Atabetü’l-Hakayık’ta Birleşik Eylemler

Birleşik eylemler, Türkçenin henüz aydınlığa kavuşturulamamış bir alanıdır. Meselenin çözümüne giden yolda bir katkı niteliğindeki bu çalışmada, Reşit Rahmeti Arat’ın bilim dünyasına sunduğu Edib Ahmed’in 12. yüzyılda kaleme aldığı Atabetü’l-Hakayık adlı eserindeki birleşik eylemler ele alınmıştır. Her ne kadar Arat, eserde yardımcı eylemlerin genelde çok az (bil-, u-, bir- ve tur- olmak üzere dört yardımcı eylem) kullanıldığını belirtmişse de bunun eksik kaldığı kanısındayız. Onun yardımcı eylemden kast ettiği bizim betimleyici (deskriptif) olarak gördüğümüz eylemlerdir. Bu türden eylemler, asıl anlamlarını yitirerek ulaç (gerundium) eki almış esas eylemlerin anlamlarını kılınış (aktionsart) bakımından belirlemektedir. Bizim belirlememize göre Atabetü’l-Hakayık’ta sekiz betimleyici eylem bulunmaktadır. Birleşik eylemlerin diğer grubunu zarf görevindeki ilk eylemin belirleyici (protodeskriptif) olduğu, asıl anlamı ise ikinci eylemin taşıdığı birleşik eylemler oluşturmaktadır.

PDF

___

Akalın, Mehmet (1988). Tarihî Türk Şiveleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.

Akalın, Mehmet(1928) = Rachmatullin, G. R., Die Hilfsverben und Verbal-adverbien im Altaischen. Weimar. (= Ayrı basım: Ungarische Jahrbücher, Band VIII, Heft ¼)

Akalın, Mehmet (1951). Atebetü’l-Hakayık. İstanbul: TDK Yay.

Akalın, Mehmet(1979). Kutadgu Bilig III. İndeks. Haz. Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya ve Nuri Yüce. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.

Banguoğlu, Tahsin (1938). Altosmanische Sprachstudien zu Süheyl-ü Nevbahar. Breslau: Pries Verlag.

Banguoğlu, Tahsin(2004). Türkçenin Grameri. 7. Baskı. Ankara: TDK Yay. (1. Baskı 1959).

Çağatay, Saadet (1942). “Uygurcada Hendiadyoinler”. Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler. (1978). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. 29-66.

Çağatay, Saadet (1947). “Eski Osmanlıcada Fiil Müştakları III Gerundifler”. Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler. (1978). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. 235-252.

Deny, Jean (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). Çev. Ali Ulvi Elöve. İstanbul: TDK Yay.

DLT = Besim Atalay (1988). Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi I-III. Ankara: TDK Yay.

Ercilasun, Ahmet Bican (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay.

Ergin, Muharrem (1985). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yay.

Gabain, Annemarie von (1950). Alttürkische Grammatik, Leipzig: Harrassowitz Verlag.

Gabain, Annemarie von (1953). “Verbalkompositionen im Türkischen”. TDAY Belleten: 1-15.

Hacıeminoğlu, Necmettin (1991). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. Ankara: Cönk.

Hacıeminoğlu, Necmettin (2003). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay.

KB = Reşid Rahmetî Arat (1991). Kutadgu Bilig I. Metin ve II. Çeviri. Ankara: TDK Yay.

Korkmaz, Zeynep (1959). “Türkiye Türkçesinde ‘İktidar’ ve ‘İmkân’ Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri”. TDAY Belleten: 107-124.

Korkmaz, Zeynep(2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay.

KT = Aysu Ata (2004). Türkçede İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası). Ankara: TDK Yay.

Ölmez, Zühal (2003). “Çağataycada Yardımcı Eylemler ve Deyimler Üzerine”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu 2003 Mustafa Canpolat Arma-ğanı. Yay. Haz. Aysu Ata ve Mehmet Ölmez. Ankara: [yayınevi yok].

Scharlipp, Wolfgang-Ekkehard (1984). Auxiliarfunktionen von Hauptverben nach Konverb in der neuuigurischen Schriftsprache von Sinkiang. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.

Schönig, Claus (1984). Hilfsverben im Tatarischen: Untersuchungen zur Funktionsweise einiger Hilfsverbverbindungen. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.

Schönig, Claus(1996).”Komplexe Verben im Babur-name (Haidarabad-Kodex)”. Ural-Altaische Jahrbücher Neue Folge, Band 14. 206-217.

Tekin, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.

Tekin, Talat (2006). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yay.

Tulum, Mehmet Mâhur (1997). Özbekçe’de Tasvir Yardımcı Fiilleri. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.