Işık, M. (2019) İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması SEGE-2017, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü Yayını: 3.
Act Human (2021) Sosyal Dayanışma Ekonomisi için Güçlü Kooperatifçilik, Ingev Yayını.
Aksoy Demirci, A. Ve Günay, G. (2018) “Türkiye'de Kadın Kooperatifçiliği”, Third Sector Social Economic Review, 53, 77-90. Aldırmaz Akkaya, F. (2018) “Türkiye’de Kadın Kooperatiflerinin Sürdürülebilir Kırsal Turizmdeki Önemi ve Finansal Performanslarının Analizi”, İnönü Üniversitesi, SBE, YL Tezi.
Alsop, R., Bertelsen, M. Ve Holland, J. (2006) Empowerment in Practice: From Analysis to Implementation, The World Bank Publication.
Ambler, K., Jones, K. Ve O’Sullivan, M. (2021) “Facilitating Women’s Access to an Economic Empowerment Initiative: Evidence from Uganda”, World Development, 138, 1-13.
Bilgin, N. Ve Tanıyıcı, Ş. (2008) “Türkiye’de Kooperatif ve Devlet İlişkilerinin Tarihi Gelişimi”, KMU İİBF Dergisi, 10, 136-159.
Bülbüller, G. (2022) “Türkiye’de Kadın Kooperatiflerinin Sosyal Dayanışma Ekonomisi Kapsamında İncelenmesi: İzmir İli Örneği”, İstanbul Üniversitesi, SBE, YL Tezi.
Cazgır, K. D. (2022) “Women’s Empowerment through Co-Operatıves: The Case of Women’s Co-Operatıves in Izmir”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, SBE, YL Tezi.
COPAC (2015) Cooperatives, Women, and Gender Equality, http://www.copac.coop/wp-content/uploads/2015/07/COPAC_PolicyBrief_CoopsWomen.pdf (15.04.2021).
Cinar, K., Akyuz, S., Ugur-Cinar, M. Ve Onculer-Yayalar, E. (2021) “Faces and Phases of Women’s Empowerment: The Case of Women’s Cooperatives in Turkey”, Social Politics, 28, 778-805.
Demetriades, J. (2009) Gender Equality Indicators: What, Why and How?, OECD Publications.
Demircan Yıldırım, P. (2022) “Covid-19 Pandemi Süreci ve Batı Akdeniz’deki Kadın Kooperatiflerini(N) Etkilemesi”, Journal of Economy, Culture and Society, 66, 345-364.
Duguid, F. Durutaş, G. Ve Wodxicki, M. (2015) Türkiye’de Kadın Kooperatiflerinin Mevcut Durumu, Dünya Bankası Raporu.
Durukanoğlu, Ç. (2019) Kriz ve Hayatta Kalma/Savunma Araçlarından Biri Olarak Kooperatifler, https://www.demokrathaber.org/yasam/kriz-ve-hayattakalmasavunma-araclarindan-biri-olarak-kooperatifler-h113559.html (05.02.2021).
Erdoğan, M. (2022) “Türkiye’de Kooperatiflerin Kadınların Toplumsal Konumları Üzerindeki Etkileri: Gaziantep Kadın Kooperatifleri Örneği”, Gaziantep Üniversitesi, SBE, YL Tezi.
Em-Ar (2022) Kadın Emeği Raporu. Geneş-İş Emek Araştırma Dairesi Yayını.
Emiroğlu, M. (2019) Kooperatifçilik ve Kadın Kooperatifleri, https://ticaret.gov.tr/data/5d41e48b13b87639ac9e02df/7458fc6b5805cfbbaf4a3f0d76ad0bf5.pdf (03.04.2023).
Gholipour, A., Rahimian, A., Mirzamani, A. Ve Zehtabi, M. (2010) “Impact Model of Women’s Empowerment”. International Business Research, 3, 57-65.
Gönüllü Atakan, A. ve Çoban A. (2022) Türkiye’de Kadınların Kooperatifler Yoluyla Güçlenmesi: Yasal ve Yapısal Stratejiler, ILO Yayınları.
ILO (2014) Leveraging the Cooperative Advantage for Women’s Empowerment and Gender Equality, Geneva: ILO Publications.
ILO (2015) Advancing Gender Equality: The Co-operative Way, Geneva: ILO Publications.
ILO (2017) World Employment and Social Outlook: Trends for Women, Geneva: ILO Publications.
ILO (2018a) Advancing Cooperation among Women Workers in the Informal Economy: The SEWA Way, Geneva: ILO Publications.
ILO (2018b) Global Wage Report 2018/19: What Lies behind Gender Wage Gaps. ILO Publications.
ILO (2020) Measuring the Gender Pay Gap: Turkey Case, Ankara: ILO Publications.
Irmaklıoğlu, T. Ve Irk, E. (2022) “Türkiye’de Kooperatifçiliğin Tarihsel Gelişimi”, Yönetim ve Örgüt Tarihi Dergisi, 1, 102-115.
Kabeer, N. (1999) “Gender Equality and Women’s Empowerment: A Critical Analysis of the Third Millennium Development Goal 1”, Gender & Development, 13, 13-24.
Kabeer, N. (2001) “Conflicts over Credit: Re-evaluating the Empowerment Potential of Loans to Women in Rural Bangladesh”, World Development, 29, 63-84.
Kavas Urul, A. (2016) 81 İl İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Karnesi. Tepav Yayınları.
KEİG (2015) Türkiye’de Kadın Kooperatifleşmesi: Eğilimler ve İdeal Tipler. KEİG Yayınları Dizisi: Araştırma Raporu.
Kızıldağ, D. Ve Karataş, A. B. (2018) “Kadın Girişimciliği ve Kadın Kooperatifleri: Urla Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi Örneği”, 17. Uluslararası Katılımlı İşletmecilik Kongresi, 26-28 Aralık, İzmir.
Kızılırmak, B., Memiş, E. Ve Toksöz, G. (2022) Türkiye’nin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Performansı 2000-2019, UNDP. Kocagöz, U. (2021) Kentsel Gıda Krizinin Temelleri: Gıda Hakkı ve Kentte Örgütlenme 1, Kent Enstitüleri, http://kentenstituleri.org/2021/04/16/kentsel-gida-krizinin-temelleri-gida-hakki-ve-kentte-orgutlenme-i-umut-kocagoz/ (20.04.2021).
Kornginnaya, S. (2020) “Asian Cooperatives and Gender Equality”, Altman, M., Jensen, A., Kurimoto, A., Tulus, R., Dongre, Y. Ve Jang, S. (der.) Waking the Asian Pasific Co-Operative Potential içinde, Cambridge: Academic Press.
Kurtuluş, G. ve İnci, M. (2021) “Kapitalizm Sahnesinde Yeni Bir Aktör: Sosyal Girişimler”, Fiscaoeconomia, 5, 21-37.
Kurtuluş, G. (2019) “Türkiye’de Yeni Kooperatifçilik Hareketinin Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi Kapsamında İncelenmesi”, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, SBE, YL Tezi.
MacHanry, R. (2000) “Builgind on Local Strategies: Nepalese Fair Trade Textiles”, Grimes, K. M. Ve Milgram, B. L. (der.) Artisans and Cooperatives: Developing Alternative Trade fort he Global Enomoy içinde. Tuscon: University of Arizona Press.
Marmara Kadınlar Birliği (2023) ‘Marmara Kadınlar Birliği Kuruluyor’, Blog Haber, https://www.marmarakadinlarbirligi.com/2020/07/27/marmara-kadinlar-birligi-kuruluyor/ (26.03.2023)
Mcmurty-Schincariol, L. Ve Mcmurty, JJ. (2015). Advancing Gender Equality: The Co-operative Way, ILO Publications.
Nippierd, A. (2012) Gender Issues in Cooperatives, Geneva Switzerland: International Labour Organization.
OECD (2021) OECD, Employment Rate, https://data.oecd.org/jobs.htm#profile-Employment (27.03.2023).
Olabisi, T. A., MacDonald, U. U. Ve Emmanuela, A. O. (2015) “Effect of Cooperative Membership on the Economic Empowerment of Women in Osun State of Nigeria”, International Jorunal of Business and Economic Research, 4, 21-29.
Öksüz, E. (1982) “Kooperatifçilik Kavramı ve İlkelerinin Işığında, Türkiye'de Köy Kalkınma Kooperatifleri”, Journal of Social Policy Conferences, 31, 329-358.
Özdemir, G. Ve Yılmaz, E. (2008) “Kadın Girişimciliği ve Kooperatifler”, Uluslararası 2. Trakya Bölgesi Kalkınma-Girişimcilik Sempozyumu, 1-2 Ekim 2008, Kırklareli.
Özdemir, G., Yılmaz, E. Ve Er Ülker, F. (2020) “Kalkınmada Ekonomik Model Kadın Kooperatifleri”, 2. Uluslararası Kadın Kongresi: Güçlendirilmek Yerine Güçlenmek ve İlerlemek, 4-5 Ekim, İzmir.
Rosenbaum, B. (2000) “Of Women, Hope and Angels: Fair Trade and Artisan Production in a Squatter Settlement in Guatemala”. Grimes, K. M. Ve Milgram, B. L. (der.) Artisans and Cooperatives: Developing Alternative Trade fort he Global Enomoy içinde. Tuscon: University of Arizona Press.
Selhausen, F. M. (2020) “What Determines Women's Participation in Collective Action? Evidence from a Western Ugandan Coffee Cooperative”, Feminist Economics, 22, 1-28.
Sen, A. (1987) “Gender and Cooperative Conflicts”, Tinker, I. (der.) Persistent Inequalities: Women and World Development içinde. Oxford: Oxford University Press
Serinikli, N. (2016) “Kadın Yoksulluğunu Önlemede Girişimciliğin Önemi: Kadın Kooperatifleri ve Mikro Kredi Uygulamaları”, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı, 598-609.
Simurg (2022) Simurg Harita Çalışması, https://simurg.org.tr/harita/ (31.10.2022).
Şahankaya Adar, A., Kurtuluş, G. Ve Dedeoğlu, S. (2023), “Türkiye’de Kadın Kooperatiflerinin Mevcut Durumu”, 17. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, 1-3 Şubat 2023, Ankara.
Şahankaya Adar, A. Ve Dedeoğlu, S. (2023) “Türkiye’de Ataerkinin Kadın İstihdamı Tabusu: İşverenlerin Tutumları Üzerine Bir Uygulama”, Mülkiye Dergisi, 47, 387-415.
Şengül, Ü., Eslemian, S. Ve Eren, M. (2013) “Türkiye’de İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre Düzey 2 Bölgelerinin Ekonomik Etkinliklerinin VZA Yöntemi ile Belirlenmesi”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 11, 75-99.
Taş, H. Y. Ve Kazar, E. N. (2019) Sosyal Kooperatifçiliğin Kadın Yoksulluğuna Etkisi: Bahçelievler Kadın Kültür, Çevre ve İşletme Kooperatifi Üzerine Bir Araştırma.
Tesfay, A. Ve Tadele, H. (2013) “The Role of Cooperatives in Promoting Socio-Economic Empowerment of Women: Evidence from Multipurpose Cooperative Societies in South-Eastern Zone of Tigray, Ethiopia”, International Journal of Community Development, 1, 1-11.
Theeuwen, A., Duplat, V., Wickert, C. Ve Tjemkes, B. (2021) “How Do Women Overcome Gender Inequality by Forming Small-Scale Cooperatives? The Case of the Agricultural Sector in Uganda”, Sustainability, 13, 1-25.
Ticaret Bakanlığı (2017) Türkiye Kooperatifçilik Raporu, http://koop.gtb.gov.tr/data/592ea2dd1a79f514ac499aae/TKR-2016-2017%200804-BASIM.pdf (05.03.2021).
Ticaret Bakanlığı (2019) Türkiye’de Kooperatifçilik. https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/kooperatifler-hakkindabilgiler/tarihce#:~:text=1971%20y%C4%B1l%C4%B1nda%20bir%20araya%20gelen,K%C3%B6y%2DKoop'u%20kurmu%C5%9Ftur (05.03.2021).
Toksöz, G., Özkazanç, A. Ve Poyraz, B. (2001) Kadınlar, Kalkınma ve Sosyal Adalet, Ankara Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi.
Toksöz, G. Ve Memiş, E. (2018) İstihdamda Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Haritalanma ve İzleme Çalışması, CEİD Yayınları: 5.
TÜİK (2021) TÜİK Veritabanı İşgücü İstatistikleri, https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=istihdam-issizlik-ve-ucret-108&dil=1 (22.03.2023).
Türkmen, İ. (2019) “Türkiye’de Planlı Dönemde Bir Kırsal Kalkınma Projesi: Köy Kalkınma Kooperatifleri”, Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi, 25-27 Nisan, İzmir.
TÜSEV (2018) Sosyal Kooperatifçilik: Yasal Mevzuat Açısından Avrupa Birliği Örnekleri ve Türkiye’deki Gelişmeler, TÜSEV Yayınları.
Ünsan, A. Ve Sülkü, S. N. (2020) “Bölgeler Arası Gelişmiş Düzeylerinin Belirlenmesi ve Karşılaştırılması: Türkiye Örneği”, Bilig Dergisi, 95, 177-209.
Van Eerdewijk, A. Ve Newton, J. (2017) What Gets Measured Metters: A Method’s Not efor Measuring Women and Girl’s Empowerment. Bill&Melinda Gates Foundation.
Yalçın, A. Z. Ve Çetin, H. (2021) “21. Yüzyılda Türkiye'de Kooperatifçilik ve Kalkınma Üzerine Bir Değerlendirme”, Çakı, F., Öner, Ş., Uzun, A., Altındal, Y. Ve Yalçın, A. Z. (der.) 21. Yüzyılda Kalkınmaya Yeniden Bakış içinde, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Yıldız, S. (2020) “Kooperatiflerin Gelişimine ve Kooperatiflerde İnsan Kaynağına Yönelik Eğitim Faaliyetlerine Genel Bakış”, Journal of Social Humanities Sciences Research, 7, 2359-2372.
Yılmaz, E.; Özdemir, G. Ve Er, F. Ü. (2019) “Women in Rural Areas and Anlytical Approaches to Empowerment of Women”, Çelik, O. B. Ve Yenilmez, M. İ. (der.) Women’s Economic Empowerment in Turkey içinde, New York: Routledge.
Wijers, G. D. (2019) “Inequality Regimes in Indonesian Dairy Cooperatives: Understanding Institutional Barriers to Gender Equality”, Agriculture and Human Values, 36, 167–181.