Tahkik işleminde uygulamanın yeri ve önemi: Üstad Şuayb Arnavut’tan üç hatıra

Tahkik işlemi, İslâm kültürüne ve eski eserlere emek vermek için en önemli araçlardan birisi olarak görülmektedir. Özü itibarıyla bilimsel birikime dayanan, sağlıklı yöntemleri gerektiren ve birden fazla branşı ilgilendiren bir beceridir. Dolayısıyla ne tahric kavramı ve kusursuz tahric yapabilme yeteneği, ne de yazma eserlere aşinalık tahkik mefhumunun çerçevesini tek başına karşılayabilmekte; bilakis tahkikin anlam ifade etmesi ve amacına ulaşabilmesi için bu iki hususa, yetenek, eleştiri kapasitesi ve uygulamalı çalışma gibi birden fazla faktörün eklenmesi icap etmektedir. Üstad Şuayb Arnavut (ö.2016) bu uzmanlık alanının İslâm âlemindeki en önde gelen simalarından ve konuya dair en fazla yayın yapan isimlerindendi. Tefsir, Hadis, Tarih ve Arap Dili gibi birçok branşta kalitesi ve yararı ehlince malum olan temel eserleri tahkik etmişti. Aynı zamanda Amman’da kurduğu tahkik merkezinde kırk yıl boyunca geceli gündüzlü faaliyet göstermiş ve tahkik işlemini üst düzeyde icra eden öğrenciler yetiştirmişti. Biz de 1999 yılında Amman’da bulunduğumuz süreçte bize özel verdiği metin tahkiki derslerine katılma imkânı bulmuş ve bu dersleri her hafta kendisinin izniyle kaydetmiştik. Bu araştırma sözü geçen ses kayıtları ile Üstad Şuayb Arnavut’un tahkik ettiği kitaplara yazdığı mukaddimelere dayanmakta ve kendisinin konuya dair görüşlerini diğer uzmanların teorik tahkik kitaplarında yer verdikleri içeriklerle mukayeseli olarak incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma iki bölüme ayrılmıştır; birinci bölüm metin tahkikinde uygulamanın yeri ve önemini konu edinmekte ve meseleye beş açıdan yaklaşmaktadır: Tahkik sanatının kapsamı ve gereklilikleri, teorik bilgiyle yetinmemek, öğrenciye tahkikin kaynaklarını tanıtmak, tahric kavramını sağlam bir zihnî temele dayandırmak, ihtiyaç hâlinde tenkide başvurmaktan çekinmemek. Araştırmanın ikinci bölümü ise Amman’da kaleme almış olduğumuz ve merhum Üstad Şuayb Arnavut’un ilmi tespitleri ile eşsiz tavsiyelerini de içeren günlüklerden seçilmiş üç sayfayı kapsamaktadır.

The place and importance of the application in the critical edition process: Three memories from Shaykh Shuaib al-Arna’ut

The critical edition process is seen as one of the most important tools to work on Islamic culture and antiquities. In essence, it is a skill based on scientific knowledge, requires healthy methods and involves more than one branch. Therefore, neither the concept of takhrij and the ability to make perfect takhrij examples, nor the familiarity with manuscripts can meet the framework of the notion of critical edition alone; on the contrary more than one factor such as skill, criticism capacity and applied work must be added to these two issues in order for the critical edition to make sense and achieve its purpose. Shaykh Shuaib al Arna’ut (d. 2016) was one of the most prominent figures in this field of expertise in the Islamic world and one of the most publications on the subject. He had verified basic works of which quality and usefulness were known to its competent in many branches such as Tafsir, Hadith, History and Arabic Language. At the same time, he had worked day and night for forty years in the critical edition center he established in Amman and trained students who performed the investigation process at a high level. During our time in Amman in 1999, we had the opportunity to attend the critical edition lessons he gave us privately and recorded these lessons every week with his permission. This research is based on the aforementioned sound recordings and the preliminaries written by Shaykh Shuaib al Arna’ut books and aims to examine his views on the subject in comparison with the contents of other experts' theoretical critical edition books. The research is divided into two parts; The first part deals with the place and importance of the application in text analysis and approaches the issue from five angles: The scope and requirements of the art of critical edition, not being content with theoretical knowledge, introducing the student to the sources of the critical edition, basing the concept of the author on a solid mental basis, not hesitating to use criticism when needed. The second part of the research covers three pages selected from the diaries that we wrote in Amman and which include the scientific determinations and unique recommendations of Shaykh Shuaib al Arna’ut.

___

  • أحمد بن حنبل, أبو عبد الله الشيباني. المسند (تحقيق: أحمد محمد شاكر). القاهرة: دار الحديث, 1995.
  • أحمد بن حنبل, أبو عبد الله الشيباني. المسند (تحقيق: شعيب الأرنؤوط والآخرون). بيروت: مؤسسة الرسالة, 1999.
  • ابن الجوزي, جمال الدين أبو الفرج عبد الرحمن بن علي. زاد المسير في علم التفسير (تحقيق: محمد زهير الشاويش، شعيب الأرنؤوط، عبد القادر الأرنؤوط). بيروت: المكتب الإسلامي, ts.
  • ابن الملقن, أبو حفص عمر بن علي. البدر المنير في تخريج أحاديث الشرح الكبير (تحقيق: جمال محمد السيد). الرياض: دار العاصمة, 2009.
  • ابن بلبان, علاء الدين علي الفارسي. الإحسان في تقريب صحيح ابن حبان (تحقيق: شعيب الأرنؤوط). بيروت: مؤسسة الرسالة, 1988.
  • ابن حبان, أبو حاتم محمد البستي. كتاب المجروحين من المحدثين (تحقيق: حمدي عبد المجيد السلفي. الرياض: دار الصميعي, 2000.
  • ابن قدامة, عبد الله بن أحمد. الوافي في تخريج أحاديث الكافي (تخريج: خالد بن ضيف الله). دمشق: دار المنهاج القويم, 2017.
  • ابن قيم الجوزية, محمد بن أبي بكر. زاد المعاد في هدي خير العباد (تحقيق: شعيب الأرنؤوط، عبد القادر الأرنؤوط). بيروت: مؤسسة الرسالة, 1998.
  • البركوي, محمد بن بير علي. الطريقة المحمدية والسيرة الأحمدية (تحقيق: محمد حسني مصطفى). حلب: دار القلم العربي, 2002.
  • البغوي, الحسين بن مسعود. شرح السنة (تحقيق: شعيب الأرنؤوط، محمد زهير الشاويش). بيروت: المكتب الإسلامي, 1983.
  • الحلبي, أحمد بن يوسف السمين. الدر المصون في علوم الكتاب المكنون (تحقيق: أحمد محمد الخراط). دمشق: دار القلم, 1986.
  • الخراط, أحمد محمد. محاضرات في تحقيق النصوص. المدينة المنورة: المنارة للطباعة والنشر والتوزيع, 1984.
  • الذهبي, شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد. سير أعلام النبلاء (تحقيق: شعيب الأرنؤوط وآخرون). بيروت: مؤسسة الرسالة, 1985.
  • الذهبي, شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد. معرفة القراء الكبار على الطبقات والأعصار (تحقيق: بشار عواد معروف، شعيب الأرنؤوط، صالح مهدي عباس)،. بيروت: مؤسسة الرسالة, 1988.
  • الزبيق, إبراهيم. المحدث العلامة الشيخ شعيب الأرنؤوط: سيرته في طلب العلم وجهوده في تحقيق التراث. بيروت: دار البشائر الإسلامية, 2012.
  • الزركشي, بدرالدين. الإجابة لإيراد ما استدكته عائشة على الصحابة (التحقيق: د.بنيامين أرُول؛ التقديم: المحدث شعيب الأرنؤوط). بيروت: مؤسسة الرسالة, 2004.
  • الطحان, محمود. أصول التخريج ودراسة الأسانيد. الرياض: مكتبة المعارف للنشر والتوزيع, 1996.
  • العسقلاني, ابن حجر. تقريب التهذيب (عناية: عادل مرشد). بيروت: مؤسسة الرسالة, 1999.
  • العسقلاني, ابن حجر. تلخيص الحبير في تخريج أحاديث الرافعي الكبير (اعتناء: حسن بن عباس بن قطب). مكة المكرمة: مؤسسة قرطبة, 1995.
  • العسقلاني, ابن حجر. فتح الباري بشرح صحيح البخاري (إشراف: شعيب الأرنؤوط، عادل مرشد؛ تحقيق: أحمد برهوم، محمد كامل قره بللي، هيثم عبد الغفور). بيروت: الرسالة العالمية, 2013.
  • الفضلي, عبد الهادي. تحقيق التراث. جدة: مكتبة العلم, 1982.
  • اللكنوي, محمد بن عبد الحي. التعليق الممجد على موطأ الإمام محمد (تحقيق: شعيب الأرنؤوط، محمد نعيم العرقسوسي)،. وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية, 2011.
  • المناوي, محمد عبد الرؤوف. فيض القدير شرح الجامع الصغير من أحاديث البشير النذير (تصحيح: أحمد عبد السلام). بيروت: دار الكتب العلمية, 2001.
  • المنجد, صلاح الدين. قواعد تحقيق المخطوطات. بيروت: دار الكتاب الجديد, 1982.
  • النووي, محيي الدين بن شرف. كتاب المجموع شرح المهذب للشيرازي (تحقيق: محمد نجيب المطيعي). جدة: مكتبة الإرشاد, ts.
  • دياب, عبد المجيد. تحقيق التراث العربي منهجه وتطوره. القاهرة: دار المعارف, 1993.
  • شاكر, أحمد محمد. تصحيح الكتب وصنع الفهارس المعجمة وكيفية ضبط الكتاب وسبق المسلمين الأفرنج في ذلك (إعتناء: عبد الفتاح أبو غدة). القاهرة: مكتبة السنة, 1994.
  • عبد التواب, رمضان. مناهج تحقيق التراث بين القدامى والمحدثين. القاهرة: مكتبة الخانجي, 1985.
  • عُسيلان, عبد الله بن عبد الرحيم. تحقيق المخطوطات بين الواقع والنهج الأمثل. الرياض: مطبوعات مكتبة الملك فهد الوطنية, 1994.
  • معروف, بشار عواد. تحقيق النصوص بين أخطاء المؤلفين وإصلاح الرواة والنساخ والمحققين. تونس: دار الغرب الإسلامي, 2009.
  • هارون, عبد السلام محمد. تحقيق النصوص ونشرها. القاهرة: مكتبة الخانجي, 1998.
  • Martı, Huriye. Birgili Mehmed Efendi’nin Hadisçiliği ve et-Tarikatü’l-Muhammediyye (Tahkik ve Tahlil). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
  • Ürkmez, Ahmed. Kadızadeliler-Sivasiler Tartışmalarının Hadis İlmine Etkisi ve İdrakü’l-Hakika Örneği. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
  • Yıldırım, Enbiya. Hadisler ve Zihinlerdeki Sorular: Büyük Muhaddis Şuayp Arnavut’la Söyleşi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.