Kânûnî‘ye ithaf edilen umûr-ı âmme risâlesi: özgülük temelli yorum bağlamında bir katkı

Bu çalışma, Kanûnî Sultan Süleyman’a (1520-1566) ithaf edilen müellifi meçhul bir umûr-ı âmme risâlesini merkeze alarak umûr-ı âmme sorununa odaklanmaktadır. Fahreddîn Râzî ile başlayan dönem ve sonrasında kaleme alınan felsefe ve daha özelde kelâm eserlerinde müstakil bir başlık hüviyetine kavuşan umûr-ı âmme, tanımlanmasına ve kapsamına yönelik birtakım farklı fikirlerin öne sürüldüğü bir alan olmuştur. Bu tanımlama çabaları arasında etkisini sonraki yüzyıllarda da gösteren ve kendine birçok taraftar bulanı özgülük temelli yorumdur. Umûr-ı âmmenin ne olduğu sorusunu mevcudun kısımlarıyla irtibatlı bir şekilde özgü olmamak şeklinde yanıtlayan bu anlayış, özgü olmamanın hangi yönde ve ne şekilde gerçekleşeceği hususlarındaki görüş farklılığı neticesinde düşünürlere göre değişkenlik göstermiştir.

An anonymous treatise on al-umur al-ammah dedicated to sultan suleyman the lawgiver: a new perspective in the context of interpretation of irreducibility

The philosophical and more specifically theological books written in post-classical period of Islamic thought differed from previous philosophical texts in some characteristics. One of them was the manner in which the texts were composed. Arguably the most apparent part which the text of classical period were lack of was the section of al-umūr al-āmmah. Although it literally means general things it is equal to general metaphysics which cover the essential attributes of the subject matter of metaphysics, i.e. being qua being.

Keywords:

Islamic philosophy, Ottoman philosophy, Treatise of al-umūr al-āmmah, Sharh al-Mawāqif Hatībzāde,

PDF

___

AHMEDNAGARÎ, Abdünnebi. Düstûru’l-‘ulemâ ev câmi‘u’l-‘ulûm fî ıstılâhâti’l-fünûn. tsh. Hasan Hânî Fahs. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2000.
Anonim Umûr-ı Âmme Risâlesi. Burdur: İl Halk Kütüphanesi, 68, 107b-110b.
APAYDIN, Yasin. “Kara Seydî-i Hamîdî ve Umûr-ı Âmmeye Dair Risâlesinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi”. Darulfunun İlahiyat, 29/2 (2018).
APAYDIN, Yasin. Metafiziğin Meselesini Temellendirmek: Tecrîd Geleneği Bağlamında Umûr-ı Âmme Sorunu. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
ARICI, Mustakim. “Bir Otorite Olarak Seyyid Şerif Cürcânî ve Osmanlı İlim Hayatındaki Yeri”. İslam Düşüncesinde Süreklilik ve Değişim: Seyyid Şerif Cürcânî Örneği. ed. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerif. Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-Metâli’. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1277.
CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerif. Hâşiyetü’t-Tecrîd. thk. Eşref Altaş vd. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2020.
CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1311.
HASAN ÇELEBÎ. Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-Mevâkıf. Mısır: Matbaa-i Saâde, 1907.
HATİBZÂDE, Muhyiddin Mehmed. Hâşiye ‘alâ Hâşiyeti’t-Tecrîd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 2926, 1b-388a.
İBN HALDUN. Mukaddimetü İbn Haldun. thk. Mustafa Şeyh Mustafa. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2007.
İBN SÎNÂ. ‘Uyûnü’l-hikme. thk. Abdurrahman Bedevî. Kuveyt: Vekâletü’l-matbû‘ât, 1980.
ÎCÎ, Adudüddîn. el-Mevâkıf fî ‘ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, ts.
İPŞİRLİ, Mehmet. “Hacıhasanzâde Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1996, 14/503.
İZGİ, Cevat. Osmanlı Medreselerinde İlim: Riyâzî ve Tabiî İlimler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
ÖZTURAN, Mehmet. “Yüklemlemenin Anlamı: Tecrîdü’l-i‘tikâd Üzerine Bir İnceleme”. Beytulhikme Felsefe Dergisi, 10/1 (2020).
KÂTİBÎ, Necmeddîn. el-Münassas fî Şerhi’l-Mülahhas. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 1680, 1b-628a.
KÂTİP ÇELEBİ. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1947.
KUŞÇU, Ali. Şerhu Tecrîdi’l-‘akâid. thk. Muhammed Hüseyin ez-Zâri‘î er-Rıdâyî. Kum: Râid, 2014.
MOLLA LUTFİ. es-Seb‘u’ş-şidâd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 1341, 100b-102b.
RÂZÎ, Fahreddin. el-Mülahhas fi’l-hikme ve’l-mantık. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa, 877, 1b-353b.
SÜBKÎ, Tâcüddîn. Mu‘îdü’n-ni‘am: Makam ve Meslek Ahlâkı. nşr. Harun Yılmaz-Muhammed Enes Midilli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
ŞEN, İsrafil. Şerhu’l-Mevâkıf ve Hâşiyeleri Bağlamında Naklî Delilin Kesinliği Problemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
TAŞKÖPRÎZÂDE, Ahmed efendi. eş-Şekâ’iku’n-nu‘mâniyye fî ‘ulemâi’d-devleti’l-‘usmâniyye. thk. Seyyid Muhammed Tabâtabâî Bahbahânî. Tahran: Ketabhâne müze ve merkez-i isnâd-i meclis-i şûrâ-yı islâmî, 2010.
TAŞKÖPRÎZADE, Ahmed Efendi. Miftâhü’s-Sa‘âde ve Misbâhü’s-Siyâde fî Mevzûâti’l-‘Ulûm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1985.
TAŞKÖPRÎZÂDE, Ahmed Efendi. Hâşiye ‘alâ Hâşiyeti’t-Tecrîd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa, 732, 1b-223a.
TÛSÎ, Nasîruddîn. Tecrîdü’l-i‘tikâd. thk. Muhammed Cevâd el-Hüseynî el-Celâlî. Kum: Mektebü’l-a‘lâmi’l-islâmî, 1407.
YEZDÎ, Abdullah. Şerhu’t-Tehzîb ma‘a hâşiyetihî’l-cedîdeti’l-müsemmâ ferahu’t-takrîb. Karaçi: Mektebetü’l-Medîne, 2018.
YUSUF B. ABDURRAHMAN. Fevâid müte‘allika bi’l-umûri’l-âmme. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 2186, 160a-162b.