Nedensellik İlkesi Bağlamında Sünnetullahı Anlamak

Her olayın bir nedeni olduğu gibi aynı koşullar altında aynı nedenler aynı sonuçları doğurur. Kısaca, her olay maddi ve manevi birtakım nedenlerin zorunlu sonucu olarak meydana gelmektedir. Buna kısaca nedensellik ilkesi denmektedir. İnsanlık tarihi boyunca en çok tartışılan konulardan biri de “nedensellik” ilkesidir. Tarihte meydana gelen her olayın ve varlıklar âlemindeki her şeyin nedenselliğinin kendine özgü bir metotla sorgulanabilmesi, insanlığın birikimi olan bilimsel inkişafın vazgeçilmez sacayaklarından biri gibidir. İslam düşüncesinin ana kaynakları olan Kur’ân ve Hadis’te “sünnetullah” olarak ifade edilen evrensel ilahi kanunlara riayet edilmesi halinde hayat daha anlamlı ve yaşanılabilir hale gelecektir. Böylelikle bireysel ve toplumsal düzeyde meydana gelen olaylarda tesadüfe yer olmadığı gerçeği ortaya çıkacaktır. Böylelikle insan varoluş gayesini daha iyi anlayacak ve sorumluluklarını yerine getirecektir. Diğer taraftan evrende geçerli ilahi kanunlardan yeterince istifade edilecek ve bu ilahi yasalar gereği meydana gelen olaylardan gerekli dersler alınma imkânı doğacaktır. Kâinatta hiçbir şey boşuna yaratılmadığı gibi başıboş olarak da yaratılmamıştır. Yani kâinatta tesadüfe yer yoktur. Kur’ân-ı Kerim’de bu konuya dair çok sayıda ayet bulmak mümkündür. Bu ayetlerin bir kısmı tekvini bir kısmı ise teklifidir. Tekvini ayetler üzerine teklifi ayetler inşa edilerek muhatabın imanı sağlamlaştırılmaya çalışılmaktadır. Allah Teâlâ’nın bu iki türlü ayetlerinden birincisi; irade sıfatının bir tecellisi olarak tekvini kanunudur ki, âdetullah, sünnetullah veya fıtrat diye adlandırılır. İkincisi ise; Allah Teâla’nın kelam sıfatının tecellisi olarak teklifî kanunlardır ki, buna şeriat da denilmektedir. Varlık dünyasıyla ilgili bu kanunlar bilindiği takdirde, bunlardan faydalanmamız ve bunları kendi lehimizde kullanmamız mümkündür. Bu ilahi yasaların bilinmesi ise ancak geçmiş kavimlerin tarihini, onların yükselme ve yıkılma nedenlerini araştırmakla mümkündür.

Anahtar Kelimeler:

Sünnetullah, Nedensellik, Kanun, Kur’ân, Kıssa

PDF

___

Aydınlı, A. (1987). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Timaş Yayınları,.
Akalın, Ş. & (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları,
Âlûsî, Ş. (ts). Ruhu’l-Meani fi Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim ve’s-Seb’u’l-Mesani. Beyrut: Daru’l-İhyau’t-Turasu’l-Arabi.
Aydın, M. (1987). Din Felsefesi, İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
Bagāvî, H. (1987). Mealimu’t-Tenzil. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Bakırcıoğlu, R. (2016). Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayınları.
Beyzâvî, N. (691h). Tefsiru’l-Beyzâvî. Beyrut: Daru İhyâi’t-türasi’l-Arabî.
Cürcani, S. (2014). Ta’rifat, trc. A. Mecdi Tolun. İstanbul: Litera Yayınları.
Çamdibi, H. (2014). Şahsiyet Terbiyesi ve Gazali. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Çelebi, H. (ts). İslami Hareket ve Özeleştiri Üzerine. trc. Metin Parıldı. Kayseri: Rey Yayınları.
Çelebi, İ. (2010). “Sünnetullah”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
Dihlevi, Ş. (1990). İslam Düşünce Rehberi. trc. Mehmet Erdoğan. Beyrut: Daru İhyâi’l-Ulum.
Doğan, M. (2014). Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları.
El-Isfahani, R. (2012). Müfredat. trc. Abdulbakī Güneş-Mehmet Yolcu.İstanbul: Çıra Yayınları.
El-Cabiri, Muhammed Abid. Kur’ân’a Giriş, İstanbul: Mana Yayınları, 2013.
Ferrâ, E. (2010). Meani’l-Kur’ân, Mısır: Daru’l-Mısrıyye.
Gazzalî, E. (2010). İhyâu Ulȗmi’d-Dîn, Dımaşk: Daru’l-Feyha.
Güneş, A. (2005). Kur’ân’da Sünnetullah ve Toplumların Çöküş Nedenleri. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5 (4), 61-93.
Harding, K. (1993). Dünden Bugüne Nedensellik: Gazzâlî Ve Kuantum Teorisi, trc. Ahmet Mekin Kandemir, The American Journal of Islamic Sciences, 10 (2).
İbn Haldun, E. (2018). Mukāddime. trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
İbn Kesir, İ. (2010). Tefsiru’l-Kur’âni’l-Kerim. Beyrut: Daru’l-Ma’rife.
İbrahim, M. & Zeyyad, A. (1960). el-Mu’cemu’l-Vasit, Kahire: İhyâi’t-türâsi’l-Arabî.
İmamoğlu, T. (2016). Din Felsefesi, Erzurum: Eser Yayınları.
Karagöz, İ. & Karaman, F. (2010). Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları.
Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. & Gümüş, S. (2007). Kur’ân Yolu. Ankara: DİB Yayınları.
Köksal, M. (1981). İslam Tarihi. İstanbul: Şamil Yayınları.
Kutub, S. (1989). fi Zilâlİ’l-Kur’ân. Çev. Salih Uçan- Mehmet Yolcu-Vahdettin İnce. İstanbul: Dünya Yayınları.
Mazhâri, M. (2007). et-Tefsiru’l-Mazharî. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Mevdudi, E. (1996). Tefhimu’l-Kur’ân. trc. Muhammed Han Kayani vd., İstanbul: İnsan Yayınları.
Nahcivanî, N. (1325). el-Fevatihu’l-İlahiyye ve’l Mefatihu’l-Gāybiyye. İstanbul : Osmanlı Hilafet Matbaası.
Özsoy, Ö. (2015). Sünnetullah. Ankara: Fecr Yayınları.
Rıza, R. (ts). Tefsiru'l-Kur'âni'l-Hâkim (Tefsiru'l-Menâr). Beyrut: Dâru'l-Marife.
Sa’lebî, E. (2002). el-Keşf ve’l-Beyan. Beyrut: Daru’l-İhyau’t-Türasi’l-Arabiyye.
Sabunî, A. (2014). Sefvetu’t-Tefasir. Beyrut: el-Mektebetül Asriyye.
Şimşek, S. (2016). Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları.
Taberi, E. (1992). Camiu’l-Beyan fi Te’vili’l-Kur’ân. Lübnan: Daru’l-Ma’rife.
Uludağ, S. (2006). “Nefis”. DİA. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
Yılmaz, Ş. (2009). İbn Haldun’da Tarihsel Varlık Alanının Nedenselliği. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Zeydân, A. (1998). es-Sünenu'l-İlâhiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
Zürkani, M. (2015). Menahilü’l-İ’rfan fi Ulumi’l-Kur’ân. trc. Halil Aldemir- Ramazan Şadan, İstanbul: Beka Yayınları.