Recaizade Mahmut Ekrem'in Atala Çevirisini Biçimlendiren Kültürel ve Estetik Kaygılar
Batı uygarlığına geçiş sürecinde en önemli aşama olan Tanzimat döneminde Batı'dan yapılan ilk edebî çevirilerin niteliği, neden seçildikleri ve nasıl çevrildikleri hem edebiyat hem kültür tarihimiz, hem de çeviri etkinliği açısından önemlidir. Bu çalışmaya konu olan, Fransız yazar Chateaubriand'ın Atala adlı romanı, ilk defa Recaizade Mahmut Ekrem tarafından 1872 yılında Osmanlı Türkçesine çevrilmiştir. Aşk, egzotizm, din gibi romantizm akımının en önemli temalarını içeren bu öncü eserin Türkçeye nasıl çevrildiğini araştırmak, ilk çevirilerdeki çevirmen tutumunun bir örneğini görmek açısından önemli olduğu gibi, diğer yandan bizi, çevirmenin tutumunu belirleyen kültürel ve estetik kaygıların nedenlerine de götürecektir. Osmanlı kültürü içinde yetişmiş, bunun yanı sıra iyi bildiği Fransızca aracılığıyla Batı kültürü ve edebiyatını da tanıyan Recaizade Mahmut Ekrem'in çok beğenerek Türkçeye kazandırmak istediği bu eseri çevirirken -özellikle yaşadığı dönem dolayısıyla- bazı kültürel kaygıları olacağı bir gerçektir. Bu çalışmada, erek dilin (kültürün) öncelenmesine götüren söz konusu kaygılar belirlenecek ve araştırmamız bu noktalara odaklanacaktır.
Cultural and Aesthetic Concerns that Shape Recaizade Mahmut Ekrem's Translation of Atala
As the Tanzimat period is the first major milestone in Turkish culturalhistory with regard to transition to Western civilization, the characteristicsof the literary works that were translated in that period, whythey were preferred and how they were translated are important forour literary and cultural history as well as translation studies. TheFrench writer, Chateaubriand's novel titled Atala, which is the topicof this article, was first translated into Ottoman Turkish by RecaizadeMahmut Ekrem in 1872. Investigating how Atala, which is a pioneeringwork dealing with the most significant themes of Romanticmovement such as love, exoticism and religion, is worthwhile as it providesan example of translator's attitude in the first translations. It alsobrings light to the reasons behind the cultural and aesthetic concernsthat define the translator's attitude. Recaizade Mahmut Ekrem wasraised in the Ottoman culture and he got familiar with the Westernculture and literature through his mastery of French language. It istherefore expected that he would have some cultural concerns whiletranslating Atala - a work that he much appreciated - into OttomanTurkish, especially given the period he lived in. In the present study,such concerns that lead the translator to give priority to the targetlanguage will be identified and the study will focus on these points.
___
- Akarsu, Bedia (1998). Wilhelm von Humboltdt'da Dil-Kültür Baglantısı. İstanbul: İnkılâp Yay.
- Bermann, Antoine (1984). L'épreuve de l'étranger. Paris: Gallimard.
- Chateaubriand, François-René (1873/1288). Atala. Çev. Recaizade Mahmut Ekrem. İstanbul: Terakki Matb.
- -----------------, François-René (1933). Atala, René, Le Dernier Abencerage. Paris: Edition Lutetia. Nelson
- -----------------, François-René (1937). Atala. Çev. Ragıp Rıfkı Özgürel. İstanbul: Hilmi Kitabevi.
- Compagnon, Antoine (2001). "La notion de genre". Cours de M. Antoine de Compagnon. Université Paris IV. Sorbonne, En Fabula théorie et critique littéraire. http://www.fabula.org/compagnon/genre1.php [Erişim: 2.1.2015].
- İmer, Kamile (1987). "Toplum Dil Bilimin Kimi Kavramlarına Kuramsal Bir Bakış ve Dil Türleri". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 213-230.
- Lewis, Bernard (1982). Comment L'İslam a découvert l'Europe. Paris: Gallimard. Özön, Mustafa Nihat (tarihsiz). Türkçede Roman. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Sevük, İsmail Habip (1942). Tanzimattan Beri. İstanbul: Remzi Kitabevi. Tanpınar, Ahmet Hamdi (1956). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. 2.b. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
- Uşaklıgil, Halit Ziya (1969). Kırk Yıl. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri. Ülken, Hilmi Ziya (1935). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. İstanbul: Vakit.
- Ülken, Hilmi Ziya (1935). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. İstanbul: Vakit.
- Uşaklıgil, Halit Ziya (1969). Kırk Yıl. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi (1956). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. 2.b. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
- Sevük, İsmail Habip (1942). Tanzimattan Beri. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Özön, Mustafa Nihat (tarihsiz). Türkçede Roman. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Lewis, Bernard (1982). Comment L’İslam a découvert l’Europe. Paris: Gallimard.
- İmer, Kamile (1987). “Toplum Dil Bilimin Kimi Kavramlarına Kuramsal Bir Bakış ve Dil Türleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 213-230.
- Compagnon, Antoine (2001). “La notion de genre”. Cours de M. Antoine de Compagnon. Université Paris IV. Sorbonne, En Fabula théorie et critique littéraire. http://www.fabula.org/compagnon/genre1.php [Erişim: 2.1.2015].
- François-René (1937). Atala. Çev. Ragıp Rıfkı Özgürel. İstanbul: Hilmi Kitabevi.
- François-René (1933). Atala, René, Le Dernier Abencerage. Paris: Edition Lutetia. Nelson.
- Chateaubriand, François-René (1873/1288). Atala. Çev. Recaizade Mahmut Ekrem. İstanbul: Terakki Matb.
- Bermann, Antoine (1984). L’épreuve de l’étranger. Paris: Gallimard.
- Akarsu, Bedia (1998). Wilhelm von Humboltdt’da Dil-Kültür Baglantısı. İstanbul: İnkılâp Yay.
- ISSN: 1301-0549
- Yayın Aralığı: 4
- Başlangıç: 1996
- Yayıncı: Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı
Sayıdaki Diğer Makaleler
Han'ın Mutfağından Bahçesaray'daki Kölelere:Toplumsal İlişkilerin Odağında Kilercibaşı Mehmed Ağa
Recaizade Mahmut Ekrem'in Atala Çevirisini Biçimlendiren Kültürel ve Estetik Kaygılar
İhvân-ı Safâ'nın Sanat Ontolojisi
Eski Türklerin Askerî Gelenekleri: Türk Askerlerinin Doğu ve Batı Asya'da Oynadığı Roller