ULUSAL KALKINMA ve BÖLGE PLANLARI ÇERÇEVESİNDE DEZAVANTAJLI GRUPLAR

Dezavantajlı grup kavramı hem ekonomik hem de sosyal ve kültürel alana katılımda yaşanan sorunlardan kaynaklanan, sadece kentsel yoksulluk üzerinden değil; kentsel yoksunluk üzerinden de ilerleyen çok boyutlu bir kavramdır. Bu çalışmada dezavantajlı grupların tanımları ile dezavantajlılığın yapısal nedenlerinin incelenmesi ve ulusal kalkınma planları ile bölge planlarında dezavantajlı grupların hangi açılardan ele alındığının tartışılması amaçlanmaktadır. Ulusal kalkınma planlarında “dezavantajlılık” kavramsal olarak yer almamakla birlikte, dezavantajlı grupların içinde değerlendirilen kadın ve çocuklara ilişkin politikalara tüm plan metinlerinde yer verilmiştir. Bu amaçla, öncelikle dezavantajlı gruplar özelinde ulusal kalkınma planlarında belirlenen strateji, hedef ve öncelikler incelenmiştir. 2007-2013 dönemini kapsayan Dokuzuncu Kalkınma Planı, dezavantajlı grupların kavramsal olarak yer bulduğu ilk kalkınma planıdır. Daha sonra, kalkınma ajanslarının hazırladıkları bölge planlarında dezavantajlı gruplar için oluşturulan stratejiler; 2014-2023 Doğu Marmara Bölge Planı örneği üzerinden irdelenmiştir. Planın dezavantajlı gruplara yönelik verilerine göre, iç göçle gelen kadın ve çocuklar ile kırsal alanda yaşayan gençler, yaşlılar, kadın ve çocuklar dezavantajlı gruplar tanımı içinde değerlendirilmiştir. Son olarak, ulusal düzeyde ve Doğu Marmara Bölge Planı özelinde dezavantajlı gruplar için ortaya konulan strateji, öncelik ve hedefler ile Doğu Marmara Kalkınma Ajansı tarafından uygulanan Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programı’nda (SOGEP) yer alan öncelikler karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Dezavantajlı Gruplar, Ulusal Kalkınma Planları, Bölge planları, kentlileşme, sosyal politika

DISADVANTAGED GROUPS WITHIN THE FRAMEWORK OF NATIONAL DEVELOPMENT AND REGIONAL PLANS

The concept of the disadvantaged groups arises from the challenges experienced in participating in economic, social and cultural domains. This concept is not solely rooted in urban poverty; rather it is a multidimensional concept that evolves through urban deprivation. The aim of this study is to scrutinize the definitions of disadvantaged groups; the structural factors contributing to the formation of these groups and to discuss the perspectives of disadvantaged groups in national development plans and regional plans. Although the notion of disadvantage was not explicitly incorporated in national development plans, policies targeting women and children were encompassed in each national development plan. For this purpose, the strategies, targets and priorities determined for disadvantaged groups in the national development plans were examined. The Ninth Development Plan covering the period of 2007-2013, was identified as the first development plan that the notion of disadvantageous groups appeared. Subsequently, the strategies devised for disadvantaged groups in the regional plans formulated by development agencies were analyzed, focusing on the East Marmara Region Plan spanning from 2014 to 2023. Based on the data about disadvantageous population groups in the plan, population groups identified as disadvantaged encompassed in-migrant women and children, young and elderly individuals, as well as women and children residing in rural areas. Lastly, a comparison was drawn between the strategies, objectives and targets established for disadvantaged groups in the national and regional plans and the priorities outlined in the Social Development Support Programme (SOGEP).

Keywords:

Disadvantaged groups, national development plans, regional plans, urbanization, social policy,

PDF

___

BAKKA (Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı). "Sıkça Sorulan Sorular: Bölge Planı Nedir?", https://www.bakka.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/bolge-plani-nedir, (Erişim tarihi: 15.03.2023).
Bilge, M. (2020). Türkiye’de COVID-19 Pandemi Sürecinde Dezavantajlı Bireylere Yönelik Uygulamaların İncelenmesi: Vefa Sosyal Destek Grubu Örneği (Derleme). Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 16, 101-114.
Birinci, M. ve Bulut, T. (2020). COVID-19'un Sosyo-Ekonomik Yönden Dezavantajlı Gruplar Üzerindeki Etkileri: Sosyal Hizmet Bakış Açısından Bir Değerlendirme. Sosyal Çalışma Dergisi, 4 (1), 62-68.
BMGK (Birleşmiş Milletler Genel Kurulu). (1948). Uluslararası İnsan Hakları Bildirgesi, 217 A (III).
BMGK (Birleşmiş Milletler Genel Kurulu). (1966). Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi. Birleşmiş Milletler. Antlaşma Serisi-993.
Caillods, F. (1998). Education Strategies for Disadvantaged Groups: Some Basic Issues, IIEP Contributions No. 31, Paris, 1-28.
Çalışkan, Z. (2006). Türkiye'de Şehirleşme ve Gecekondulaşma. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 4 (2), 55-61.
De Haan , A. (2000). "Social Exclusion: Enriching the Understanding of Deprivation", https://www.researchgate.net/publication/237389092_Social_Exclusion_Enriching_the_Understanding_of_Deprivation, (Erişim tarihi: 20.04.2023).
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (1963). Kalkınma Planı (Birinci Beş Yıl). Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (1967). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972). Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (1972). Yeni Strateji ve Kalkınma Planı: Üçüncü Beş Yıl (1973-1977). Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (1978). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983). Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (1984). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989). Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (1989). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994). Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000). Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (2000). Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005). Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü). (2011). Dünya Engellilik Raporu 2022, Ankara, 1-357.
Elmas, A. (2018). 1923-2016 Yılları Arası Hükümet Programlarında Dezavantajlı Gruplar. Social Science Studies Journal, 4 (15), 945-953.
Es, M. ve Menteşe, B. (2018). Yerel Yönetimlerde Dezavantajlı Gruplara Yönelik Uygulanan Sosyal Politikalar: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Örneği. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 7 (19), 525-551.
EU (European Union). (2020). “Practical Guidance Note 6: Leave No One Behind”, Europa, https://op.europa.eu/es/publication-detail/-/publication/a8b4043b-39d1-11eb-b27b-01aa75ed71a1, (Erişim tarihi: 04.03.2023).
Genç, Y. ve Çöpoğlu, M. (2020). Yoksullar. İçinde M. Serdar (Ed.), Dezavantajlı Gruplar ve Sosyal Hizmet. Ankara: Grafiker Yayınları, Yayın No: 340, 41-71. Geyik, O. (2020). Türkiye’de Dezavantajlı Gruplara Yönelik Yapılan Mali Yardımlar Üzerine Bir İnceleme. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 20 (1), 52-66.
Güloğlu, F. (2020). Dezavantajlı Gruplar Kavramı Üzerine Tartışmalar ve Dezavantajlılığa Bütünsel Bakış. İçinde M. Serdar (Ed.), Dezavantajlı Gruplar ve Sosyal Hizmet. Ankara: Grafiker Yayınları, Yayın No: 340, 5-9.
Güllüpınar, F. (2013). Türkiye’nin Kentleşme Deneyimi (II): 1980 Sonrası. İçinde F. Güneş (Ed.), Kent Sosyolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 252-283.
Harvey, D. (2013). Asi Şehirler: Şehir Hakkından Kentsel Devrime Doğru . İstanbul: Metis Yayınları.
KB (Kalkınma Bakanlığı). (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı.
Kara, E. (2020). KOVİD-19 Pandemisindeki Dezavantajlı Gruplar ve Sosyal Hizmet İşgücünün İşlevi. Türkiye Sosyal Hizmetler Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 28-34.
KARACADAĞ (Karacadağ Kalkınma Ajansı). "Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programı (SOGEP)", Karacadağ Kalkınma Ajansı, https://www.karacadag.gov.tr/destekler/14/sosyal-gelismeyi-destekleme-programi-sogep/, (Erişim tarihi: 03.13.2023).
Kalkınma Kütüphanesi, “İmar Kanunu”, https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/assets/upload/dosyalar/dogumarmarabolgeplani.pdf, (Erişim tarihi: 10.04.2023).
Küçükali A. ve Özmen K. (2020). Dezavantajlı/Risk Altındaki Gruplara Yönelik Sosyal Hizmetler. İçinde H. Doğan (Ed.), Sosyal Hizmette Dezavantajlı/Risk Altındaki Gruplar. Ankara: Nika Yayınevi, Yayın No:123. Mayer, S. E. (2003). “What is a “Disadvantaged Group?”, STUDYLIB, https://studylib.net/doc/8720705/what-is-a-%E2%80%9Cdisadvantaged-group%3F%E2%80%9D, (Erişim tarihi: 16.06.2023).
MARKA (Doğu Marmara Kalkınma Ajansı). (2011). 2011 Yılı Faaliyet Raporu, Kocaeli, 1-194.
MARKA (Doğu Marmara Kalkınma Ajansı). (2014). Doğu Marmara Bölgesi Mikro Bölgeleme Raporu, Kocaeli, 1-66.
MARKA (Doğu Marmara Kalkınma Ajansı). (2015). Doğu Marmara 2014-2023 Bölge Planı, Kocaeli, 1-368.
MARKA (Doğu Marmara Kalkınma Ajansı). (2020). 2020 Yılı Ara Faaliyet Raporu, Kocaeli, 1-76.
MARKA (Doğu Marmara Kalkınma Ajansı). (2021). Proje Veri Tabanı (2010-2020), Kocaeli, 1-132.
MARKA (Doğu Marmara Kalkınma Ajansı). (2023). Proje Veri Tabanı (2010-2023), Kocaeli, 1-132.
Özer Y. E. ve Çolak M. (2015). Yoksulluk, Dezavantajlı Grup ve Suç İlişkisine Yönelik Bir Alan Araştırması: İzmir Kadın Sığınma Evleri Örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29 (3), 479-491.
Öztürk, M. ve Altuntepe, N. (2008). Türkiye'de Kentsel Alanlara Göç Edenlerin Kent ve Çalışma Hayatına Uyum Durumları. Journal of Yaşar University, 3 (11), 1587-1625.
Power, A. (2000). Poor Areas and Social Exclusion. In A. Power and W. J. Wilson (Eds.), Social Exclusion and the Future of Cities. London: Centre for Analysis of Social Exclusion, London School of Economics, 1-21.
RG (Resmi Gazete). (1983). 5799 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu. 27 Mayıs 1983 tarih ve 18059 sayılı T.C. Resmi Gazete, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18030.pdf, (Erişim tarihi: 02.05.2023).
SBB (Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı). (2018). Onbirinci Kalkınma Planı (2019-2023). Ankara: T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
Sen, A. (1985). Commodities and Capabilities. Amsterdam: North Holland.
Sevinç, G., Kantar Davran, M. ve Sevinç, M. (2018). Türkiye'de Kırdan Kente Göç ve Göçün Aile Üzerindeki Etkileri. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 3 (6), 70-82.
Şataf, C. ve Tapdık, S. (2022). Kentlerde COVID-19’la Mücadelede Dezavantajlı Gruplara Yönelik Sosyal Belediyecilik: TR32 Bölge İncelemesi. İzmir Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (1), 34-44.
Taş, B. (2006). AB Uyum Sürecinde Türkiye İçin Yeni Bir Bölge Kavramı: İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (2), 187-198.
Tatlıdil, E. (1992). Göç ve Kentleşmenin Sosyal Boyutu. Sosyoloji Dergisi, (3), 45-54.
Townsend, P., Phillimore, P., Beattie, A. (1988). Health and Deprivation. Nursing Standart, Jan. 30, 2 (17), 34.
UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). “Disadvantaged Populations”, UNESCO Institute for Statistics, https://uis.unesco.org/en/glossary-term/disadvantaged-populations, (Erişim tarihi: 04.05.2023).
UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). (2018). “Achieving Gender Equality in Education: Don’t Forget the Boys”, UNESDOC Digital Library, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000262714, (Erişim tarihi: 04.05.2023).
UNDP (United Nations Development Programme). (2005). "Programming for Justice: Access for All", https://www.un.org/ruleoflaw/files/Justice_Guides_ProgrammingForJustice-AccessForAll.pdf, (Erişim tarihi: 04.05.2023).
UNDP (United Nations Development Programme). (t.y.). “What are the sustainable Development Goals?”, https://www.undp.org/sustainable-development-goals, (Erişim tarihi: 04.05.2023).
Yıldırım Aykurt, A. (2020). 21. Yüzyılda Sosyal Sorunlar ve Dezavantajlı Gruplar. Journal of Awareness, 5 (3), 424-448.