Taşnakçı Ermeni Levon İ. Mirzoyan’ın Kazakistan’daki Faaliyetleri (1933-1938)

Levon İ. Mirzoyan 1917-1938 arasında Bolşevik yönetiminin Azerbaycan, Kazakistan ve diğer bazı bölgelerde yerleşmesi ve sağlamlaştırılması yolunda çalışmış bir Ermeni’dir. Makalede, Dağlık Karabağ meselesinin ortaya çıkışında da etkili bir isim olan Mirzoyan’ın bu rolüne atıf yapılmakla birlikte esas olarak 1933- 1938 yılları arasında Kazakistan Sovyet Yönetimi Birinci Sekreterliği görevinde bulunduğu sırada Kazakistan’daki faaliyetleri ele alınmıştır. Kazakistan’ı yöneten Goloşyokin döneminde ortaya çıkan büyük açlık sırasında çok sayıda Kazak hayatını kaybetti. Mirzoyan bu felaket sonrasında ülke yönetimine geldi. Mirzoyan Kazakistan’da yaşanan bu felaketin izlerini örten bir şefkat eli gibi davranarak ülkenin önde gelenleri ve ahali ile yakın ilişkiler kurdu. Mirzoyan, daha sonra yakından tanıma imkânı bulduğu aydınları ve önde gelen politikacıları Joseph Stalin’in emri ile ya katletmiş ya da sürgüne göndermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Levon İ. Mirzoyan, Goloşyokin Katliamı, Stalin Büyük Temizlik, Kızıl Kırgın

Tashnakist Armenian Levon İ. Mirzoyan and His Activities in Kazakhstan (1933-1938)

Levon İ. Mirzoyan is an Armenian who worked between 1917 and 1938 to settle and strengthen the Bolshevik administration in Azerbaijan, Kazakhstan and some other regions. Although the study refers to Mirzoyan’s role as an influential actor in the emergence of the Nagorno- Karabakh issue, it mainly focuses on his activities in Kazakhstan as the First Secretary of the Kazakhstan Soviet Administration between 1933 and 1938. During the great hunger that emerged in the Golosyokin period many Kazakhs died. Mirzoyan came to the country administration after this disaster. Mirzoyan acted as a hand of compassion that covered the traces of this disaster in Kazakhstan and established close relations with the leaders and people of the country. Mirzoyan later murdered or exiled the intellectuals and prominent politicians, whom he had a chance to get acquainted with, by order of Joseph Stalin.

Keywords:

Levon İ. Mirzoyan, Golosyokin Massacre, Stalin, Red Massacre,

PDF

___

Arşiv Belgeleri KC MDFFBSKA (Kazakistan Cumhuriyeti Merkezi Devlet Film ve Fotoğraf Belgeleri ile Ses Kayıtları Arşivi) Arx. 2-103344.
KCAVDA (Kazakistan Cumhuriyeti Aktobe Vilayeti Devlet Arşivi, Fon № 13-P, Kayıt № 2, Dosya № 42.
RDSSTA (Rusya Devlet Sosyo-Siyasi Tarih Arşivi) Fon № 17, Kayıt № 171, Dosya № 427, Sayfa № 62-66. Fon № 17, Kayıt № 166, Dosya № 575. Fon № 17, Kayıt № 166, Dosya № 576. Fon № 17, Kayıt № 166, Dosya № 580. Fon № 17, Kayıt № 166, Dosya № 582. Fon № 17, Kayıt № 166, Dosya № 583. Fon № 2, Kayıt № 11, Dosya № 210. Fon № 558, Kayıt № 11, Dosya № 57.
RDYTA (Rusya Devlet Yakın Tarih Arşivi), Fon № 3, Kayıt № 8, Dosya № 339, Sayfa № 73-76. Fon № 3, Kayıt № 8, Dosya № 341.
RFCA (Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanlık Arşivi) Fon № 3, Kayıt № 24, Dosya № 316. Fon № 3, Kayıt № 40, Dosya № 83. Fon № 3, Kayıt № 40, Dosya № 87.
Abılhojın, Julduzbek Bekmuhamedoviç. “Modernizatsiya ot Protivnogo.” Ekspert Kazahstan, no. 21 (312), 2011.
Abılhojın, Julduzbek Bekmuhamedoviç, Mihail Leonidoviç Akulov ve Aleksey Vasilyeviç Tsay. Jıvaya Pamyat. Stalinizm v Kazahstane – Proşloye, Pamyat, Preodoleniye. Dayk-Press, 2019.
Ahmetova, Layla Seysembekovna ve Vladislav Konstantinoviç Grigoryev. Pervıye Litsa Kazahstana v Stalinskuyu Epohu. 2010.
Asılbekov, Malik Hantemiroviç ve Jamilya Malikovna Asılbekova. Qazaq Ultı: Etnodemografiyalıq Damu Belesteri. Egemen Qazaqstan. 27 Şilde, 2011.
Aşimbayev, Daniyar Rahmanoviç. Kto Yest Kto v Kazahstane. Biografiçeskaya Ensiklopediya. 2012.
Azizbekova, Pyusta (Pyustahanum). Vsya Jizn Delu Oktyabrya. K 80 Letiyu so Dnya Rıjdeniya L.İ. Mirzoyana. Gazeta Bakinskiy Raboçiy. 279 (18109), 1977.
Bademci, Ali. Kendi Arşiv Belgelerine Göre 1917-1934 Türkistan Milli İstiklâl Hareketi Basmacılar (Korbaşılar). Kamer Yay., 2019.
Devlet, Nadir. Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917). Türk Tarih Kurumu Yay., 2020.
Gabdullin, Bigeldı. Velikoye Koçevye. O Teh, Kto Stroil Gosudarstvo Kazahstan. İstoriçeskiye Esse.3-e İzdaniye. Hantâŋîrî, 2015.
Grozin, Andrey Valentinoviç. Golod 1932-1933 Godov i Politika Pamyati v Respublike Kazahstan. 2014.
Hayit, Baymirza. “Türkistan Çarizmden Bolşevizm Hâkimiyetine Geçiş Devrinde.” Türkistan’da Yenilik Hareketleri ve İhtilaller: 1900-1924, Osman Hoca Anısına İncelemeler. Haz. Timur Hocaoğlu. 2018.
Hromov, Semyon Spiridonoviç. Po Stranitsam Liçnogo Arhiva Stalina. Moskva, İzdatelstvo MGU (Moskva Devlet Üniversitesi), 2009.
İskenderov, Mammed Salman. S. M. Kirov v Azerbaydjane. 1970.
İz Reçi Tovarişa Mirzoyana. 27 Fevralya 1937, Goda. Voprosı İstorii 6. 1993.
İzvestiya-Kazakhstan Gazetesi. 21 Ağustos 2004.
Jizn Otdannaya Revolyutsii. K 90-Letiyu so Dnya Rojdeniya Levona Mirzoyana. Bakinskiy Raboçiy. 274 (21100), 1987.
Kuropatkin, Aleksey Nikolayeviç. Russkaya Armiya. İzdatelstvo Poligon, 2003.
Levon Mirzoyan v Kazahstane. Sbornik Dokumentov i Materialov (1933- 1938 gg.).
Redaktsionnaya Kollegiya: Khaydar Seysembayeviç Aldajumanov, Lyudmila Davletovna Degitayeva (Otvetstvennıy Redaktor). Hurşudyan, Eduard Şagenoviç. 2001.
Pavlov, Mihail Yuryeviç. Anastas Mikoyan. Politiçeskiy Portret na Fone Sovets- koy Epohi. Mejdunarodnıye Otnoşeniya, 2010.
Mamedova, Şalala. İnterpritatsiya Sotsializma. Stalinizm v Azerbaydjane 1920-1930. Adiloglu, 2004.
Mirzoyan, Levon. Qazaqstannıŋ Mädeniyet Qızmetkerlerînîŋ Kezektî Mîndetterî (Qazaqstannıŋ Mädeniyet Qızmetkerlerînîŋ 1’şî Syezînde Söylegen Sözî). 1935.
Mustafayev, Beşir. “Resulzade Hükümeti Dönemi ve Yaşanan Terör Olayları (1918-1920).” Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), no. II/2, 2013, ss. 205-231.
Narimanov, Nariman. K İstorii Revolyutsii v Okrainah (Pismo İ. V. Stalinu). 1992.
Narimanov, Nariman. K İstorii Naşey Revolyutsii na Okrainah. Gurum Natsionalnoye Tvorçestvo Azerbaydjana, 1990.
Neciyev, Elçin. “Azerbaycan’in Sovyetleştirilmesi Sürecinde Karabağ Problemi.” Ermeni Araştırmaları, no. 39, 2011, ss. 163-186.
Niftaliyav, İlgar. Azerbaydjanskaya Diplomatiçeskaya Missiya v Armenii Posle Aprelskoy Okupatsii 1920 g. İstoriya i Yeyo Problemı. 1., 2006.
Niftaliyav, İlgar. Azerbaydjanskaya SSR v Ekspansionistskih Planah Armyan (20-e Godı XX Veka). 2010.
Omarbekov, Talas. 20-30 Jıldardağı Qazaqstan Qasireti. Almatı, 1997.
Omarbekov, Talas. Qazaqstan Tarihının Özekti Maseleleri. Kömekşi Oqu Quralı. 2003.
Özcan, Besim. “1828-29 Osmanlı-Rus Harbi’nde Erzurum Eyaleti’nden Rusya’ya Göçürülen Ermenilerin Geri Dönüşlerini Sağlama Faaliyetleri.” Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), no. 46, 2011, ss. 95-204.
Pervıy, Syezd RSDRP (1948) Mart 1898 Goda. Dokumentı i Materialı. 1948.
Rukovoditeley Kazahskoy SSR (1937-1938). Mir Bolşogo Altaya. 5 (2).
Säken, Seyfullin – Köp Ulttı Sovet Ädebiyetînîŋ Qalauşılarınıŋ Bîrî. Qazaq Ädebiyetî. 11 Dekabr (Jeltoqsan), 1964.
Säken, Seyfullin. Mirzoyan Joldastıŋ Qazaq Jazuşılarımen Ängîmesî de Qatısqan. Sotsialdı Qazaqstan. 10 Mart, 1934.
Savin, Andrey İvanoviç. “Selo Duşegubovo Pereimenovat v Selo Solntsevo”. Sovetskiye Pereimenovaniya Kak Sposob Adaptatsii k Vlasti i Obşestva (1918-1930-e Godı). Politiçeskaya Adaptatsiya Naseleniya Sibiri v Pervoy Treti XX Veka:
Sbornik Nauçnıh Statey. Nauçnıy Redaktor Şışkin, Vladimir İvanoviç, Novosibirsk: Parallel, 2015.
Savin, Andrey İvanoviç ve Aleksey Grigoryeviç Teplyakov. Levon Mirzoyan i Stanislav Redens: Ştrihi k Biografiyam, 2019.
Sın Partii. Gazeta Bakinskiy Rabıçiy. 281 (15096),1967.
Sovetskaya Derevnya Glazami OGPU-NKVD. Tom 3. Kniga 2 (1932-1934). Dokumentı i Materialı. Moskva: Rosspen, 2005.
Teplyakov, Aleksey Grigoryeviç. Deyatelnost Organov VÇK-GPU-OGPU- NKVD (1917-1941): İstoriogafiçeskiye i İstoçnikovedçeskiye aspektı. Novosibirsk, 2018.
Tragediya Sovetskoy Derevni. Kollektivizatsiya i Raskulaçivaniye. Dokumentı i Materialı. 3 Tom. 1930-1933. ROSSPEN, 2000.
Yeldesov, Dastan. Kazahskiy Apokalipsis. Tasjarğan. 25 Maya, 2008.
Объединённое государственное политическое управление (ОГПУ)
Obyedinon-noye Gosudarstvennoye Politiçeskoye Upravleniye.