Arap Elifbası’ndan Latin Alfabesine Geçiş Sürecinde Garpçı Söylemler

Latin alfabesinin kabulü meselesi, Türk eğitim ve kültür hayatındaki etkileri bakımından, uzun tartışmalara neden olmuştur. Bu tartışmalarda, Latin alfabesinin kabulüyle ilgili olumlu ve olumsuz birtakım tezler ileri sürülmüştür. Başlangıçta, kullanılan harflerin ıslah edilmesi yönünde birtakım talepler gündemdeyken; II. Meşrutiyet Dönemi’nden itibaren Arap harflerinin yerine Latin alfabesinin kabul edilmesi gerektiği açık bir şekilde ifade edilmeye başlanmıştır. Bu konuda II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e uzanan süreçte gerek basında yer alan yazılarında gerekse de kaleme aldıkları eserlerinde ileri sürdükleri tezlerle dikkat çekenler Garpçılar olmuştur. Bu dönemde Dr. Abdullah Cevdet, Celal Nuri ve Kılıçzâde Hakkı gibi Garpçılar, ülkenin medeni icaplara göre ilerlemesinin önemli ölçüde Latin harflerinin kabulüne bağlı olduğunu savunmuşlardır. Bu çalışmada, II. Meşrutiyet Dönemi’nden Latin alfabesinin kabul edilişine kadarki süreçte kısaca harfleri ve imlayı ıslah etme yolunda yapılan girişimlerin ve esasen adı geçen Garpçıların Latin alfabesinin kabulüne ilişkin söylemlerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler:

Eğitim, Dil, Latin Alfabesi, Garpçılar

Westernist Arguments During The Process Of Conversion From Arabic Alphabet To Latin Alphabet

Adoption of Latin alphabet has given rise to long debates regarding its effects on Turkish education and cultural life. In scope of these debates many positive and negative theses were posited regarding adoption of Latin alphabet. At first the demands on this matter were limited to some improvements on the letters in use; but as time progresses, in particular as of the Second Constitutional Period, debaters started to openly argue that Latin alphabet should be adopted instead of Arabic alphabet. Thus, in the process ranging from the Second Constitutional Period to Republic, Westernists became the most salient names on this matter with their arguments both on press and in their works. In this process, Westernists such as Dr. Abdullah Cevdet, Celal Nuri and Kiliczade Hakki argued that development of the nation in parallel with contemporary necessities is considerably dependent on adoption of Latin alphabet. In this work, our aim is to briefly look into the efforts to improve Ottoman letters and grammar in the period of time between the Second Constitutional Period and Republic, and mainly to examine the arguments on adoption of Latin alphabet made by the abovementioned Westernists names

Keywords:

Education, Language, Latin Alphabet, Westernists,

PDF

___

BAŞGÖZ, İ. ve WILSON, H. E., Türkiye Cumhuriyetinde Eğitim ve Atatürk, Dost Yayınları, Ankara, 1968.
BERKES, Niyazi, Türkiyede Çağdaşlaşma, Yay. Haz. Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004.
Celal Nuri, Tarih-i Tedenniyât-ı Osmâniyye-Mukadderât-ı Târihiyye, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütübhânesi, İstanbul, 1331.
----------------, Tarih-i İstikbâl II-Mesâil-i Siyâsiyye, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütübhânesi, İstanbul, 1331.
----------------,Türkçemiz: Mesâil-i Hazıra-i Lisâniyye ve Edebiyye Hakkında Musâhhâbât ve Mütâlaât, Cemiyyet Kütübhânesi, Kostantiniyye, 1917.
----------------, Türk İnkılâbı, Sühûlet Kütübhânesi-Ahmed Kamil Matbaası, İstanbul, 1926.
----------------, Hiç Bilmeyenlere Türkçe Alfâbe ve Hece, Sühûlet Kütübhânesi, İstanbul, 1928.
Doktor İsmail Şükrü, Asrî Türk Harfleri Hakkında: Maârif Sahâsında Elleri Kelepçeliler Yani Biz, Kader Matbaası, İstanbul, 1925.
Düzceli Yusuf Suâd, Âkvemüs Siyer, Cevâb: İçtihad Gazetesindeki Kılıçzâde Hakkı İmzâlı Makaleye, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütübhânesi, İstanbul, 1331.
GÖKALP, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Kadro Yayınları, İstanbul, 1979.
GÜNDÜZ, Mustafa, Osmanlı Mirası Cumhuriyetin İnşası-Modernleşme, Eğitim, Kültür ve Aydınlar, Lotus Yayınevi, Ankara, 2010.
HANİOĞLU, M. Şükrü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1981.
KARAL, E. Ziya, Osmanlı Tarihi-Islahat Fermanı Devri (1861-1876), C.VII, TTK Basımevi, Ankara, 1956.
KILIÇ, Selami, II. Meşrutiyetten Cumhuriyete Türk Devrimi ve Fikir Temelleri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005.
Kılıçzâde Hakkı, Âkvemüs Siyer Münâsebetiyle Son Cevâb-Yusuf Suâd Efendiye Tahsîsen-Softalara Tamîmen, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütübhânesi, İstanbul, 1331.
LEVEND, A. Sırrı, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TTK Basımevi, Ankara, 1960.
Ordu Salnamesi, Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1330.
ORTAYLI, İlber, Batılılaşma Yolunda, Merkez Kitaplar, İstanbul, 2007.
ÖZERDİM, S. Nihat, Yazı Devriminin Öyküsü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1978.
PEKDOĞAN, Celal, Batıcı Bir Düşünür Olarak Kılıçzâde Hakkı (1872-1960), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 1999.
Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeler(Statistical Indicators) 1923-2011,
Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara, 2012.
UYANIK, Necmi, Siyasi Düşünce Tarihimizde Batıcı Bir Aydın Olarak batıcı bir düşünür Celâl Nuri (İleri), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
ÜLKÜTAŞIR, M. Şakir, Atatürk ve Harf Devrimi, TDK Yayınları, Ankara, 2000.
Abdullah Cevdet, Mukadderât-ı Târihiyye Kârilerine, Tarih-i Tedenniyât-ı Osmâniyye-Mukadderât-ı Târihiyye, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütübhânesi, İstanbul, 1331, ss.27-41.
---------------------,Son Darbe-i Tahlîs=Harflerimiz, İçtihad, No:189, (1 Teşrîn-i Evvel 1925), s.3733.
---------------------,Latin Harfleri Hakkında, İçtihad, No:204, (15 Mayıs 1926), ss.3973-3975.
---------------------, Latin Harfleri Meselesi, İçtihad, No: 240, (15 Teşrîn-i Sânî 1927), ss.4583-4586.
---------------------, Latin Harfleri ve Şark, Garb Musikîleri Hakkında Doktor Abdullah Cevdet Beyin Yolladığımız Bir Muharrire Verdiği Uzun Beyânât, Halk Gazetesi, No:101, (25 Şaban 1344/10 Mart 1926), s.3.
---------------------,Latin Harfleri Türkün Aslı Addolunan Hitit Kavminin Harfleridir, Bu Harfler Menşe İtibâriyle Bizim Harflerimiz Demekdir, Akşam, No:2689, (23 Ramazan 1344/6 Nisan 1926), s.1.
ALBAYRAK, Mustafa, Yeni Türk Harflerinin Kabulü Öncesinde, Halk Eğitimi ve Yazı Değişimi Konusunda Türk Kamuoyunda Bazı Tartışmalar ve Millet Mekteplerinin Açılması (1862-1928), AÜ. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.4, 1989, ss.463-495.
ARAR, İsmail, Gazi Alfabesi (Bazı Sorular ve Sorunlar), Harf Devriminin 50. Yılı Sempozyumu, TTK Basımevi, Ankara, 1991, ss.147-167.
ARIKAN, Zeki, Latin Harfleri, A.Ü. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C.2, S.5, 1990, ss.1-19.
Avram Galanti, Dârülfünûn Müderrislerinden Galanti Efendi Arabî Harflerine Sâitler İlâvesiyle Lisânımızın Tekemmül Edebileceği Fikrindedir, Akşam, No:2687, (21 Ramazan 1344/4 Nisan 1926), s.1.
BEYDİLLİ, Kemal, Matbaa, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.28, Ankara: TDV, 2003, ss.105-110.
CANPOLAT, Mustafa, Arap Yazılı Türk Alfabesinin Gelişmesi, Harf Devriminin 50. Yılı Sempozyumu, TTK Basımevi, Ankara, 1991, ss.49-54.
Celal Nuri, İcmâl-i Efkâr: Türkçenin Galebe ve Muzafferiyyeti, Edebiyyât-ı Umûmiyye Mecmûası, C.3, No:43-74, (20 Ramazan 1336/29 Haziran 1918), ss.813-816.
Dârülfünûn Müderrislerinden Avram Galanti, Latin Harflerine Dair: Falih Rıfkı Beye Cevab, Akşam, No:2696, (30 Ramazan 1344/13 Nisan 1926), s.2.
Dârülfünûn Müderrislerinden Avram Galanti, Latin Harflerine Dair: Falih Rıfkı Beye Cevab, Çağlayan, No:14, (1 Mayıs 1926), ss.12-13.
Dârülfünûn Müderrislerinden Halil Nimetullah, Türkçenin Tedâvül Ettiği Harfler İçtimâî Bir Müessesedir. Bu Müesseseler Değişmez Ve Cemiyyetin Geçireceği Tahavvüllere Göre Tadil ve Islâh Olunur, Akşam, No:2691, (25 Ramazan 1344/8 Nisan 1926), s.2.
Dârülfünûn Ruhiyyât Müderrisi Şekib Bey, Bugünkü Elifbâmız Çinlilerin Ayakkabılarına Benziyor!, Akşam, No:2680, (14 Ramazan 1344/28 Mart 1926), s.1.
Dün Geceki Müsâmere ve Balo Pek Parlak Oldu: Gazi Hazretleri Sarayburnundaki Müsâmerede Mühim Bir Nutuk İrâd Etdiler, Akşam, No:3530, (11 Ağustos 1928), s.1.
Gazi Dün Gece Vatandaşlarına Yeni Bir Terakki Merhalesi İşâretle Yeni Türk Harflerinin İstimâlini Beyân Buyurdular, Vakit, No:3804, (10 Ağustos 1928), s.1 ve s.3.
Gazi Hazretleri Sarayburnundaki Müsâmerede Halka Gâyet Mühim Bir Hitâbe İrâd Buyurdular, Hâkimiyyet-i Milliyye, No:2546, (11 Ağustos 1928), s.1 ve s.3.
Gazimizin Hitâbelerinden: Nihâyet Bir Sene, İki Sene İçinde Bütün Türk Heyet-i İçtimâiyyesi Yeni Harfleri Öğreneceklerdir!, Cumhuriyyet, No:1529, (11 Ağustos 1928), s.1 ve s.3.
Hayreddin, Maârif-i Umûmiyye, Terakki, No:192, (21 Rebi-ül Âhir 1286/31 Temmuz 1869), s.3.
İbrahim Necmi, Latin Harflerinin Kabulü, Kelimelerin Telaffuzunu Teshil Edeceğini İddia Edenler Yanılıyorlar, Akşam, No:2700, (6 Şevvâl 1344/19 Nisan 1926), s.2.
İçtihad, Cumhuriyyetimizin Hars Sahasında Bir Feth-i Mübîni: Latin Harflerinin Kabulüne Karar Verildi, İçtihad, No:252, (15 Mayıs 1928), s.4787.
İçtihad, No:259, (1 Eylül 1928), kapak sayfası.
İNAL, İbnülemin M. Kemal, Cevdet Bey, Son Asır Türk Şairleri, C.1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1988, ss.244-247.
İktisâd Kongresinde Memleketin İktisâdî İşleri ve Latin Hurûfâtı Hakkında Cereyân Eden Müzâkerât: Kâzım Karabekir Paşanın Beyânâtı-Latin Hurûfâtının Kabulü Meselesi, Tanin, No:143, (17 Receb 1341/ 5 Mart 1339/1923), s.3.
KARAL, E. Ziya, Tanzimattan Sonra Türk Dil Sorunu, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi (TCTA), C.II, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, ss.314-332.
KATOĞLU, Murat, Cumhuriyet Türkiyesinde Eğitim, Kültür, Sanat, Türkiye Tarihi: Çağdaş Türkiye (1908-1980), C.4, Cem Yayınevi, İstanbul, 1997, ss.393-502.
KILIÇ, Selami, Türkiyede Latin Harfleri Meselesi (1908-1928), A.Ü. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C.2, S.7, 1991, ss.551-572.
KILIÇOĞLU, Hakkı, Arab Harflerini de Cebrail Getirmemişdir Ya!, İçtihad, No:218, (15 Kânûn-ı Evvel 1926), ss.4193-4194.
Kılıçzâde Hakkı, Pek Uyanık Bir Uyku, İçtihad, No:55, (21 Şubat 1328), ss.1226-1228.
--------------------, Pek Uyanık Bir Uyku-Devam ve Hitâm, İçtihad, No:57, (7 Mart 1329), ss.1261-1264.
--------------------, Âkvemüs Siyer, İçtihad, No:66, (16 Mayıs 1329), ss.1434-1439.
--------------------, İzmir İktisâd Kongresinde Harfler Meselesi, İçtihad, No:154, (1 Haziran 1923), ss.3175-3176.
--------------------, İzmir İktisâd Kongresinde Harfler Meselesi II, İçtihad, No:155, (1 Temmuz 1923), ss.3196-3199.
--------------------, İzmir Kongresinde Latin Harfleri III , İçtihad, No:156, (1 Ağustos 1923), ss.3214-3215.
---------------------, Harflerimiz ve İmlâmız, İçtihad, No:157, (1 Eylül 1923), ss.3227-3230.
---------------------, Rüya, İtikadât-ı Bâtılaya İlân-ı Harb, Birinci Basım, Sancakcıyân Matbaası, Dersaadet, 1329, ss.42-62. Latin Hurûfu, Sebil-ür Reşâd, No:530-531, (8 Şevvâl 1341/24 Mayıs 1339), ss.82-83.
Latin Hurûfunu Kabul Edemeyiz! İktisâd Kongresinde Bir Takrîre Karşı Kâzım Karabekir Paşa Hazretlerinin Müdellel ve Vakıfâne Bir Mütâlaası, Hâkimiyyet-i Milliyye, No:755, (17 Receb 1341/5 Mart 1339/1923), s.2.
Latin Hurûfunun Kabulü Meselesi: Kâzım Karabekir Paşa Bir Nutuk İrâd Ederek Bunun Mahzûrlarından Bahsetmiş ve Bu Meselenin Mevzû-i Bahs Edilmemesini Ricâ Eylemişdir, Vakit, No:1879, (17 Receb 1341/5 Mart 1339/1923), s.2.
Latin Hurûfu Meselesi: İktisâd Kongresinde Latin Hurûfunun Kabulü Teklifi Hakkında Bir Nutuk, Akşam, No:1599, (17 Receb 1341/5 Mart 1339/1923), s.2.
Latin Hurûfu Meselesi, Sebil-ür Reşâd, No:525-526, (25 Şaban 1341/12 Nisan 1339), ss.47-48.
Latin Hurûfâtı Aleyhinde Mühim Bir Rapor, Sebil-ür Reşâd, No:627, (29 Rebi- ül Âhir 1343/27 Teşrîn-i Sânî 1340), s.45.
Milaslı İ. Hakkı, Islâh-ı Hurûf Meselesi, Sebil-ür Reşâd, No:250, (21 Receb-i Şerif 1331/13 Haziran 1329), ss.262-263.
Milaslı İ. Hakkı, Lisâniyyât: Yeni Yazının El Yazısında da Bitişmemesi Büyük Meziyyetdir, Sebil-ür Reşâd, No:290, (6 Cemâzi-yel-Evvel 1332/20 Mart 1330), ss.70-71.
Milaslı İ. Hakkı, Milletlerin Terakkisinde Elifbânın Hissesi, Sebil-ür Reşâd, No:431-432, (25 Şevvâl 1337/24 Temmuz 1335) ss.119-122.
Milaslı İ. Hakkı, Hurûf-ı Munfasıla Nümûnesi ve Menâfii Hakkında Birkaç Söz, Sebil-ür Reşâd, No:435-436, (17 Zilkade 1337/14 Ağustos 1335), ss.154-155.
[Mustafa], Latin Harfleri, Hürriyet-i Fikriyye, No:7, (20 Mart 1330), ss.15-16.
[Mustafa], Latin Harfleri, Hürriyet-i Fikriyye, No:8, (27 Mart 1330), ss.13-16.
[Mustafa], Latin Harfleri, Hürriyet-i Fikriyye, No:9, (3 Nisan 1330), s.16.
[Mustafa], Latin Harfleri, Hürriyet-i Fikriyye, No:11, (17 Nisan 1330), ss.8-10.
[Mustafa], Latin Harfleri, Hürriyet-i Fikriyye, No:12, (24 Nisan 1330), ss.15-16.
Mustafa Hamid, Latin Harflerini Bilmeyenlerin Telâşa Düşmelerine Mahal Yokdur, Hiç Kimse İtiyâdından Fedakârlık Etmeyecekdir!, Akşam, No:2690, (24 Ramazan 1344/7 Nisan 1926), s.2.
Münif, Islâh-ı Resm-i Hatta Dair Bazı Tasavvurât, Mecmûa-i Fünûn, No:14 (1280), ss.69-77.
Necip Asım, Tarafdâr Değilim. Çünkü Otuz Asırlık Kütübhânemize Veda Etmek İcâb Edecek!, Akşam, No:2685, (19 Ramazan 1344/2 Nisan 1926), s.1.
ÖZMAKAS, Hacer- ÖZMAKAS, Yavuz, İzmir İktisat Kongresinde Latin Harflerinin Benimsenmesi Sorunu, Çağdaş Türk Dili Dergisi, S.189, 2003, ss.395-398.
Refet Avni, Arab Harflerinin Türk Kelimelerini İfâdeye Gayr-i Kâfî Olduğunu Hiçbir Müdekkik İnkâr Edemez, Akşam, No:2686, (20 Ramazan 1344/3 Nisan 1926), s.1.
Sarayburnunda Büyük Gazimizin Tarihî Nutku, Ayın Tarihi, C.17, No:53, Matbûât Müdîriyyet-i Umûmiyyesi, Ankara, 1928, ss.1-3.
TANSEL, F. Abdullah, Arap Harflerinin İslâhı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri (1862-1884), Belleten, C.XVII, S.66, 1953, ss.223-249.
Tartışmalar ve Açıklamalar, Harf Devriminin 50. Yılı Sempozyumu, TTK Basımevi, Ankara, 1991, ss.55-60.
TONGUL, Neriman, Türk Harf İnkılâbı, A.Ü. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C.9, S.33, 2004, ss.103-130.
Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun, Resmi Gazete, No:1030, (3 Teşrîn-i Sânî 1928), ss.6001-6003.
UYANIK, Necmi, Batıcı Bir Aydın Olarak Celâl Nuri İleri ve Yenileşme Sürecinde Fikir Hareketlerine Bakışı, Selçuk Üniversitesi-Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.15, 2004, ss.227-274.
ÜLKEN, H. Ziya, Abdullah Cevdet (1869-1931), Türkiyede Çağdaş Düşünce Tarihi I, Selçuk Yayınları, Konya, 1966, ss.387-405.