PARİS BARIŞ KONFERANSI SIRASINDA AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’NİN OSMANLI DEVLETİ İLE İMZALANACAK BARIŞ ANTLAŞMASINA KARŞI TUTUMU

Birinci Dünya Savaşı sonrasında toplanan Paris Barış Konferansı’nda Müttefik Devletler, Osmanlı topraklarının bölüşümü ve bu topraklar üzerinde tesis edilecek manda yönetimlerinde Amerika Birleşik Devleti Hükümeti’nin desteğini almayı bekliyorlardı. Başkan Wilson, konferansın ilk aylarında bazı şüpheleri olduğunu beyan etse de Wilson’un Türklerle imzalanacak barış antlaşmasında sorumluluk almak istediğini ilan etmesi, İngiliz ve Fransızları rahatlatmıştı. Bu iki devlet, Anadolu’nun paylaşımında bazı sorunlu bölgelerin Amerika Birleşik Devleti mandasına bırakılması ile Doğu sorununu, masa başında arzu ettikleri yönde çözmeyi umuyordu. Amerika Birleşik Devleti, Anadolu’nun paylaşılması ve sonrasında oluşturulacak manda yönetimleri konusunda araştırmalar yapmak için 1919 yılı içerisinde Ortadoğu ve Anadolu’ya King-Crane Komisyonu ve General Harbord Heyetleri’ni göndermiştir. Bu heyetler, yaptıkları çalışmalarla Amerika Birleşik Devleti’nin bölgede manda yönetimi alma konusunda karar verme aşamasında senatoya bazı raporlar sunmuştu. Bu durum, Osmanlı Devleti ile imzalanacak barış antlaşmasının ertelenmesine neden olmuştu. Ayrıca Osmanlı topraklarına gönderilen heyetlerin raporları doğrultusunda Amerikan Senatosu’nun manda yönetimi almayı reddetmesi Müttefikleri, Anadolu ve Ortadoğu’daki paylaşım planlarında değişikliğe sevk edecekti.

Anahtar Kelimeler:

Amerika Birleşik Devleti, Paris Barış Konferansı, İngiltere, Ermenistan, Başkan Wilson, İstanbul ve Boğazlar

THE ATTITUDE OF THE UNITED STATES OF AMERICA REGARDING THE PEACE TREATY TO BE SIGNED WITH THE OTTOMAN STATE DURING THE PARIS PEACE CONFERENCE

The Allies States expected the support of the US government in the division of Ottoman lands and in the mandate to be established on these lands at the Paris Peace Conference convened after the First World War. Although President Wilson declared that he had some doubts in the early months of the conference, his declaration that he wanted to take responsibility for the peace treaty to be signed with the Turks relieved the British and French. These two states were hoping to deal with the Eastern problem as they wished in the meeting, by leaving some problematic regions to the US mandate in sharing Anatolia. The United States sent the King-Crane Commission and General Harbord Committee to Anatolia and the Middle East in 1919 to conduct research on the sharing of Anatolia and the mandate management to be established afterwards. These delegations submitted some reports to the senate regarding the work done by the USA on getting mandate management in the region. This situation caused the postponement of the peace agreement to be signed with the Ottoman State. In addition, the refusal of the American Senate to take the mandate in line with the reports of the delegations sent to the Ottoman lands would lead the allies to change their sharing plans in Anatolia and the Middle East.

Keywords:

United States of America, Paris Peace Conference, England, Armenia, President Wilson, Istanbul and the Straits,

PDF

___

I. Arşiv Belgeleri
Yayımlanmamış Arşiv Belgeleri (İngiliz Millî Arşivi)
FO. 371/4156, No: E. 33951.
FO. 608/83, No: 7919.
FO. 608/110, No: 10797.
FO. 608/110, No: 7345.
FO. 608/110, No: 8340.
FO. 608/83, No: 7442.
FO. 608/83, No: 7442.
Yayımlanmış Arşiv Belgeleri
Correspondence Between His Majesty’s Government and The United States Ambassador Respecting Economic Rights in Mandated Terrirories, His Majesty’s Stationery Office, London, 1921.
Papers Relating to The Foreign Relations of The United States, The Paris Peace Conferance 1919, Vol. IV. United States Government Printing Office, Washington, 1943.
Papers Relating to The Foreign Relations of The United States, The Paris Peace Conferance 1919, Vol. II. United States Government Printing Office, Washington, 1942.
II. Süreli Yayınlar
Vakit, No: 266.
III. Kitaplar
AHMET Rüstem Bey, Cihan Harbi ve Türk Ermeni Meselesi , Çev. Cengiz Aydın, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul, 2001.
AKGÜN, Seçil, General Harbord’un Anadolu Gezisi ve Ermeni Meselesine Dair Raporu, Tercüman Yay., İstanbul, 1981.
AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele, C. I, 2. Baskı, Cem Yay., İstanbul, 1992.
ALAN, Gülbadi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Protestan Okulları, TTK Yay., Ankara, 2015.
ALLAWİ, Ali A., Irak Kralı I. Faysal, Çev. Hakan Abacı, Türkiye İş Bankası Yay., 2016.
AR, Kâmil Necdet, Türk-Amerikan İlişkileri Çerçevesinde Ermeni Meselesi (1918- 1923), Kaynak Yay., İstanbul, 2011.
AYIŞIĞI, Metin, Kurtuluş Savaşı Sırasında Türkiye’ye Gelen Amerikan Heyetleri, TTK Yay., Ankara, 2004.
AZAKOĞLU, Necip (Der.), Dört Rapor, Tarihçi Kitapevi, İstanbul, 2016.
BARR, James, Kırmızı Çizgi, Çev. Ekin Can Göksoy, Pegasus Yay., İstanbul, 2016.
BARTON, James L., Amerikan Misyonerler Heyeti Sekreterinin Anıları Türkiye’de Gündoğumu, Çev. Zekeriya Başkal, Yeditepe Yay., İstanbul, 2010.
BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk inkılabı Tarihi, C. III, K. 4. TTK Yay., Ankara, 1982.
BAYTOK, Taner, İngiliz Belgeleriyle Sevr’den Lozan’a, Dünden Bugüne Değişen Ne Var, Doğan Yay., İstanbul, 2007.
BULUT, Faik, Tarih Boyunca Kürtlerde Diplomasi , C.I, Evrensel Yay., İstanbul, 2015.
BİLGEN, Deniz, ABD’li Gözüyle Sivas Kongresi Amerikan Mandası ve Gazeteci L.E. Browne’nin Faaliyetleri, Kaynak Yay., İstanbul, 2004.
BİLSEL, M. Cemil, Lozan, C. I, Sosyal Yay., İstanbul, 1998.
CAHARLES, Seymour, (Arranged as a narrative), The Intimate Papers of Colonel House into the War, April 1917-June 1918, Ernest Benn Limited, London, 1928.
DALBY, Andrew, Eleftherios Venizelos 1919-1921 Barış Görüşmeleri ve Sonrası, Çev. Dinçer Demirkent, Akılçelen Kitapları Yay., Ankara, 2014.
DİLLON, E. J., The Inside Story of The Peace Conferance, Harpern Brothers Publishers, London, 1920, s. 90.
EDİZ, İsmail, Diplomasi ve Savaş, İngiliz Belgelerinde Batı Anadolu’da Yunan İşgali 1919-1922, ATAM Yay., Ankara, 2015.
EROL, Mine, Türkiye’de Amerikan Mandası Meselesi 1919-1920, İleri Basımevi, Giresun, 1972.
EVANS, Laurance, Türkiye’nin Parçalanması ve ABD Politikası (1914-1924), Örgün Yay., İstanbul, 2003.
GERWARTH, Robert, Mağluplar Birinci Dünya Savaşı Neden Bitmedi?1917-1923, Çev. Yüksel Taşkın, Doğan Kitap Yay., İstanbul, 2018.
GÖKBİLGİN, M. Tayyip, Millî Mücadele Başlarken, Mondros Mütarekesinden Sivas Kongresine, I. Kitap, TTK Yay, Ankara, 1959.
HELMREICH, Paul C., Sevr Entrikaları, Sabah Yay., Çev. Şerif Erol, Sabah Yay., İstanbul, 1996.
HOWARD, Harry N., Türkiye’nin Taksimi Bir Diplomasi Tarihi (1913-1923), Çev. Salih Sabit Togay, TTK Yay, Ankara, 2018.
HOWARD, Harry N., An American Inquiry in the Middle East, The King-Crane Comission, Khayats 92-94, Rue Bliss, Beiryt, Lebanon.
IONS, Edmund, Woodrow Wilson, The Politics of Peace and War, Library of The 20th Century/ Macdonald/ American Heritage Press, London, 1972.
JONES, E.H.Hugh, Woodrow Wilson and American Liberalism, Collier Books, New York, 1962.
KARAKAYA, Ali, Millî Mücadele’de Manda Sorunu, Harbold ve King-Crane Heyetleri, Başkent Yay., Ankara, 2001.
KIRKPINAR, Kenan, Ulusal Kurtuluş Savaşı Dönemi İngiltere ve Türkiye (1919- 1922), Phonex Yay., Ankara, 2004.
KLUYVER, C.A., Documents on the League of Nations, International Intermediary Institute, The Hague, 1920.
KÖSE, İsmail, Türk-Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’ün Rolü (1919-1927), TTK Yay., Ankara, 2016.
KUL, Hazel, Mondros’tan Gümrü’ye ABD Basınında Ermeni Meselesi (1918-1920), ATAM Yay., Ankara, 2019.
KUTAY, Cemal, Türk Millî Mücadelesinde Amerika, Boğaziçi Yay., İstanbul, 1979.
LANSİNG, Robert, The Big Four and Others of the Peace Conferance, Houghton Mifflin Company, Newyork, 1921.
LOWRY, Heath W., Büyükelçi Morgenthau’nun Öyküsü’nün Perde Arkası, Çev. Belkıs Torfilli, İsis Yay., İstanbul, 1991.
MAZICI, Nurşen, ABD’nin Güney Kafkasya Politikası Olarak Ermenistan Sorunu 1919-1921, Pozitif Yay., İstanbul, 2005.
MACMILLIAN,Margaret, Paris 1919, Çev. Belkıs Dışbudak, ODTÜ Yay., Ankara, 2001.
MORRİS, Richard B., Basic Documents in American History, Toronto, 1956.
NEVINS, Allan – COMMAGER, Henry Steele, ABD TARİHİ, Çev. Halil İnalcık, 9. Baskı, Doğubatı Yay., Ankara, 2017.
NIEMEIJER, A.C., The Khilafat Movement (1919-1924), The Hague- Martinus Nifhoff, 1972.
ÖKE, Mim Kemal, Güney Asya Müslümanlarının İstiklal Davası ve Türk Millî Mücadelesi (1919-1924), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 1988.
OLCAY, Osman, Sevres Antlaşmasına Doğru, AÜSBF Yay., Ankara, 1981.
ÖKE, Mim Kemal, Ermeni Sorunu 1914-1923, TTK Yay., Ankara, 1991.
ÖZKAN, Kenan, Millî Mücadele Dönemi Türkiye- ABD İlişkileri 1918-1923, Ötüken Yay., İstanbul, 2016.
PATRİCK, Andrew, American’s Fotgotten Middle East Intitiative, The King-Crane Commisson of 1919, I.B. Tauris& Co. Ltd., Newyork, 2015.
ŞERİF Paşa, Memorandum on the Claims of the Kurd People, Imprimerie A.G.L’hoir, Paris, 1919.
TEVFİK, Rıza, Biraz da Ben Konuşayım, Haz. Abdullah Uçman, İletişim Yay., İstanbul, 1993.
TEMPERLEY, H.W.V. (Edi), A History of The Peace Conferance of Paris, Vol. I., Oxford Univercity Press, London, 1920.
TÜRKMEN, Zekeriya, Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılandırılması (1918-1920), TTK Yay., Ankara, 2001.
ULUNAY, Osman, Amerikan Basınında Türk Kurtuluş Savaşı, Yelken Matbaası, İstanbul, 1974.
URAL, Selçuk, OKUR, Mehmet, ARSLAN, Nebahat, Elviye-i Selase’de Ermeni Meselesi, Sonçağ Yay., Ankara, 2017.
YAVUZ, Resul (Haz.), David Lloyd George’un Hatıralarında Sevr ve Lozan’a Giden Süreç, İdealkültür Yay., İstanbul, 2020.
IV. Makaleler
AKGÜN, Seçil, “Amerikalı Misyonerlerin Ermeni Meselesinde Rolü”, Atatürk Yolu Dergisi, C. 1, S. 01, Ocak 1988, ss. 1-12.
AKGÜN, Seçil, “Ana Hatlarıyla General Moseley Raporu: Türkiye’de Amerikan Mandası”, Belleten, XLVIII/189-190 (Ocak- Nisan 1984), ss. 95-108.
ARMAOĞLU, Fahir, “Harbold Misyonu Nasıl Ortaya Çıktı?”, Belleten, C.LXI, Sa. 232, TTK Yay., Ankara, 1998, ss. 701-707.
BAŞAK, Tolga, “Milletler Cemiyeti ve Ermeni Sorunu (1919-1922)”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, S. 61. Y. 2018, ss. 107-183.
BİRECİKLİ, İhsan Burak, “Anadolu’da Bir Amerikalı Misyoner: Frederick Davis Greene ve Ermeni Meselesi”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, S. 55, 2016, ss. 173-161.
DUMAN, Sabit, “İstanbul’un Uluslararası Kent Şekline Dönüştürülmesi Üzerine Tartışmalar 1919-1920”, Osmanlı İstanbul’u III, İstanbul, 2015, ss. 486- 506
KÖSE, İsmail, “Paris Barış Konferansı Tutanakları ve Başkan Woodrow Wilson’un Türk Algısı”, History Studies, Vol.6, Issue 3, April, 2014, ss. 217-238.
KÖSE, İsmail, “General Moseley’in Amerikan Mandası ve Anadolu’da Kurulması Planlanan Ermeni Devlet ile İlgili Raporu”, Tarih Dergisi, S. 59(2014/1), İstanbul, 2014, ss. 189-216.
KÖSE, Osman “İstanbul’daki Amerikalı Diplomat ve Misyonerlere Göre Türkiye’de Manda İdaresinin Kurulma Gerekçeleri (1919)”, History Studies, Vol. 2/1, 2010, ss. 208-218.
OKUR, Mehmet, “Paris Barış Konferansı’nda Ermeni Yurdu Tartışmaları ve Osmanlı Hükümeti’nin Çözüm Önerileri”, Yeni Türkiye, S. 60, 2014, ss. 1- 25.
URAL, Selçuk, “Şerif-Boghos Nubar Paşa Antlaşması ve Ortaya Çıkan Tepkiler”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, S. 14-15, ASAM Yay., Ankara, 2004, s. 101- 132.
ÜNAL, Yenal, “Paris Barış Konferansının Türk Aydını Üzerinde Yarattığı Tepkiler Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Tarih Günce, S. 6, 2020, ss. 171- 202.
YAVUZ, Resul, “The Meetings Between Faisal and Britain about The Sharing of Middle East During The Paris Peace Conference”, History Studies, Vol. 11/1, February, 2019, pp. 429-444.
V. Tezler
YAVUZ, Resul, Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan Sevr Barış Antlaşması’na Giden Süreçte Türk Diplomasisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2016.