10. ve 11. Asırlarda Coğrafya Eserleri ve Seyahatnamelerde Şam Diyârı

Günümüzde Orta Doğu coğrafyası olarak adlandırılan ve içerisinde Suriye, Lübnan, Ürdün, Filistin ve İsrail topraklarının bulunduğu bölgeye Orta Çağ’da genellikle Şam ismi verilmektedir. Bulunduğu konum itibarıyla stratejik bir öneme sahip olan bu bölge, tarih boyunca birçok devlet tarafından yönetilmiştir. Bu çalışmada 11. asrın sonuna kadar Şam diyarının siyasî tarihine genel hatları ile değinilmiş, sonrasında belirlenen zaman aralığında bölgenin coğrafi sınırları tespit edilmiştir. Şam diyarında bulunan cünd(askeri) merkezleri ve bu merkezlere bağlı şehirler, bölgenin dağları, nehirleri ve gölleri de çalışma kapsamına dâhil edilmiştir. İlaveten ekonomik durumunu yansıtması açısından bölgede toplanan vergi miktarları da çalışmada yerini almıştır. Belirtilen konular ile ilgili bilgiler elde edilirken çoğunlukla dönemin coğrafya ve seyahatname tarzında kaleme alınan eserlerinden istifade edilmiştir. Bu bilgiler konularına göre tasnif edilerek ilgili başlıklar altında kullanılmıştır. Sonuçta belirtilen dönemde Şam diyarının durumu genellikle coğrafi kısmen de sosyo-ekonomik açıdan incelenerek bölgenin tarihi olarak önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Şam, Cünd, Dağlar, Nehirler, Göller

The Land of Al-Sham ın Geographıcal Works and Travelers ın the 10th and 11th Centurıes

The region, which is today called the Middle East geography and includes Syria, Lebanon, Jordan, Palestine and Israel, was generally called Damascus in the Middle Ages. This region, which has a strategic importance due to its location, has been administered by many states throughout history. In this study, the political history of the land of Al-Sham until the end of the 11th century was mentioned in general terms, and then the geographical borders of the region were determined in the specified time period. The military centers(Jund) in Al-Sham and the cities connected to these centers, as well as the mountains, rivers and lakes of the region, were also included in the scope of the study. Additionally, the tax amounts collected in the region were also included in the study to reflect the economic situation. While obtaining information on the mentioned subjects, mostly the works of the period written in the style of geography and travelogues were used. This information was classified according to its subjects and used under relevant headings. As a result, the situation of the land of Al-Sham in the specified period was examined generally geographically and partly socio-economically, and the historical importance of the region was emphasized

Keywords:

el-Sham, Jund, Mountains, Rivers, Lakes.,

PDF

___

Ağarı, Murat. “İslam Coğrafyacılarında Yedi İklim Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/2 (2006): 195-214.
Ağarı, Murat. İslam Coğrafyacılığı ve Müslüman Coğrafyacılar: Doğuşu Gelişimi ve Temsilcileri. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2002.
Algül, Hüseyin. İslam Tarihi. C. II ve IV İstanbul: Gonca Yayınevi, 1991.
Alkan, Hayri. “İslâm Coğrafyacılarında Halep Nehri”. Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 6/2 (2021): 464-77.
Alptekin, Çoşkun. Dımaşk Atabegliği (Tog-Teginliler). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1985.
Ataş, Haci. “Hâlid b. Velîd’in Komutanlığı ve Azledilmesi”. Muş Alpaslan Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi Dergisi 3 (2020): 34-50.
Ayan, Necmettin ve Firdevs Özen. “Tari̇hsel Süreç İçi̇nde Selçuklular Devri̇nde Halep Kalesi̇”. Turkish Studies 12/1 (2017): 33-54.
Aydın, Hasan. “İbn Kalanisî, Hayatı ve Eserleri ‘Zeylü Tarihî Dımaşk’ Tercümesi (s.142-549)”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2016.
Balcı, İsrafil. İlk İslam Fetihleri ve Savaş-Barış İlişkisi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2011.
Belâzurî, Ebu’l- Hasan Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvud. Fütūhu’l-Büldān (Ülkelerin Fetihleri). Mustafa Fayda tarafından çevrildi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
Bosworth, Clifford Edmund. İslam Devletleri Tarihi: (Kronoloji ve Soykütüğü Elkitabı). Erdoğan Merçil ve Mehmet İpşirli tarafından çevrildi. İstanbul: Oğuz Yayıncılık, 1980.
Carnotensıs, Fulcherius. Kudüs Seferi. İlcan Bihter Barlas tarafından çevrildi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2009.
Ciner, Osman. “El-Makdisî’nin Ahsenü’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm İsimli Eserinin Değerlendirilmesi ve Türkçe Tercemesi”. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2018.
Duman, Abdullah ve Murat Ağarı, Çev. Hudûdü’l-Âlem: Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib. 2. Baskı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2020.
Ebü’l-Fidâ, İsmail b. Ali el-Eyyûbî. Ebü’l-Fidâ Coğrafyası (Takvîmü’l-Buldân). Ramazan Şeşen tarafından çevrildi. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2017.
Hamevî, Ebu Abdullah Şihabuddîn Yâkût b. Abdullah el-. Mucemu’l-Büldan. 2. Baskı. Beyrut: Darü’s-Sadır, 1995.
Istahri, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed el-İstahrî el-Fârisî. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Beyrut: Daru Sâdır, 2004.
İbn Battuta, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdillah b. Muhammed b. İbrahim el-Levâti et-Tanci. İbn Battuta Seyahatnâmesi. A. Sait Aykut tarafından çevrildi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ali en-Nasîbî el-Bağdâd. 10. Asırda İslam Coğrafyası. Ramazan Şeşen tarafından çevrildi. 3. Baskı. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2021.
İbn Havkal. Sûretü’l-Arz. Leyden: Beril Matbaası, 1938.
İbn Hazm el-Endelüsî, Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm. Halifeler ve Fetihler. Şaban Öz tarafından çevrildi. Ankara: Ankara İlahiyat Yayınları, 2004.
İbn Hurdazbih, Ebu Kasım Ubeydullah b. Abdullah. el-Mesalik ve’l-Memalik. Leyden: Beril Matbaası, 1889.
İbn Hurdazbih, Ebü’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah b. Hurdazbih el-Bağdâdi el-Fârısî. Yollar ve Ülkeler Kitabı, el-Mesalik ve’l-Memalik. Murat Ağarı tarafından çevrildi. 2. Baskı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmadüddîn İsmail b. Ömer. El Bidaye ve’n-Nihaye Büyük İslam Tarihi. Mehmet Keskin tarafından çevrildi. C. XII. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
Kesik, Muharrem. “Büyük Selçuklu Devletinin Suriye Politikası ve Sonuçları”. I. Uluslararası Selçuklu Tarihi Coğrafyası Sempozyumu Bildirileri, 397-411. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2020.
Kudâme İbn Cafer. Kitabü’l-Harac. Ramazan Şeşen tarafından çevrildi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2018.
Kurtbaş, Melek. “Haçlı Seferlerinde Halep (1097-1124)”. Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
Külekçi, Cahit. “Hz. Ömer’in Halid b. Velîd ile İlişkisi”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu Bildirileri. Ed. Ali Aksu, II:41-54. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
Makdisî, Şemseddin Ebi Abdullah Muhammed. Ahsenü’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l Ekâlîm. Ed. M. J. De Goeje. 8. Baskı. Leyden: Beril Matbaası, 1909.
Nasır-ı Hüsrev. Sefernâme. Abdülvehap Terzi tarafından çevrildi. 2. Baskı. Ankara: Millî Eǧitim Basımevi, 1967. Ocak, Ahmet. Selçukluların Dinî Siyaseti 1040-1092. İstanbul: Kronik Kitap, 2022.
Opçin, Emine. “İbn Havkal’ın Sûretü’l-Arz Adlı Eserinin Tercüme ve Değerlendirmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2015.
Öztürk, Kemal. Yetim Kalan Ülke Suriye. Ankara: Anadolu Ajansı, 2014.
Öztürk, Özgür. “Melikşah Zamanında [1072-1092] Büyük Selçuklu Devletinin Dinî Siyâseti”. Yüksek Lisans Tezi, Tokat Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
Samur, Sebahattin. “Suriye Vilayetinin İdari ve Sosyal Yapısı (1840-1908)”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989.
Serdar, Murat ve Murat Hanar. “Irak-Suriye Coğrafyasında XI. ve XII. Yüzyılda Meydana Gelen Doğal Afetler: Sel, Kuraklık, Deprem”. I. Uluslararası Selçuklu Tarihi Coğrafyası Sempozyumu Bildirileri, 179-96. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2020.
Severcan, Şefaettin. Din-Siyaset İlişkisi Asr-ı Saadet Dönemi. Ankara: Fecr Yayınevi, 2020.
Severcan, Şefaettin. Hz. Muhammed Davetten Devlete Medine. Ankara: Fecr Yayınevi, 2019.
Severcan, Şefaettin. Hz. Muhammed İslam Daveti Mekke. C. I. Ankara: Fecr Yayınevi, 2019.
Sevim, Ali. Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi. 3. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
Sevim, Ali. Ünlü Selçuklu Komutanları: Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şemseddîn Ebu’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu b. Abdullah. Mir’âtü’z-Zamân Fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular. Ali Sevim tarafından çevrildi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2011.
Suyûtî, Celâleddîn. Halifeler Tarihi. Onur Özatağ tarafından çevrildi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed bin Cerîr. Târihu’t-Taberî. Cemalettin Saylık tarafından çevrildi. Cilt 3. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
TDV İslâm Ansiklopedisi. Cengiz Tomar. 44 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
TDV İslâm Ansiklopedisi. Hakkı Dursun Yıldız. 44 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
TDV İslâm Ansiklopedisi. Mustafa Fayda. 44 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
TDV İslâm Ansiklopedisi. Mustafa Fayda. 44 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
TDV İslâm Ansiklopedisi. Mustafa Bilge. 44 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
TDV İslâm Ansiklopedisi. Yusuf Halaçoğlu. 44 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
TDV İslâm Ansiklopedisi. Mustafa Bilge. 44 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
Ya’kûbi, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ebi Yakub İshak b. Cafer b. Vehb b. Vâzıh. Ülkeler Kitabı (Kitâbu’l-Büldân). Murat Ağarı tarafından çevrildi. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2021.
Yıldız, Betül. “Seyahatnamelerde Şam”. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 2018.
Yıldız, Mukadder. “Fulcheriuc Carnotensis Birinci Haçlı Seferi Vakayinamesi”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
Yılmaz, Halil İbrahim. “İslam’ın Erken Döneminde Şam Bölgesindeki Askerî-İdarî Bölgelerin (Cünd/Ecnâd) Oluşumu ve Bizans (Doğu Roma) Toprak Sisteminin Etkisi”. İslam Araştırmaları Dergisi 45 (2021): 69-102.