Sultan Abdülmecid Döneminde İstanbul-Ayasofya Camii'ndeki Onarımlar ve Çalışmaları Aktaran Belgeler

Bizans başkenti Konstantinopolis'in en önemli yapısı olan Hagia Sophia Kilisesi'nin tarihi, 4. yüzyılın ilk yarısında birinci, 5. yüzyılın başlarında ikinci, 6. yüzyılda üçüncü yapım evrelerinde izlenir. Osmanlı Dönemine kadar geçirdiği doğal tahribatlara karşın pek çok onarımla ayakta kalabilen kilise, 29 Mayıs 1453'te Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u almasıyla camiye dönüştürülür. Ayasofya, Osmanlı Döneminde kentin en büyük Camii olmasıyla önemini sürdürmüştür. 19. yüzyıla kadar yeni bölümlerin ve mimari öğelerin eklenmesine karşın, büyük depremler yapıda zararlara yol açmıştır. Sultan Abdülmecid'in yaptırdığı onarımların, yapının günümüze gelebilmesinde payı büyüktür. İsviçre'li iki kardeş mimarın görevlendirilmesiyle 1847 yılında başlayan onarımlar, 1858 yılına dek devam etmiştir. Başta Fossati Kardeşler'in görsel ve yazılı belgeleri ile yayınlarının yanı sıra, aynı dönemde İstanbul'a gelen gezginlerin seyahatnamelerinde gravürler eşliğinde aktardıkları bilgiler, Osmanlı arşivlerindeki kayıtlar, Ayasofya risaleleri ve dönemin ressamlarının Ayasofya konulu tablolarında onarımlar izlenmekte, yapının önemi ortaya konmaktadır.

The Restorations at the Istanbul Ayasofya Mosque and the Documents Recording the Restoration Work during the Reign of Sultan Abdulmajid

Abstract: The history of the St. Sophia Church, which is the most important building of Constantinople, the Byzantine capital, can be traced in the following construction phases: the first phase in the first half of the fourth century, the second phase at the beginning of the fifth century and the third phase in the sixth century. The church, which was able to remain intact through many restorations despite the natural damages it underwent until the Ottoman period, was transformed into a mosque after the conquest of Istanbul in 1453 by Sultan Mehmed II, the Conqueror. As the largest mosque of the city, the Hagia Sophia continued to be of great importance in the Ottoman Period. Although new chambers and architectural elements were added to the building until the nineteenth century, strong earthquakes led to damages in its structure. The restorations commissioned by Sultan Abdulmajid (1839-1861) have a great share in the building's ability to remain intact until the present-day. The restorations started in 1847 with the appointment of two Swiss architect brothers and continued until 1858. This article emphasizes the significance of this building by tracing the restoration work as conveyed not only through the visual and written documents and publications of the Fossati brothers but also through the gravure images accompanying travel books written by travelers who visited Istanbul in the same period, the records in the Ottoman archives, the Ayasofya risales, and the paintings on the subject of the Ayasofya by artists of the period.

PDF

___

Akar, Azade (1971). "Ayasofya'da Bulunan Türk Eserleri ve Süslemelerine Dair Bir Araştırma". Vakıflar Dergisi 9: 277-290.

Akgündüz, Ahmed, Said Öztürk ve Yaşar Baş (2005). Üç Devirde Bir Mabed Ayasof-ya.İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay.

Amicis, Edmondo De (1981). İstanbul (1874). Çev. Beynun Akyavaş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Antoniades, Eugenios M. (1907-09). ???????????????????????. I-III. Leipzig: Kom-missionverlag von B. G. Teubner.

Ayvansarayi, Hafız Hüseyin (2001). Hadikat-ül Cevami. 2 cilt. Haz. A. N. Galitekin. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Berezin, Iya (1854). Poses?enie Tsaregradskikh dostoprime?atel'nostey vo vremja prebyvanija v Konstantinopole ego İmp. Vyso?estva Velikago Knjazja Konstantina Nikolaevi?a v 1845 godu. St. Petersburg.

Berger, Albrecht (2004). "Der Glokenturm der Hagia Sophia". Sanat Tarihi Defterleri Metin Ahunbay'a Armağan, Bizans Mimarisi Üzerine Yazılar 8: 59-73.

Blanchard, Pharamond (1855). Itinéraire Historique et Descriptif de Paris à Constantinople Contenant les Environs de Cette Derniére Ville. Paris.

Byzantios, Skarlatos (1851). ??????????????????. I. Athens.

Choisy, Auguste (1876). L'Asie Mineure et les Turcs en 1875. Paris.

?ur?i?, Slobodan (2004). "Some Reflections on the Flying Buttresses of Hagia Sophia in Istanbul". Sanat Tarihi Defterleri, Metin Ahunbay'a Armağan, Bizans Mi-marisi Üzerine Yazılar 8: 7-22.

Dirimtekin, Feridun (1960). "Ayasofya'da Yeni Bulunan Bir Mozaik". Ayasofya Mü-zesi Yıllığı2: 11-13.

Durand, Paul (1867). Etude sur l'Etimacia Symbole du Jugement Dernier dans l'iconographie Grecque Chrétienne. Chartres-Paris.

Emerson, William ve Robert L. van Nice (1950). "Hagia Sophia and The First Minaret Erected After The Conquest of Constantinople". American Journal Archaeology 54: 28-40.

Eyice, Semavi (1983). "Ayasofya Horologion'u ve Muvakkithanesi". Ayasofya Müzesi Yıllığı 9: 15-24.

(1984). Ayasofya I-III. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Fossati, Gaspare (1852). Aya Sofia Constantinople: as recently restored by order of H. M. the Sultan Abdul Mediid / from the original drawings by Chevalier Gaspard

Fossati. Litographed by Louis Haghe. London.

Fossati, Gaspare ve Giuseppe (1890). Rilievi Storico Artistici Sulla Architettura Bizantina dal IV al XV e Fino al XIX Secolo.Milano: Bernardoni.

Fresne-Canaye, Philippe Du (1897). Le du Voyage du Levant de Philippe du Fresne-Canaye. Paris: Publié par H. Hause.

Gautier, Theophile (1856). Constantinople. Paris: Michel Lewy Fréres. Guiglia Guidobaldi, Alessandra - Claudia Barsanti (2004). Santa Sofia Di Constan-tinopoli, L'Arredo Marmoreo Della Grande Chiesa Giustinianea. Studi Di Antichità Cristiana Pubblicati a Cura Del Pontificio Istituto Di Archeologia Cristiana LX. Citta Del Vaticano: Studi Di Antichità Cristiana Pubblicati a Cura Del Pontificio Istituto Di Archeologia Cristiana LX.

Guiglia Guidobaldi, Alessandra (2005). "Il corpus dei marmi bizantini nella Santa Sofia-Ayasofya Müzesi ad Istanbul / İstanbul Ayasofya Müzesi Bizans Dönemi Mermer Malzemesinin Corpus'u". Dall'Eufrate Al Mediterraneo / Fırat'tan Ak-deniz'e.Ed. A. Tangianu. Ankara: İtalyan Kültür Merkezi.

Grosvenor, Edwin Augustus (1893). Constantinople. II. Boston: Sampson Low, Marston and Company.

Hawkins, Ernest J. W. (1964). "Plaster and Stucco Cornices in Hagia Sophia-Istanbul". Congrés Internationale des Etudes Byzantines 12(3): 131-135.

Hoffmann, Volker (2005). Der Geometrische Entwurf Der Hagia Sophia in Istanbul. Bern: Peter Lang.

Kinross, Lord (1972). Hagia Sophia. A History of Constantinople. New York: Newsweek.

Kleinbauer, Eugene et al. (2004). Ayasofya. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.

Koçu, Reşat Ekrem (1960). "Ayasofya". İstanbul Ansiklopedisi. C. 3: 1445-61.

Kumbaracılar, Sedat (1970). "Ayasofya'nın Levhaları". Hayat Tarihi Mecmuası (Şu-bat): 74.

Lacchia, Tito (1943). I Fossati: architetti del sultano di Turchia. Rome: Stab.Alfieri & Lacroix.

Lady Hornby (1863). Constantinople During the Crimean War. London.

Lethaby, William Richard ve Harold Swainson (1894). The Church of Sancta Sophia Constantinople.London-New York: Besprochen in der Edinburg Review.

Lütfi Ahmed. Tarih-i Lutfî. VIII.

Mango, Cyril (1962). Materials For The Study of The Mosaics of St. Sophia at Istanbul. The Dumbarton Oaks Research Library and Collection Trustees for Harvard University Washington. District of Columbia.

Murav'ev, Nikolai (1851). Pis'mas Vostoka I. St. Petersburg.

Müller-Wiener, Wolfgang (2002). İstanbul'un Tarihsel Topoğrafyası. Çev. Ü. Sayın. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Necipoğlu, Gülru (1993). "The Life of an Imperial Monument: Hagia Sophia after Byzantium". Hagia Sophia From the Age of Justinian to the Present.Cambridge University Press: 195-225.

Oman, Sir Charles William Chadwick (1892). Byzantine Empire. London: T. Fisher Unwin.

Ögel, Zeynep - Gülru Tanman (Ed.) (2007). Sur, Kemer, Kubbe. Osmanlı Fotoğraf-çılarının Gözüyle Bizans İstanbul'u / Wall, Arch, Dome Byzantine İstanbul in the Eyes of Ottoman Photographers. İstanbul: Suna ve İnan Kıraç Vakfı. Pera Müzesi.

Prokopios (554) (1994). İstanbul'da Iustinianus Döneminde Yapılar. Birinci Kitap. Çev. Erendiz Özbayoğlu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.

Paspates, Alexandros (1877). Byzantinai meletai.Konstantinoupolis: Bibliopoaeio Dionisiou Note Karabia.

Patrik I. Konstantius (1866). ????????????????????????????????... ??????????... ????????????. ????????????.Constantinople.

Peschlow, Urs (1980). G. Fossati, Die Hagia Sophia: Nach dem Tafelwerk von 1852.Dortmund: Harenberg.

Pulgher, Domenico (1878). Les Anciennes Eglises Byzantines de Constantinople. Vienne: Lehmann & Wentzel.

Restle, Marcel (2000). "İmparator Iustinianus'un Constantinopolis'teki Ayasofya'sı". 600 Yıllık Ayasofya Görünümleri ve 1847-49 Fossati Restorasyonu.İstanbul: 21-27.

Salzenberg, Wilhelm (1855). Alt-christliche Baudenkmäle von Constantinopel vom V. bis XII. Jahrhundert. Berlin: Verlag von Ernst & Korn.

Schlumberger, Gustave (1890). Un empereur byzantin au dixième siècle. Paris: A. De Boccard.

Schlüter, Sabine (1999). Gaspare Fossatis Restaurierung der Hagia Sophia in Istanbul 1847-49. Bern: Verlag Peter Lang.

(2000). "Gaspare Fossati'nin Ayasofya Onarımları (1847-49)". 600 Yıllık Ayasofya Görünümleri ve 1847-49 Fossati Restorasyonu. İstanbul: 62-65.

Schneider, Alfons Maria (1941). Die Grabung im Westhof Der Sophienkirche zu İstanbul. Berlin: Florian Kupferberg.

Smith, Albert (1850). A Month at Constantinople. London: D. Bogue.

Tanyeli, Gülsün ve Uğur (2004). "Ayasofya'da Strüktürel Demir Kullanımı". Sanat Tarihi Defterleri Metin Ahunbay'a Armağan, Bizans Mimarisi Üzerine Yazılar 8: 23-58.

Teteriatnikov, Natalia (1998). Mosaics of Hagia Sophia. Istanbul: The Fossati Restoration and the Work of the Byzantine Institute, Dumbarton Oaks Trustees for Harvard University. Washington D.C.

Ubicini, Jean Henri A. (1977). 1855'te Türkiye / La Turquie actuelle. Çev. Ayda Düz. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Yay.