İslam Uygarlığı’nda Kent ve Kentleşme

Sosyal bir unsur olarak da kabul edilen din olgusunun, toplumsal yaşamda etkili olmasının yanı sıra; kentin mimarisinde, yaşantısında ve yönetiminde de etkili olduğu söylenebilir. Bu açıdan bakıldığında kentler yaşanılan sosyo ekonomik süreçlerden sürekli etkilenmekte ve bu süreçte yeniden şekillenmektedirler. Kentlerin de bu süreçlerde içinde vücuda geldikleri uygarlığın elbisesini giydikleri görülmektedir. Bu çerçevede İslam'ın ortaya çıkışıyla birlikte yaşamın tüm boyutlarını içeren bir uygarlık biçimi de ortaya çıkmıştır. İslam kentleri ticari faaliyetlerin egemen olduğu yerlerde ortaya çıkarak, geçmiş uygarlıklarla kurduğu ilişkilerle birlikte bir medeniyet olarak yayılmıştır. Bu yayılma sürecinin teolojik temelinin ise kentsel hayatın dinamiklerine uyumlu bir şekilde geliştiği görülmektedir. Bu bağlamda çalışmanın amacı, İslam uygarlığında vücuda getirilen kentin ve kentleşmenin dinamiklerini analiz etmektir. Çalışmada öncelikle İslam kentlerinin temel özelliğine yer verilerek karakteristik unsurları (mimari, sosyal, ekonomi ve yönetim) detaylı olarak irdelenmektedir. Ardından İslam uygarlığının kent ve kentleşmeye olan etkisi Bursa, Fez ve Bağdat kentleri özelinde ele alınmaktadır. Araştırmada İslam kentlerinin kuruluşunda teorik olarak ifade edilen noktaların pratik olarak hayata nasıl yansıdığının ortaya konulması çalışmanın özgün yönünü oluşturmaktadır. Ayrıca çalışma üç farklı coğrafyada vücud bulan İslam kentlerinin bir arada analiz edilmesi yönüyle de ilgili alana katkı sunmayı hedeflemektedir. Çalışma literatür taramasına dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İslam, İslam Uygarlığı, Kent, Mimari, Toplumsal Dinamikler

City and Urbanization in Islamic Civilization

The religious phenomenon, which is accepted as a social element, is not only effective in social life, it is also influential in urban architecture, urban life, and management. From this point of view, cities are constantly affected by the socio-economic processes they are experiencing and are being reshaped in this process. The cities also wear the clothes of civilizations they have emerged in these processes. In this context, a form of civilization including all the dimensions of life has emerged with the emergence of Islam. Islamic cities have emerged in places where commercial activities are dominant and spread as a civilization with relations established with past civilizations. It is observed that the theological basis of this expansion process has developed in accordance with the dynamics of urban life. At this point, the aim of the study is to analyze the dynamics of the city and urbanization that emerged in Islamic civilization. In the study, firstly the basic features of Islamic cities are given and the characteristic elements (architecture, social, economics, and management) are examined in detail. Then the influence of Islamic civilization on urban and urbanization is analyzed in the cities of Bursa, Fez, and Baghdad. The analysis of how the theoretical aspects of the Islamic cities are practically reflected in life is the original aspect of the study. In addition, the study contributes to the field by analyzing three Islamic cities established in three different geographical regions. The study is based on literature review.

Keywords:

Islam, Islamic Civilization, City, Architecture, Social Dynamics,

PDF

___

Abdin, T. (2010). A historic perspective of the architecture of the Islamic world with special reference to Cairo: 15.12.2015 tarihinde http://www.academia.edu/396379/A_historic_perspective_of_the_architecture_of_the_Islamic_world_with_special_reference_to_Cairo adresinden alındı.
Abu-Lughod, J. (1987). The Islamic City--Historic Myth, Islamic Essence, and Contemporary Relevance. International Journal of Middle East Studies, 19(2), 155-176.
Alsayyad, N. (1992). Modeling Traditional Islamic Cities, Progressive Architecture, 43, 26-33.
Arcan, A. (2014). Kentleşme Yazıları, Kentsel Kuramlar ve Kentleşme Politikaları, K. Özden içinde, Sıralı Güçlerin Uygarlık Yığışmaları ve İslam Şehirleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yiğit, İ. (1994). Bağdat. Altınoluk, 101, 19 15.12.2015 tarihinde http://dergi.altinoluk.com/index.php?sayfa=yillar&MakaleNo=d101s019m1 adresinden alındı.
Cansever, T. (2013). İslam’da Şehir ve Mimari. İstanbul: Timaş Yayıncılık
Çelik, A., & Yıldırım, T. (2013). Abbasiler Dönemi Bağdat Çarşıları, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1), 241-253.
Çelik, C. (2012). İslam Şehri'nden Şehir İslamı'na: Tarihsel Tecrübeden Sosyolojik Pratiğe Şehrin Medeniyet Kodları, Milel ve Nihal, 9(3), 137-156.
Çetinkaya, B. A. (2010). Medîne, Medeniyet ve İslâm Medeniyeti-Medîne’den Medeniyete, İÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, 5-50.
Demir, M. (2003). Türk-İslam Medeniyetinde Şehirleşme, İslami Araştırmalar Dergisi, 16(1), 156-165.
Demirci, M. (2003). İslam’da Şehir ve Şehrin Sosyal Dinamikleri, İstem, 1(2), 129-146.
Dostoğlu, N. Eskinin Bursa’sı: 14.12.2015 tarihinde http://btch.org.tr/gorsel/haberler/ayin-makalesi/neslihan-ayin-makalesi.pdf adresinden alındı.
Eickelman, D. F. (1974). Is There an Islamic City? The Making of a Quarter in a Moroccan Town, International Journal of Middle East Studies, 5(3), 274-294.
Falahat, S. (2014). Re-imaging the City: A New Conceptualisation of the Urban Logic of the “Islamic city”, Berlin: Springer Vieweg.
Fes, 15.12.2015 tarihinde http://www.britannica.com/place/Fes adresinden alındı.
Haneda, M., & Miura, T. (1994). Islamic Urban Studies: Historical Review and Perspectives, London and Newyork: Kegan Paul International.
İnalcık, H. (1995). İstanbul: Bir İslam Şehri, (Çev: İbrahim Kalın), İstanbul Tetkileri Dergisi, 9, 243-268.
İnalcık, H., & Arı, B. (2005). Türk-İslam-Osmanlı Şehirciliği ve Halil İnalcık'ın Çalışmaları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(6), 27-56.
Karataş, A. İ. XVIII. Yüzyılda Bursa Halkının Ekonomik Yapısı: 20.12.2015 tarihinde http://dergipark.ulakbim.gov.tr/uluifd/article/viewFile/5000017898/5000018188 adresinden alındı.
Kazıcı, Z. (2003). İslam Medeniyeti: 15.12.2015 tarihinde http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=98 adresinden alındı.
Koyuncu, M. (2009). Medine Şehir Devleti, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, 2, 87-103.
O’Meara, S. (2007). Space and Muslim Urban Life: At the limits of labyrinth of Fez. London and Newyork: Routledge.
Omer, S. (2012). The Concepts of God, Man, and the Environment In Islam: Implications For Islamic Architecture, Journal of Islamic Architecture, 2(1), 1-12.
Öcalan, H. B. (2014). İslam Medeniyetinde Şehir ve Şehirlerin Tarihi, Bursa’da Zaman, 12, 24-27.
Özey, R. (1994). Medeniyetin Beşiği Şehir. Altınoluk, 101, 17. 15.12.2015 tarihinde http://dergi.altinoluk.com/index2.php#sayfa=arama&aranan_ifade=bursa&aranmayan_ifade=&yazarlar_reg=*&koseler_reg=*&dergiler_reg=*&baslik=1&metin=1&arama_yontemi=1&siralama=3&MakaleNo=d101s017m1&limit=15-15 adresinden alındı.
Priyoyudanto, F. (2014). Islamic City; Urban and Architectural Elements, 10.12.2015 tarihinde http://www.academia.edu/11495851/Islamic_City_Urban_and_Architectural_Elements adresinden alındı.
Rezvani, I., & Raeefard, A. (2015). Recognition of Concepts and Indicators in Creative City and Providing Strategy Based Persian-Islamic Identity, GMP Review, 17(1), 251-257.
Runehov, A., & Oviedo, L. (2013). Encyclopedia of Sciences and Religions, Architecture in Islam Article, Springer Science+Business Media Dordrecht.
Serjeant, R. B. (1992). İslam Şehri, İstanbul: Ağaç Yayıncılık.
Sinemillioğlu, N. K. (2006). İslam Kenti Sorunsalı: Eleştirel Bir Okuma (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Yildiz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Taheri, F. H. (1980). Urban Elements of Traditional Islamic Cities (Master's Thesis) USA: Massachusetts Institute of Technology.
Yiğit, İ. Bağdat'in Kuruluşuyla İlgili Rivayetler Üzerinde Bir Değerlendirme, 15.12.2015 tarihinde http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/2010/Yi%C4%9Fit.pdf?sequence=1 adresinden erişildi.
Yıldız, Ş. (2011). What Does Make a City Islamic? International Journal of Business and Social Science, 2(8), 199-201.