HASAN HİLMÎ DİVANI’NDA MUHABBET KAVRAMI

Tasavvuf terminolojisinde üzerinde durulan konulardan biri de muhabbet kavramıdır. İslam ârifleri sevginin en ileri derecesi olan aşk kelimesinin karşılığı olarak muhabbet kavramını tercih etmişlerdir. Sûfilere göre evrenin ve insanın yaratılışının kaynağında muhabbet vardır. Tasavvuf neşvesiyle eserler kaleme alan birçok âlim ve mutasavvıf, bu gerçeklikten hareketle muhabbet kavramı üzerine görüş bildirmişlerdir. XIX. yüzyıl dinî-tasavvufî Türk edebiyatı şairlerinden Hasan Hilmî de na’tlardan oluşan divanında muhabbet kavramını 320 defa kullanmıştır. Bu eserde tasavvufî terimler, tasavvufa ait mecâzlar sıkça kullanılmıştır. Şair, eserinde tasavvufun dört kapısı olan, şerîʽat, tarîkat, hakîkat ve maʽrifeti dile getirirken muhabbet kavramından istifâde etmiştir. Hasan Hilmî içinde yanan ilahî aşkı ve peygamber sevgisini muhabbet kavramı ile dile getirirken birtakım tasavvufî sembollerden ve çağrışımlardan yararlanmıştır. Tasavvufî düşüncenin merkezinde olan muhabbet kavramı Hasan Hilmî’de daha çok benzetme yoluyla anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Şair, muhabbet ile ilgili düşüncelerini beyitlerinde gerek tanımlamalar gerekse tamlamalarla dile getirmiştir. Bu bağlamda çalışmamızda beyitlerden hareketle Hasan Hilmî’nin muhabbet kavramına bakma biçimleri başlıklar hâlinde ele alınacaktır.

THE CONCEPT OF LOVING IN HASAN HILMI’S DIVAN

One of the topics discussed in sufism terminology is the concept of loving. Islamic gnostic people preferred the concept of lovingas the counterpart of the most advanced level of love, the love word. According to sufis, there is love in the source of the universe and man’s creation. Many scholars and sufi scholars who written up works with the mien of sufism have expressed opinions on the concept of lovingfrom this reality. Hasan Hilmi, one of the religious-sufi Turkish literature poets in 19th century, has used the concept of lovingin 320 times in his divan, which consists of naat. In this work, sufistic terms and metaphors belonging to Sufism are frequently used. Both the poet, in his work, has mentioned the sharia, sect, truth and ingenuity which are the four doors of sufism, and he has benefited from the concept of conversation. Hasan Hilmi benefited from some sufistic symbols and associations while expressing the divine burning love inside himself and prophet love with the concept of conversation. The concept of conversation, which is at the center of the sufistic thought, has been tried to be given the meaning in Hasan Hilmi by analogy mostly. The poet expressed his thoughts about the loving in his couplets both descriptions as well as noun phrases. In our work, in this context, the ways in which Hasan Hilmi looks at the concept of loving with reference to the couplets will be discussed in titles.

PDF

___

ACLUN, İsmail b. Muhammed (1985), Keşfu’l-hafâ ve muzîlu’l-elbâs, Müessesetu’r-risâle, Beyrut.
ARSLAN, Sevim (2015), Muhabbet Râbıtası. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi, III, 49-70.
BALTACI, Cahid (2011), Tasavvuf Lügatı, İstanbul, Gelenek Yayıncılık.
BİRGÜL, Mehmet Fatih (2000), Aşkın Hâlleri, İstanbul, Sûfî Kitap.
CEBECİOĞLU Ethem (2014), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara, Otto Yayınları.
CEYLAN, Ömür (2015), Böyle Buyurdu Sûfî Tasavvuf ve Şerh Edebiyatı Araştırmaları 3. Baskı, İstanbul, Kapı Yayınları.
CHITTICK, William (2011), Tasavvuf, Kısa Bir Giriş, İstanbul, İz Yayıncılık.
CÜRCANİ, Seyyid Şerif (1997), Tarifât, Çev. Arif Erkan, İstanbul, Bahar Yayınları.
ÇUBUKCU, Hatice (2011), Sûfîlerde Muhabbet Yolu, Ebû Tâlib el-Mekkî ve Gazzâlide Muhab-bet Anlayışı. İstanbul, İnsan Yayınları.
DEVELLİOĞLU, Ferit (1997), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara, Aydın Kita-bevi.
EKİCİ, Hasan (2010), Hasan Hilmî Edirnevî Divanı (İnceleme-Metin). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
EKİCİ, Hasan (2018), Hasan Hilmî Edirnevî Divanı ve Divanı’nda Ayet İktibasları, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (35), ss. 621-644.
el-KAYSERİ, Davud (2011), Aşk Şarabı ve Hayat Kasîde-i Hamriyye Şerhi, Çev. Turan Koç, Mehmet Çetinkaya, İstanbul, İnsan Yayınları.
GAZALİ (2017), Muhabbet Kitab,. Çev. Mehmet Çetin, İstanbul, İlke Yayıncılık.
IŞIK, Caner (2011), Alevî-Bektaşi Geleneğinde Muhabbet: Ruhsal Bir Bilgi Ortamı, Millî Folklor, (89), ss.147-158.
İBN Acibe (2015), Sufilerin El Kitabı Tasavvufta Yol Nedir, Yolcu Kimdir? trc. Ahmet Murat Özel, İstanbul, Hayykitap.
İBN Arabî (1998), İlahî Aşk, Çev. Mahmut Kanık, 13. Baskı, İstanbul, İnsan Yayınları.
KAPLAN, Mahmut (2016), Divan Şiirinde Aşk, Şairin Gönül Miracı Adı Aşk, Ankara, Gece Kitaplığı Yayınları.
KÂŞÂNÎ, Abdürrezzak (2015), Tasavvuf Sözlüğü. Çev. Ekrem Demirli, İstanbul, İz Yayıncılık.
KILIÇ, Mahmut Erol (2011), Sufi ve Şiir Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, 9. Baskı, İstanbul, İnsan Yayınları.
KÜÇÜK, Osman Nuri (2015), Davud El-Kayserî’ye Göre Gerçek Sevgi, HYPERLINK “http:// dergipark.gov.tr/temasa” Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi , (3), ss. 61-77.
ÖĞMÜŞ, Harun (2015), Resm-i Mushaf Bağlamında Kur’ân ve Kıraat Ayrımı (Harekenin Tekâmülüne Kadarki Süreç Çerçevesinde Bir Değerlendirme), Necmettin Erbakan Üniver-sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39, ss. 9-28.
PALA, İskender (1989), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara, Akçağ Yayınları.
PÜRCEVADİ, Nasrullah (1998), Can Esintisi, Çev. Hicabi Kırlangıç, İstanbul, İnsan Yayınları.
SAZLIK, Fatma (2010), Hasan Hilmî Hayatı, Edebî Kişiliği Divânı ve Dîvânı’nın İncelenmesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,Afyonkarahisar.
TOPBAŞ, Osman Nuri (2015), Gönüller Sultanı Efendimiz’e Muhabbet, İstanbul, Erkam Yayınları. [e-kitap]
TOSUN, Necdet (2004), Tasavvuf Kültüründe Meyve, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. (5), S. 13, ss. 289-300.
ULUDAĞ, Süleyman (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
ULUDAĞ, Süleyman (2010), “Şürb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) (Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı, C. (39), 269.
YILMAZ, Hasan Kâmil (2015), Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, 19. Baskı, İstanbul, Ensar Neşriyat.