İbn Âşûr’un Tefsirinde İştikâk Bağlamında Kelimelerin Farklı Köklerden Türetilme İhtimali ve Tefsirdeki Yansımaları
Nusrettin BOLELLİ-Abdullah BEDEVAProf. Dr., Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belağatı AnabilimDalı, nusret.bolelli@hotmail.comORCID: 0000-0001-8686-1976Öğretim Görevlisi, Bingöl Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu Arap DiliAnabilim Dalı,abdullahbedeva@hotmail.comORCID: 0000-0001-9297-9524Geliş Tarihi: 30.01.2019, Kabul Tarihi: 11.03.2019DOI: 10.34085/ buifd.519796 İştikâk olgusu Arapçanın gelişmesi ve gelişen şartlar doğrultusunda ortaya çıkan unsur ve nesnelerin dildeki karşılığının belirlenmesi için önemli bir husustur. “Hem lafız hem de anlam ilişkisi göz önünde bulundurularak bir kelimeyi farklı bir kelimeye dönüştürmek” anlamına gelen iştikâk, kelimenin türetilmesinde meydana gelen değişikliklere göre, sağir, kebir, ekber ve kubbar olmak üzere dört kısma ayrılmaktadır. Bu olgu, özelliğine göre Arapça nasların anlaşılması ve yorumlanması için önemli bir etkendir. Bunun içindir ki ilk dönemden itibaren dil yönü öne çıkmış tefsir kaynaklarında Kur’an âyetlerinin farklı yorumlanmasında önemli bir etken olmuştur. Bu olgunun etkin bir şekilde kullanılarak âyetlerin yorumlanmaya çalışıldığı önemli kaynaklardan birisi de İbn Âşûr’un tefsiridir. İbn Âşûr’un tefsirinde iştikâkın anlamdaki yansımasının sebepleri arasında, türevlerin kök kelimelerin anlamını içermesi, kelimeler arasındaki nüans ve iştikâk neticesinde kelimelerin büründükleri yapısal formlar gibi hususlar olmakla birlikte, kelimelerin muhtemel köklerden türetilebilme ihtimali de bu konuda en önemli etkenlerdendir. Bu çalışmada, Muhammed Tahir b. ‘Âşûr’un, tefsirinde kelimelerin farklı köklerden türetilme ihtimaline binaen âyetlerdeki yansıma şekli ele alınmıştır. Ayrıca konunun daha iyi anlaşılması için iştikâkın tanımı ve kısımları da kısaca açıklanmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Arapça, İbn Âşûr, İştikâk, Kök kelime
The Different Etymological Roots of the Words in the Tafsir of İbn Âşûr and Its Reflections on the Interpretation
Etymology is an important factor in understanding and interpreting Arabic rules. The impact of etymology on meaning could be observed in different ways. One of these is the possibility that words could have beeen derived from different roots. In the present study, the reflections of etymology in Muhammed Tahir b.’s interpretation “Âşûr’un, et-Tahrîr ve’t-tenvîr” were discussed within the context of derivation of words from different roots. Thus, in order to get a better understanding on the subject, initially, the definition and sections of etymology were briefly discussed, and then the impact of etymology on the meaning in Arabic was emphasized to establish the significance of etymology. In the interpretation of İbn Âşûr, which was the basis of the present study, the discussed words were determined and the samples that reflected the aim of the study were selected and analyzed. In the assessment of the related words, the differences between their use in different interpretation resources were determined and discussed. Thus, the significance assigned to vocabulary etymology by İbn Âşûr was identified, and interpretation differences due to derivation of the words from various roots were presented. As a result, İbn Âşûr’s unique approaches and evaluations were attempted to be determined.
Keywords:
Arabic İbn Âşûr, etymology, root word, interpretation,
___
- Abdullah Emin. el-İştikâk. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 2000.
- Ahmed Muhammed Kadûr. Medhalun ilâ fıkhı’l-luğati’l-‘arabiyye. Dımaşk: Dâru’l-fıkr, 2010.
- Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envaru't-tenzil ve esraru't-te'vil. 2 Cilt. Beyrût: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2015.
- Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammad. Tacu’l-lağa ve’s-Sihâhu’l-arabiyye. Thk. Muhammed Muhammed Samir-Enes Muhammed eş-Şâmî-Zekeriyya Cabir Ahmed. Kahire: Dâru’l-hadis, 2009. Cürcanî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş Şerif. Kitabu’t-ta'rîfât. Thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Dâru’fadîla, ts.
- Dâvûd-i Antâkî. Tezyînü'l-esvâk bi-tafsîli Eşvâki’l-'uşşâk. Matbaatu’l-Ezheriyye’l-Mısriyye, 1319.
- Emîl Bedî‘ Yakûb. Fıkhu’l-luğati’l-arabiyye ve hasâisuha. Beyrut: Dâru’l-‘ilmi li’l-melâyîn, 1982.
- Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf. el-Bahrü’l-muhît. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Mu‘avvid. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1993Fîrûzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Ya’kûb. “şkk” el-Kamusu’l-muhît. Beyrut: Müessesetu’r- Risâle, 2005.
- Fuad Hanna Terzi. el-İştikâk. Mektebetu Lübnan, 2005.
- Gündüzöz, Soner. Arapçanın Söz Varlığı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
- Hâmid Abdulkadir. “Sunâiyyetu’l-usûli’l-lugaviyye”, Mecelletu mecma‘i’l-lugati’l-Arabiyye. 11. (1959). 113-133
- Hulusi Kılıç. “İştikak” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 439-440. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- İbn Âşûr, Muhammed et-Tahir. Tefsiru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Beyrût: Müessesetu’t-tarih, ts.
- İbn Cinnî, Ebü'l-Feth Osman b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdadi. el-Hasâis. Thk. Abdulhamid Hindâvî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2013/1434.
- İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed. es-Sâhibî fî fıkhi’l-luğa. Thk. Ahmed Hasan. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1997.
- İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed. “şkk” Mu’cem-u Mekâyîsi’l-Luğa. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1979
- İbn Manzûr, Ebu’l-fadl Muhammed b. Mukrim. “şkk” Lisanu’l-arab, 15 Cilt. Beyrût: Dâru sadr, ts.
- Kâtip Çelebî/Hâci halîfe Mustafa b. Abdillah. Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutubi ve’l-funûn. 2 Cilt. İstanbul, 1941.
- Kefevî, Ebü’l-Bekâ Eyüp b. Musa el-Hüseyni. el-Külliyât. Thk. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî. Beyrût: Muessesetu’r-risâle, 1998.
- Meydânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İsmail. Mecme‘u’l-emsâl. Thk. Muhammed Muhyeddîn Abdulhamid. 2 Cilt. Matba‘etebetu’s-sünneti’l-Muhamediyye, 1955.
- Muhammed Abdulmaksûd. el-Esmâu’l-Arabiyye fî’t-tasrîf. Kahire: Matbaatu’l-emâne, 1989.
- Muhammed b. Ali eş-Şevkânî. Nuzhetu’l-ahdâk fî ‘ilmi’l-iştikâk. Thk. Şerif Abdulkerim Neccâr. ‘Ummân: Dâru ‘imâr, 2003.
- Muhammed el-Antâkî, Dirasât fî fıkhi’l-luğa, Dâru’ş-şarki’l-Arabî, Beyrut, ts.
- Müslim, Kitâbu’l-âdâb, 10.
- Râzî, Ebu Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1981.
- Sâ’id el-Afgânî. Fî Usûli’n-Nahv. Beyrût: el-Mektebetu’l-islâmî, 1987.
- Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Alî el-Hârizmî. Miftâhu’l-‘ulûm. Thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 2014.
- Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’n-nahv. Thk. Muhammed Abdulkadir el-Fâdilî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2009.
- Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Muzhir fî ‘ulûmi’l-luğa ve envâ‘iha. Thk. eş-Şirbînî Şerîde. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadis, 2009.
- Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkan fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrût: Muessesetu’r-risaletu nâşirûn, 2008.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân, Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001
- Tehânevî, Muhammed Ali b. Muhammed. Keşşâsf istilahâti’l-funûn. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1998.
- Civelek, Yakup, “Arap Dilinde Naht ve Kelime Türetiminde Naht Yönteminin Kullanımı”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi. 10. (Yaz 2003): 97-118.
- Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Huseynî. “şkk” Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Thk. Abdulmun‘im Halil İbrahim-Muhammed Mahmud. 40 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 2012.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, Esâsu'l-Belâğa. Thk. Muhammed Bâsil. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1998.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf. Thk. Ebu Abdillah ed-Dânî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-Arabi, 2016.
- Başlangıç: 2013
- Yayıncı: ÖMER TAY Dr.